Στο Παγκράτι, στις Πλειάδες, για το μυθιστόρημα του Γιώργου Συμπάρδη, Αδέρφια, Μεταίχμιο 2018

Γιώργος Κίτσιος «Το ους ημών το ξεκουρδισμένο...» Αστική πολιτισμική συγκρότηση και ψυχαγωγία μέσα από την έντυπη σάτιρα (Ιωάννινα, αρχές δεκαετίας 1870), Σελ.: 242, Εκδόσεις Νήσος 2018

Το σατιρικό περιοδικό των Ιωαννίνων, Καραβίδα, που κυκλοφόρησε στις αρχές τις δεκαετίας του 1870, γίνεται αφετηρία ενός ταξιδιού στο χώρο και στο χρόνο, περιλαμβάνοντας σταθμούς στην Κεντρική Ευρώπη, τα οθωμανικά Βαλκάνια, την Κωνσταντινούπολη, την Αθήνα και τις πόλεις-λιμάνια της Νοτιοανατολικής Μεσογείου. Τα Ιωάννινα, ως ένα πολυεθνοτικό-πολυπολιτισμικό αστικό κέντρο των Δυτικών επαρχιών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τη δεδομένη περίοδο βρέθηκαν στο επίκεντρο σημαντικών κοινωνικών, πολιτικών, οικονομικών και εν γένει πολιτισμικών μεταβολών. Μέσα από τον λόγο του συντάκτη της Καραβίδας, Κωνσταντίνου Αραβαντινού (με το ψευδώνυμο Ιωνάς), προβάλλονται όψεις της τοπικής λογιοσύνης, των κυρίαρχων θεσμών-συμβόλων, καθώς και της νοοτροπίας και καθημερινότητας των κατοίκων. Οι αστικές ψυχαγωγικές αντιλήψεις και πρακτικές και ιδιαίτερα οι ανάλογες εξωτερικές επιρροές με σημείο αναφοράς τη μουσική και το χορό, συνιστούν το επίκεντρο της αφήγησης, με αφορμή την περιγραφή των παραστάσεων ενός σκανδαλιστικού, για τα ήθη της εποχής, βοημικού θιάσου καφέ σαντάν. Η ιστορική εθνομουσικολογική θεώρηση των ερευνητικών δεδομένων, υπό το πρίσμα μιας μικροϊστορικής προσέγγισης, αναπτύσσεται σε συνδυασμό με συναφείς διεπιστημονικές γλωσσολογικές, κοινωνιολογικές, θεατρολογικές, και ανθρωπολογικές πτυχές.

Η παρουσίαση του βιβλίου του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου, Η κίνηση του εκκρεμούς, εκδόσεις Πόλις 2018

Ευάγγελος Αυδίκος, Εργολαβικές ζωές, ΕΦΣΥΝ, 30.10.18

EUROKINISSI

30.10.2018, 17:15 | Ετικέτες:  ψυχολογία, εργαζόμενοι, γυναίκες

Μέχρι στιγμής έχω γευτεί όλους τους θανάτους, γράφει ο Ερμαν Εσε («Ολοι οι θάνατοι»). Και θα πεθάνω για μια άλλη φορά, συνεχίζει. Οι στίχοι σαν να γράφτηκαν κατόπιν παραγγελίας των θυμάτων σε εργατικά ατυχήματα. Παλιότερα είχαμε τη ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη. Το αίμα των εργαζομένων υπενθύμιζε την απρονοησία των ελεγκτικών μηχανισμών. Που γινόταν ούριος άνεμος στο κυνήγι μιας κερδοφορίας που δεν σεβόταν την ανθρώπινη ζωή.
Συνθήκες άσχημες που κάνουν τις ανθρωποθυσίες να επαναλαμβάνονται τακτικά. Στους νέους μινώταυρους των εργοταξίων. Που ζητάνε αίμα νέων ανθρώπων. Σαν αυτό που γίνεται στα έργα στην περιοχή της Πτολεμαΐδας. Που κινδυνεύουν να γίνουν οι σύγχρονοι μινώταυροι για τους εργολαβικούς εργάτες. Τους εργαζόμενους δεύτερης κατηγορίας. Που εργάζονται με ισχνή ασφάλιση. Με πλημμελή μέτρα ασφαλείας.
Δουλεύοντας σε συνθήκες σωματικής και ψυχολογικής πίεσης. Μη χάσουν το ξεροκόμματο. Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα. Ανάμεσα στον κίνδυνο της απόλυσης και στο ρίσκο υπέρβασης της σωματικής καταπόνησης που μπορεί να προκαλέσει το μοιραίο.
Είναι άνθρωποι που την κακήν ώρα την έχουν μέσα τους; Ο Καρυωτάκης δεν έχει αμφιβολία και δεν βάζει ερωτηματικό στο ποίημά του. Για άλλα πράγματα. Την ίδια βεβαιότητα, προφανώς, έχουν και οι εργολάβοι. Από τη δική τους οπτική. Οσοι απασχολούν τους εργαζόμενους που μετεωρίζονται κάθε μέρα στο χείλος της ανυπαρξίας.
Κάθε στιγμή παλεύουν με τον θάνατο που καραδοκεί. Ξέρει αυτός. Γι’ αυτό και πίνει το καφεδάκι του στις εργολαβίες. Εκεί που η αυθαιρεσία, ο μη σεβασμός στην ανθρώπινη ζωή, δεν εκπλήσσει. Ξέρει, γι’ αυτό και παίρνει μαζί του τον Μινώταυρο. Δεν θα αργήσει η επόμενη ανθρωποθυσία.
Μάτια, χεράκια, στόματα, ιστορήστε μου/ τον πόνο κάποιας ώρας, κάποιου τόπου/ μάτια, χεράκια, στόματα, ιστορήστε μου/ τον Πόνο των Πραγμάτων και του Ανθρώπου.
Εικάζω πως ο πατέρας του νεαρού που χάθηκε πέρυσι στην Πτολεμαΐδα δεν γνωρίζει τον Καρυωτάκη. Ομως, θα έβαζε τους στίχους στην τσέπη του, να τους απαγγέλλει για προσευχή κάθε βράδυ μαζί με τα εγγόνια του. Ισως για να μαλακώσει ο δικός του πόνος, αλλά και να ησυχάσει η ψυχή του γιου του. Που ταλαιπωρείται κι ανησυχεί όσο βλέπει τη γυναίκα και τα παιδιά του να πεθαίνουν κάθε μέρα.
Και πεθαίνει κι αυτός κάθε μέρα. Με πολλούς τρόπους. Που βλέπει την ψυχή του να μη σταματάει το μοιρολόγι για τους νεκρούς και τους ζωντανούς συναδέλφους του. Κάθε μέρα κι ένας καινούργιος θάνατος στους φακέλους της γραφειοκρατίας. Που υψώνει αμήχανα τους ώμους αποτινάσσοντας πολύ εύκολα την ευθύνη. Για τους ζωντανούς που κινδυνεύουν να βρεθούν στη Χώρα των Μακάρων. Αλλά και για τις οικογένειες των εργολαβικών θυμάτων που συνεχίζουν να αιμορραγούν. Χωρίς γονιό. Χωρίς ασφάλιση και πόρους για επιβίωση.

ΣΤΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΤΟΥ ΚΕΡΑΜΕΙΚΟΥ

Περπατώντας στο Θησείο ανήμερα της 28ης Οκτωβρίου

ΚΥΚΛΟΦΌΡΗΣΕ ΤΟ ΝΕΟ ΦΥΛΛΟ ΤΗς ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ ΟΙ ΑΝΤΙΛΑΛΟΙ ΤΟΥ ΣΥΡΡΑΚΟΥ

Βιστωνίτης Αναστάσης, Μια άλλη ζωή για τις γυναίκες του ελληνικού μύθου Δεν είναι πρωτοφανές το φαινόμενο, TO BHMHA7 Σεπτεμβρίου 2018,

, 16:39 Ενημερώθηκε: 9 Σεπτεμβρίου 2018, 05:45

Η Ρόουζ Μπάιρν στον ρόλο της Βρισηίδας στην ταινία «Τροία» (2004) του Βόλφγκανγκ Πίτερσεν

Δεν είναι πρωτοφανές το φαινόμενο. Τα ομηρικά έπη, η μυθολογία και οι τραγωδίες ασκούσαν ανέκαθεν – δηλαδή σε κάθε γενιά – μεγάλη γοητεία και τροφοδοτούσαν ποικιλοτρόπως τη λογοτεχνία, ιδίως την πεζογραφία. Τα τελευταία δύο χρόνια ωστόσο, κυρίως στον αγγλόφωνο κόσμο, παρατηρείται μια διακριτή τάση επιστροφής στις δραματουργικές σταθερές του αρχαιοελληνικού κόσμου. Πώς εξηγείται άραγε αυτό; Τον τόνο πάντως δίνουν οι νεότερες γυναίκες συγγραφείς, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι απουσιάζουν οι άντρες. Ο,τι ακολουθεί είναι ενδεικτικό και, ασφαλώς, όχι εξαντλητικό στο πεδίο που μπορεί άνετα να ονομαστεί «Αρχαιότητα και φεμινισμός».

 

Ολοι θυμόμαστε τη συγκεκριμένη σκηνή από την Ιλιάδα, όταν ο συντετριμμένος Πρίαμος ικετεύει τον Αχιλλέα να του δώσει το νεκρό σώμα του Εκτορα ώστε να το θάψει με τις πρέπουσες τιμές. «Κάνω αυτό που κανένας άνθρωπος δεν έκανε πριν από μένα, φιλάω τα χέρια του άντρα που σκότωσε τον γιο μου» λέει, κοντολογίς, ο γέρος βασιλιάς της Τροίας. «Κι εγώ κάνω αυτό που αμέτρητες γυναίκες εξαναγκάστηκαν να κάνουν πριν από μένα, ανοίγω τα πόδια μου στον άντρα που σκότωσε τον σύζυγό μου και τ’ αδέρφια μου». Αυτά είναι τα παραπονεμένα λόγια της Βρισηίδας, της νεαρής πριγκίπισσας της Λυρνησσού, την οποία είχε πάρει ο Αχιλλέας, εάν θυμάστε, ως πολεμικό λάφυρο για το κρεβάτι του. Οσο όμως κι αν τα αναζητήσετε στο πρωτότυπο της Ιλιάδας δεν θα τα βρείτε. Γιατί; Διότι η ίδια δεν είναι ιδιαιτέρως ομιλητική στο ομηρικό έπος ή, για να το θέσουμε κι αλλιώς, δεν βρέθηκε κάποιος να ζητήσει τη γνώμη της για όσα φοβερά συντελούνταν τότε, τα οποία, εδώ που τα λέμε, την αφορούσαν κιόλας…

Μια φεμινιστική Ιλιάδα;

Ωσπου η Πατ Μπάρκερ αποφάσισε να γράψει μια «φεμινιστική Ιλιάδα» (αυτός ο μάλλον υπερβολικός χαρακτηρισμός ανήκει στην Εμιλι Γουίλσον, την πρώτη γυναίκα που μετέφρασε την Οδύσσεια στην αγγλική γλώσσα), να δώσει φωνή στη Βρισηίδα και να την κάνει πρωταγωνίστρια του νέου της μυθιστορήματος, το οποίο κυκλοφόρησε πριν από λίγες ημέρες με τον εξόχως χαρακτηριστικό τίτλο «Η σιωπή των κοριτσιών» (The Silence of the Girls).

Η 75χρονη αγγλίδα συγγραφέας – το 1995 είχε τιμηθεί με το Βραβείο Booker για τον «Δρόμο των φαντασμάτων», το τελευταίο μέρος της περίφημης τριλογίας της για τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο – αφηγείται την πτώση της Τροίας και επικεντρώνεται στη μοίρα των γυναικών που βρίσκονται πλέον αιχμάλωτες στα στρατόπεδα των Αχαιών, έρμαια των σεξουαλικών τους ορέξεων. Μέσα ακριβώς από τη δική τους οπτική γωνία αναπλάθεται το γνωστό έπος, με ειρωνική ευελιξία και μοντέρνο ύφος. Αναρωτηθήκαμε άραγε ποτέ τι θα έλεγε λ.χ. η Ανδρομάχη για όσα τράβηξε; Η κεντρική ηρωίδα, πάντως, είναι η Βρισηίδα επειδή, σύμφωνα με την Πατ Μπάρκερ, «αντιπροσωπεύει την πλέον τραγική ιστορία στην Ιλιάδα», καθότι «είναι κυριολεκτικά βασίλισσα τη μία ημέρα, και την επομένη γίνεται σκλάβα».

 

Η έμπειρη πεζογράφος, η οποία γνωρίζει άριστα τις εμπόλεμες εμπειρίες και έχει παρακολουθήσει με το έργο της τις εσώτερες ψυχικές περιπέτειες των γυναικών, δήλωσε ότι η Ιλιάδα ήταν το βιβλίο που άλλαξε τη ζωή της. «Οπως είχε γράψει και ο Φίλιπ Ροθ στο «Ανθρώπινο στίγμα», ολόκληρη η ευρωπαϊκή λογοτεχνία αρχίζει εδώ, με δύο πανίσχυρους άντρες, τον Αχιλλέα και τον Αγαμέμνονα, να φιλονικούν για μια μικρή κοπέλα την οποία απήγαγαν στη διάρκεια των μαχών. Η ίδια δεν λέει τίποτα. Επομένως, αν είσαι άντρας, όλα αρχίζουν με μια διαμάχη. Αν όμως είσαι γυναίκα, όλα αρχίζουν με τη σιωπή» υπογράμμισε σε μια πρόσφατη συνέντευξή της η Πατ Μπάρκερ. Οταν μάλιστα πρωτοδιάβασε την Ιλιάδα, η σιωπή αυτή την άφησε εμβρόντητη, της προκάλεσε αλγεινή εντύπωση αυτή η ευφράδεια των αντρών και, συγχρόνως, η απόλυτη σιωπή των γυναικών που αποτελούν το αντικείμενο του διαγκωνισμού τους. «Είμαι σίγουρη ότι ακόμα κι ένα καλοπροαίρετο αγόρι μπορεί να διαβάσει το επίμαχο απόσπασμα αλλά να μην προσέξει καν αυτή τη σιωπή. Οι άντρες δεν ακούν τις σιωπές των γυναικών… Οι ήρωες, από τις μυθικές αρχαιοελληνικές φιγούρες μέχρι τους υπερήρωες των σημερινών κινηματογραφικών ταινιών, καταλαμβάνουν υπερβολικό χώρο, δύσκολα διακρίνονται οι γυναίκες ανάμεσά τους».

 

Η Πατ Μπάρκερ δεν έγραψε το βιβλίο ούτε για να αντικαταστήσει την Ιλιάδα, ούτε για να πει ότι ο Ομηρος ήταν «μισογύνης» και ο Αχιλλέας «χασάπης». Το έγραψε για να ενσταλάξει στο έπος τη θηλυκή ευαισθησία που αδιαμφισβήτητα του λείπει και να αποδείξει ότι εξακολουθεί να μας αγγίζει κατά τρόπο άμεσο, σε μια περίοδο που η επικαιρότητα δίνει δυσοίωνα τις αφορμές της, από τα σκλαβοπάζαρα των γυναικών στον τρίτο κόσμο ή την εσχάτως αιματοβαμμένη Συρία λ.χ. μέχρι τις καταγγελίες για σεξουαλική κακοποίηση των γυναικών στον δυτικό κόσμο.

Το κακό κορίτσι της Οδύσσειας

Η 45χρονη Μάντλιν Μίλερ, μολονότι ανήκει σε διαφορετική γενιά από την Πατ Μπάρκερ, έχει ανάλογους προβληματισμούς. Η αμερικανίδα συγγραφέας μπήκε στον λογοτεχνικό χάρτη το 2011 με το πρώτο της μυθιστόρημα, το «Τραγούδι του Αχιλλέα», που απέσπασε το Women’s Prize for Fiction 2012. Επρόκειτο, ουσιαστικά, για μια ανάπλαση της Ιλιάδας με αφηγητή τον Πάτροκλο. Τον περασμένο Απρίλιο κυκλοφόρησε το δεύτερο βιβλίο της με τίτλο «Κίρκη» (Circe).

Αν η Πηνελόπη είναι το «καλό κορίτσι» της Οδύσσειας, η Κίρκη είναι σίγουρα το «κακό κορίτσι». Αυτό που επιχειρεί η Μίλερ – αναμφίβολα μια ταλαντούχα αφηγήτρια, η οποία έχει στο ενεργητικό της κλασικές σπουδές και ξέρει καλά το υπόβαθρο της αρχαίας ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας – είναι να εισχωρήσει στην ψυχολογία μιας παρεξηγημένης γυναίκας. Η Κίρκη, για να μην επεκταθούμε, ήταν μια μάγισσα που ζούσε σε νησί. Από τη στιγμή που είδε την τιμωρία του Προμηθέα, άρχισε να συμπονά περισσότερο τους θνητούς. Στην Οδύσσεια, ως γνωστόν, μεταμορφώνει τους συντρόφους του πολυμήχανου ηγέτη σε χοίρους. Από τον Ομηρο ποτέ δεν μαθαίνουμε τον λόγο ή τους λόγους της. Αλλά γιατί το κάνει αυτό η Κίρκη; Από κακία; Από εκδικητικότητα; ‘Η μήπως επειδή ακόμα προσπαθεί να βρει την ιδανική ισορροπία ανάμεσα στην εμπιστοσύνη που μπορεί να δείξει προς τους άλλους και την αναγκαιότητα να προστατεύσει τον εαυτό της;

Το έπος μιας γυναίκας

Για την κατοπινή της κακή φήμη πάντως, επισημαίνει η Μίλερ, δεν φταίει ο Ομηρος. Από την άλλη μεριά ωστόσο, από όπου και να σταθούμε, δεν ακούμε την Κίρκη. Η συγγραφέας πάσχισε όχι μόνο να βρει τη φωνή της βασικής ηρωίδας του μυθιστορήματός της αλλά και τον σωστό τόνο. «Οι θεοί στην αρχαία ελληνική μυθολογία είναι φρικτά πλάσματα. Εγωιστές, απολύτως προσηλωμένοι στις δικές τους επιθυμίες και εντελώς ανίκανοι να ενδιαφερθούν για τους άλλους. Η Κίρκη, ωστόσο, έχει εξ αρχής την τάση να βοηθάει τους άλλους. Με απασχολούσε πώς είναι να προσπαθείς να γίνεις ένα καλό άτομο τη στιγμή που δεν έχεις κανένα τέτοιο πρότυπο.

Πώς κατασκευάζεις μια ηθική αντίληψη για τον κόσμο όταν προέρχεσαι από ένα ανήθικο περιβάλλον; Η Κίρκη προσπαθεί να βγάλει άκρη με όλα αυτά. Η ίδια είναι μια συναρπαστική προσωπικότητα, συνετή και έξυπνη, η οποία όμως έχει σημασία μόνο στον βαθμό που εξυπηρετεί την ιστορία του Οδυσσέα» σημείωσε η Μίλερ σε μια συνέντευξή της. Η ίδια, στον αντίποδα, θέλησε να γράψει «μια επική ιστορία για τη ζωή μιας γυναίκας», η οποία «είναι η πρώτη μάγισσα της δυτικής λογοτεχνίας» και «ενσαρκώνει την ανησυχία που προκαλεί η γυναικεία δύναμη». Κι αν κάποιος τη ρωτήσει για το είδος της λογοτεχνίας που υπηρετεί, θα απαντήσει περιπαικτικά «μυθολογικός ρεαλισμός».

Εξοδος από την «άδικη αφάνεια»

Τον Μάιο του 2017 η Νάταλι Χέινς, γεννημένη το 1974 στο Μπέρμιγχαμ, δημοσίευσε το μυθιστόρημά της «The Children of Jokasta» (Τα παιδιά της Ιοκάστης). Το βιβλίο της βασίζεται σε δύο αρχαίες τραγωδίες του Σοφοκλή, τον Οιδίποδα Τύραννο και την Αντιγόνη. Εδώ σε πρώτο πλάνο έρχονται η Ιοκάστη και η Ισμήνη, δηλαδή μια μάνα με τη νεότερη κόρη της. Στόχος της συγγραφέως, όπως εξηγεί στον επίλογό της, ήταν να διασώσει αυτές τις δευτερεύουσες ηρωίδες από την «άδικη αφάνεια». Αφηγείται, λοιπόν, τις παράλληλες ιστορίες τους σε εναλλασσόμενα κεφάλαια, δομώντας την πλοκή της με τα εργαλεία της αγωνίας. Αφενός έχουμε τη δεκαπεντάχρονη Ιοκάστη που τη στέλνουν να παντρευτεί τον Λάιο, τον ηλικιωμένο βασιλιά της Θήβας. Αφετέρου έχουμε τη δεκαπεντάχρονη Ισμήνη η οποία αίφνης αντιλαμβάνεται ότι στο παλάτι, ένα μέρος που θεωρούσε το ασφαλές σπίτι της, κάποιος προσπαθεί να τη σκοτώσει.

Στο μυθιστόρημα της Χέινς δεν είναι οι θεοί που προκαλούν τον πόνο και τα βάσανα, όπως συμβαίνει στις αρχαίες τραγωδίες, αλλά η αναπόδραστη αβεβαιότητα και η αμφισημία της ανθρώπινης συνθήκης, η αμφιβολία και ενίοτε ο πανικός που πλακώνει την ύπαρξη των θνητών. Ο τραγικός πυρήνας αυτής της πολύπλοκης υπόθεσης, σύμφωνα πάντα με τη Χέινς, εντοπίζεται περισσότερο στον τρόπο με τον οποίο βιώνει τη μητρότητα η Ιοκάστη, η οποία υπέφερε την απώλεια από πολύ νωρίς στη ζωή της και στο τέλος, έχοντας πλήρως εξαπατηθεί από τους θεούς, αυτοκτονεί.
Τον Αύγουστο του 2017 η 44χρονη Καμίλα Σάμσι, γεννημένη και μεγαλωμένη στο Καράτσι του Πακιστάν, η οποία όμως γράφει στα αγγλικά και ζει πλέον μόνιμα στο Λονδίνο, εξέδωσε το μυθιστόρημά της «Home Fire», εμπνευσμένο από την Αντιγόνη. Με το βιβλίο αυτό (που αναμένεται με τον ελληνικό τίτλο «Κρυφή φωτιά» από τις εκδόσεις Ψυχογιός) κέρδισε το Women’s Prize for Fiction 2018. Η δική της Αντιγόνη λέγεται Ανίκα. Ο δίδυμος αδερφός της, ο Παρβέζ, όταν ανακαλύπτει ότι ο τζιχαντιστής πατέρας του πέθανε καθώς τον μετέφεραν στο Γκουαντάναμο, φεύγει για να δουλέψει στον ενημερωτικό βραχίονα του Ισλαμικού Κράτους κάπου στη Μέση Ανατολή. Η μεγαλύτερη αδερφή τους, η Ισμα (Ισμήνη), τα αποκαλύπτει όλα στις αστυνομικές αρχές. Η Ανίκα την κατηγορεί για προδοσία. Στην πορεία εμφανίζεται ο Εϊμον (Αίμων), ο γιος ενός πανίσχυρου πολιτικού, στο πρόσωπο του οποίου τα δύο κορίτσια θα αναζητήσουν την ευκαιρία να ερωτευτούν αλλά και τον τρόπο να σώσουν τον αδερφό τους, ο επαναπατρισμός του οποίου καθίσταται όλο και πιο σύνθετος. «Η ιδέα για το μυθιστόρημα μού ήρθε όταν ένας σκηνοθέτης του θεάτρου μού πρότεινε να διαβάσω την Αντιγόνη και να σκεφτώ την πιθανότητα να ξαναγράψω το αρχαίο έργο εγγράφοντάς στο σημερινό πλαίσιο» ανέφερε η Σάμσι σε μια συνέντευξή της. Το αποτέλεσμα; Μια μουσουλμάνα Αντιγόνη τοποθετημένη στη σύγχρονη πολυπολιτισμική Μεγάλη Βρετανία. Θέλησε να συνδέσει την τραγωδία του Σοφοκλή με την επικαιρότητα, τις ιστορίες νεαρών βρετανών μουσουλμάνων και τη δύσκολη σχέση τους με το βρετανικό κράτος.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ

Νόρα Ράλλη, «Ο Χίτλερ ήταν το ιδανικό τζάνκι για τους Γερμανούς», EFSYN, 27.10.18

norman_oler.jpg

Ο Γερμανός δημοσιογράφος, συγγραφέας, Νόρμαν Ολερ | ΜΑΡΙΟΣ ΒΑΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ

27.10.2018, 11:19 | Ετικέτες:  Αδόλφος Χίτλερ, ναρκωτικά, εκδόσεις, βιβλίο

Ο Χίτλερ έκανε 3.000 ενέσεις ναρκωτικών κατά τη διάρκεια του πολέμου, όταν ένας φυσιολογικός άνθρωπος άντε να κάνει 30 απλές ενέσεις στη ζωή του όλη! Ηταν εθισμένος στα ναρκωτικά και τη βία.

«Είστε όλοι τρελοί οι Ελληνες. Και οι Γερμανοί είναι. Διαφορετικά όμως. Πιο... παράλογα τρελοί. Προσωπικά, δεν μπορώ πλέον ούτε να συνυπάρξω καλά καλά με τη ράτσα μου. Σκέφτομαι σοβαρά να φύγω για πάντα από τη Γερμανία». Κάπως έτσι μας συστήθηκε ο Γερμανός Νόρμαν Ολερ.

Γνωστός δημοσιογράφος (ήταν ο τελευταίος Ευρωπαίος στον οποίο έδωσε συνέντευξη ο Γιάσερ Αραφάτ πριν από τον θάνατό του), έγινε ακόμα πιο γνωστός ως συγγραφέας, αρχικά μυθιστορημάτων. «Το πρώτο μου μυθιστόρημα το... εξέδωσα μόνος μου μέσω διαδικτύου» μας λέει. «Ηταν μέσα του ’90, ήμουν 25 ετών στη Νέα Υόρκη και ήταν το πρώτο μυθιστόρημα που βγήκε στο διαδίκτυο!».

Ο Νόρμαν Ολερ βρέθηκε στην Ελλάδα για να παρουσιάσει το τελευταίο του βιβλίο με τίτλο «Υπερδιέγερση: τα ναρκωτικά στο Τρίτο Ράιχ» (εκδόσεις «Μεταίχμιο»), στο πλαίσιο του Αθήνα 2018-Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου.

Πρόκειται για μια ιστορική έρευνα την οποία διεξήγαγε ο ίδιος για έξι χρόνια και αποδεικνύει πως το Τρίτο Ράιχ ήταν κυριολεκτικά βουτηγμένο στα ναρκωτικά. «Οσα έκαναν οι ναζί ήταν μια φάση τρέλας που κράτησε 12 χρόνια, κατά την οποία άντρες τρόμαζαν από την πραγματικότητα, προσπαθούσαν να ξεφύγουν από αυτήν όσο περισσότερο μπορούσαν, και ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο έκαναν πραγματικότητα τους χειρότερους εφιάλτες» γράφει στο βιβλίο του.

Τον ρωτάμε αν είναι το τελικό μήνυμα που ήθελε να βγάλει μέσα από αυτό, για να λάβουμε την απάντηση: «Ναι, αυτό είναι. Και σε σας τους Ελληνες ειδικά, λέω πως λυπάμαι βαθιά. Για όσα σας έκαναν οι Γερμανοί και για όσα σας κάνουν ακόμη».

Η Bayer εξαγόρασε πρόσφατα τη Μονσάντο, τον κολοσσό των μεταλλαγμένων, που εντάχθηκε στο στρατοβιομηχανικό σύμπλεγμα των ΗΠΑ με την παραγωγή του agent orange, της χημικής ουσίας με την οποία οι Αμερικανοί αποψίλωναν τα δάση του Βιετνάμ στον πόλεμο τότε. Προσωπικά, δεν βρίσκω τυχαίες αυτές τις «συνδέσεις»: ναρκωτικά-τροφή-γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί-φάρμακα-πόλεμος

Για το στράτευμα, οι ναζί δημιούργησαν τις μεθαμφεταμίνες - ένα χαπάκι που μπορούσε να σε κρατήσει ξύπνιο για μέρες. Το Pervitin δημιουργήθηκε το 1938 και έγινε μεγάλη επιτυχία. Γιατί τα έκανε όλα πιο... εύκολα. Δεν σκεφτόσουν - το μυαλό σου γινόταν σούπα. Απλά έκανες. Ο,τι σου έλεγαν το έκανες, χωρίς δεύτερη σκέψη

Εμείς οι Γερμανοί εκμεταλλευόμαστε μια άσχημη δική σας κατάσταση που εμείς δημιουργήσαμε προς όφελός μας. Δεν είναι φασιστικό αυτό; Προσωπικά, ζητώ συγγνώμη για όλα αυτά που σας κάναμε από το ’40 έως και σήμερα

Συνέντευξη

• Τι νέο καταλάβατε για τους ναζί μέσα από τις έρευνές σας;

Οι ναζί ήταν ένα παράλογο κίνημα. Μια κίνηση προς την τρέλα, που απευθυνόταν στην αδυναμία του ανθρώπινου είδους να αποδεχθεί το διαφορετικό, το άλλο, το ανοίκειο. Φοβισμένοι άνθρωποι, εξαιτίας του φόβου τους, φόβιζαν άλλους ανθρώπους. Αυτό ήταν οι ναζί και όσοι τους υποστήριξαν.

Ο Χίτλερ δεν ήταν ούτε τρελός ούτε ευφυής. Χρησιμοποίησε την οικονομική κρίση, χρησιμοποίησε ακόμα και τον όρο «εθνικοσοσιαλισμός», που μόνο σοσιαλισμός δεν ήταν, για να πείσει. Και έπεισε εκατομμύρια. Ηταν το ιδανικό τζάνκι για τους Γερμανούς. Εκανε 3.000 ενέσεις ναρκωτικών κατά τη διάρκεια του πολέμου, όταν ένας φυσιολογικός άνθρωπος άντε να κάνει 30 απλές ενέσεις στη ζωή του όλη! Ηταν εθισμένος στα ναρκωτικά και τη βία. Φυσικά, αυτό δεν το «πλήρωσε» μόνο ο ίδιος με το τέλος του, αλλά και εκατομμύρια αθώων. Ηταν όλο μια τρέλα.

• Αν ο Β΄ Π.Π. ήταν ένας παραλογισμός εκ μέρους των ναζί, πώς εξηγείτε το γεγονός ότι σήμερα, και στη Γερμανία και παντού, οι ακροδεξιοί αυξάνουν τη δυναμική τους;

Με τρελαίνει, γιατί πρόκειται για τον ίδιο παραλογισμό. Ολη αυτή η δυναμική, που λέτε, βασίζεται και πάλι σε έναν παράλογο τρόμο: οι άνθρωποι φοβούνται τους μετανάστες και τους πρόσφυγες. Αν και οι περισσότεροι πρόσφυγες δεν δημιουργούν ποτέ πρόβλημα, παρ’ όλα αυτά δεν τους θέλουν. Ετσι, χωρίς λόγο. Ετσι, επειδή απλά έτσι θέλουν. Είναι λογική αυτή; Εγωισμός είναι. Ολο αυτό το θεωρώ εξαιρετικά απογοητευτικό, αν όχι τραγικά επικίνδυνο.

• Οπότε, εκτός από ιστορικό, είναι και πολιτικό το βιβλίο σας;

Φυσικά. Είναι ένα αντιφασιστικό βιβλίο, ξεκάθαρα κατά κάθε μορφής ναζισμού/φασισμού, το οποίο αποδεικνύει μέσα από στοιχεία τι ακριβώς κρύβεται πίσω από τέτοιες συμπεριφορές, κατ’ αναλογία με το τι συνέβαινε τότε. Φυσικά, είναι δοσμένο με μια πιο λογοτεχνική γραφή, ωστόσο και η λογοτεχνία είναι πολιτική.

• Τι συνέβαινε τότε;

Η γερμανική βιομηχανία ήδη από τον 19ο αιώνα στηριζόταν και στην παραγωγή ναρκωτικών ουσιών. Η Bayer ήταν γερμανική βιομηχανία που δημιούργησε πρώτη την ηρωίνη. Τότε, αυτό το χημικό ναρκωτικό θεωρούνταν φάρμακο και πωλούνταν στα φαρμακεία ελεύθερα. Υπήρχαν μάλιστα και διαφημίσεις για το πόσο καλό κάνει.

Αργότερα, οι μελέτες προχώρησαν. Από τη δεκαετία του ’30 και μετά, οι ναζί παρουσιάζονταν ως πολέμιοι του ηθικού εκφυλισμού που επιφέρουν τα ναρκωτικά. Σε σκότωναν αν σε έπιαναν να χρησιμοποιείς ηρωίνη ή κοκαΐνη και ο Χίτλερ παρουσιαζόταν ως ο εγκρατής ηγέτης της ανώτερης, άριας φυλής.

Τα πράγματα, φυσικά, ήταν εντελώς διαφορετικά. Βασικά, ήταν απολύτως τα αντίθετα. Να σημειώσω εδώ πως η Bayer εξαγόρασε πρόσφατα τη Μονσάντο, τον κολοσσό των μεταλλαγμένων, που εντάχθηκε στο στρατοβιομηχανικό σύμπλεγμα των ΗΠΑ με την παραγωγή του agent orange, της χημικής ουσίας με την οποία οι Αμερικανοί αποψίλωναν τα δάση του Βιετνάμ στον πόλεμο τότε. Προσωπικά, δεν βρίσκω τυχαίες αυτές τις «συνδέσεις»: ναρκωτικά-τροφή-γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί-φάρμακα-πόλεμος.

• Δοκιμάσατε κι εσείς τα ναρκωτικά των ναζί;

Ναι. Γι’ αυτό το βιβλίο, στη διάρκεια της έρευνας, έψαξα να βρω τα ναρκωτικά που έπαιρναν οι ναζί. Βρήκα και τα δοκίμασα. Ημουν περίεργος. Φαντάζομαι πως ένας ιστορικός μάλλον δεν θα το έκανε αυτό. Δεν είμαι ιστορικός όμως. Εγραψα ένα ιστορικό βιβλίο, με λογοτεχνική γραφή, μετά από έρευνα. Δεν ήταν εύκολο να βρω κρυσταλλική μεθαμφεταμίνη και έχω να σας πω πως πραγματικά σου δίνει τεράστια ενέργεια άμεσα, αλλά μετά πέφτεις σχεδόν σε κατάθλιψη. Ετσι κατάλαβα γιατί το έπαιρναν σε ποσότητες τότε.

• Πώς επιδρούσε στους ναζί;

Αρχικά να πούμε πως σχεδόν ολόκληρη η βιομηχανία της Γερμανίας πριν από τον Β΄ Π.Π. στηρίχθηκε στα ναρκωτικά. Τα έπαιρναν από εργάτες μέχρι νοικοκυρές, για να αντέχουν να δουλεύουν πολλές ώρες. Και φυσικά, για να μην παραπονιούνται. Κοκαΐνη, ηρωίνη, μορφίνη, ήταν όλα σε χρήση. Ωστόσο, για το στράτευμα, οι ναζί δημιούργησαν τις μεθαμφεταμίνες - ένα χαπάκι που μπορούσε να σε κρατήσει ξύπνιο για μέρες. Το Pervitin δημιουργήθηκε το 1938 και έγινε μεγάλη επιτυχία. Γιατί τα έκανε όλα πιο... εύκολα.

Δεν σκεφτόσουν - το μυαλό σου γινόταν σούπα. Απλά έκανες. Ο,τι σου έλεγαν το έκανες, χωρίς δεύτερη σκέψη. Στο βιβλίο ονομάζω το Pervitin το «χάπι του εθνικοσοσιαλισμού», αλλά νομίζω μια καλύτερη ονομασία είναι «το χάπι τού ναι». Ακόμα και σε σοκολάτες έβαζαν μεθαμφεταμίνη, για να μη βαριούνται οι νοικοκυρές και να μη φέρνουν αντιρρήσεις.

Βέβαια, και στον Α΄ Π.Π. γινόταν χρήση κοκαΐνης από τους πιλότους και στον Β΄ Π.Π. οι Γάλλοι στρατιώτες έπιναν λευκό γαλλικό κρασί, ωστόσο ο γερμανικός στρατός ήταν ο μόνος που χρησιμοποίησε ένα τέτοιο τεχνητό διεγερτικό. Μάλιστα, στο Blitzkrieg (γνωστό και ως «Επιχείρηση Αστραπή»), στην επίθεση κατά των Γάλλων το ’40, οι Γερμανοί στρατιώτες έμειναν τρεις μέρες άυπνοι για να διασχίσουν με τα τανκς την απαιτούμενη απόσταση. Από τη μια είχες ντοπαρισμένους ώς τ’ αυτιά Γερμανούς και από την άλλη Γάλλους φαντάρους που έπιναν κρασί. Οι πρώτοι κέρδισαν. Εγώ λέω πως χωρίς το Pervitin δεν θα μπορούσαν να νικήσουν τους Γάλλους τότε και να εδραιωθούν.

• Το «ναρκωτικό τού ναι»... Υπάρχουν τέτοια σήμερα;

Η κρυσταλλική μεθαμφεταμίνη των ναζί επενεργούσε άμεσα στους νευροδιαβιβαστές του εγκεφάλου και τα άτομα δρούσαν ακαριαία και πολύ δυναμικά, χωρίς να σκεφτούν. Σήμερα μπορούμε να πούμε πως η τηλεόραση ή ο ρόλος των περισσότερων μέσων ενημέρωσης λειτουργεί ως «ναρκωτικό τού ναι».

Του «ό,τι πεις» δηλαδή. Οι άνθρωποι απλά κοιτάνε μια οθόνη (υπολογιστή, τηλεόρασης, κινητού κ.λπ). Ούτε δίνουν χρόνο να σκεφτούν από μόνοι τους, ούτε να κρίνουν αυτό που διαβάζουν, ούτε να δουν τις πηγές, ούτε τίποτα. Εγώ σου λέω - εσύ κάνεις. Οπως τότε. Ακόμα και για μένα, καθώς θέλω να γράψω κατά της κυβέρνησης στη Γερμανία και παλαιότερα κατά του Σόιμπλε, ήταν δύσκολο να δεχθεί ένα μέσο ενημέρωσης να φιλοξενήσει το άρθρο, εκτός αν ήταν αριστερό (που είναι πολύ λίγα συγκριτικά).

• Διαφωνείτε με την πολιτική της Γερμανίας. Δεν συμφωνείτε ούτε με την πολιτική της Ε.Ε.;

Ξέρετε τι προσφέρουν στον κόσμο όλοι αυτοί; Το «χάπι του φασισμού» που ταυτίζεται με το «χάπι της μοντέρνας κοινωνίας». Ναι, πιστεύω πως οι σύγχρονες κοινωνίες είναι φασιστικές. Ο ίδιος ο Μουσολίνι είχε πει πως φασισμός είναι ο κοπερατιβισμός, δηλαδή η υπεράσπιση των συμφερόντων της πλουτοκρατίας.

Αυτό δεν συμβαίνει και σήμερα και στην Ε.Ε.; Λέμε για τον Τραμπ, αλλά τι έκανε η Γερμανία και η Ε.Ε. σε σας τους Ελληνες; Δημοκρατικά σας φέρθηκε; Οι περισσότεροι γνωστοί μου από τη Γερμανία σκέφτονται να πάρουν σπίτι στην Ελλάδα, γιατί είναι φτηνά. Κι εγώ εδώ θα ήθελα να ζήσω, είναι η αλήθεια. Δεν αντέχω πια το Βερολίνο. Αρα, κι εμείς οι Γερμανοί εκμεταλλευόμαστε μια άσχημη δική σας κατάσταση που εμείς δημιουργήσαμε προς όφελός μας. Δεν είναι φασιστικό αυτό; Προσωπικά, ζητώ συγγνώμη για όλα αυτά που σας κάναμε από το ’40 έως και σήμερα.

info: Το βιβλίο «Υπερδιέγερση: τα ναρκωτικά στο Τρίτο Ράιχ» θεωρείται διεθνές μπεστ σέλερ, έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 25 γλώσσες και μπορεί να γίνει ταινία, καθώς η Paramount αγόρασε ήδη τα δικαιώματα. Στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο».

Έντυπη έκδοση

Γιώργος Κοντομήτρος, Το πρακτικόν Λύκειον εν Βόλω, 1921-1944, εκδόσεις ΗΒΗ, Βόλος 2018

Περιεχόμενα

Σελ.

Πρόλογος Εισαγωγικά Ο θεσμός των Πρακτικών Λυκείων Τα προγράμματα μαθημάτων των Πρακτικών Λυκείων Ο ιδιαίτερος χαρακτήρας των Πρακτικών Λυκείων Αποφάσεις επί της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου που έκριναν την οριστική τύχη των Πρακτικών Λυκείων Το τοπίο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στο Βόλο στην αρχή της δεκαετίας του 1920 Η ίδρυση του Πρακτικού Λυκείου Βόλου και η εδραίωσή του Η έναρξη της λειτουργίας του σχολείου και η πορεία του Η πορεία του σχολείου από τη μεταρρύθμιση του 1929-1932 ως την κατάργησή του Η μεταρρύθμιση του 1929-1932 και το Πρακτικό Λύκειο Βόλου Η συνταξιοδότηση του διευθυντή Μέγα, μετακινήσεις και αποχωρήσεις εκπαιδευτικού προσωπικού Λειτουργικά προβλήματα και μαθητικές κινητοποιήσεις Η αποχώρηση του διευθυντή Λοΐζου και η αντικατάστασή του από τον Γαρυφάλου Η τελική πορεία: To Πρακτικό Λύκειο κατά τη διάρκεια του πολέμου και της κατοχής Το Πρακτικό Λύκειο και οι εσωτερικές μεταρρυθμίσεις της περιόδου 1929-1932 Ενέργειες των επιθεωρητών και θεσμοθετήσεις της νέας αγωγής Τα Ελεύθερα Απογεύματα Τα διδακτήρια του Πρακτικού Λυκείου Οι όψεις του ζητήματος Α. Προσωρινή συστέγαση με άλλα δημόσια σχολεία και μεταστεγάσεις σε ιδιωτικά οικήματα 1. Συστέγαση με το Α΄ Ελληνικό Σχολείο Βόλου 2. Συστέγαση με το Β΄ Δημοτικό Σχολείο Αρρένων 3. Η πρώτη μεταστέγαση του Πρακτικού Λυκείου σε ίδιο μισθωμένο διδακτήριο στην Πλατεία Ελευθερίας. Το παράρτημα της οδού Δημητριάδος 4. Η μεταστέγαση του Πρακτικού Λυκείου στη Σχολή Κοντογεωργίου Β. Οι ατελέσφορες προσπάθειες για την ανέγερση δημοσίου διδακτηρίου Διδακτικά μέσα Εργαστήριο Φυσικών Επιστημών Προσπάθειες εξεύρεσης πόρων Διδακτικά βιβλία Βιβλιοθήκη Εκπαιδευτικά τέλη και άλλες δαπάνες μαθητών Βαθμολογία-εξετάσεις Αυστηρότητα και διαμαρτυρίες Η φοίτηση και η επίδοση των μαθητών Η συμπεριφορά των μαθητών του Πρακτικού Λυκείου Περιπτώσεις επιβολής ποινών Ρύθμιση της περιβολής και της εξωσχολικής συμπεριφοράς των μαθητών. Συνεργασία με τους γονείς και κηδεμόνες Η εξωσχολική συμπεριφορά των μαθητών από την σκοπιά του τοπικού τύπου Η οργάνωση της μαθητιώσας νεολαίας Προσκοπισμός Εθνική Οργάνωση Νεολαίας (ΕΟΝ) Ανεμοπορία Κατηχητικά Σχολεία Διοίκηση Όψεις της σχολικής ζωής Η έκθεση ζωγραφικής του Απριλίου 1926 Η εορτή στο «Αχίλλειον» τον Απρίλιο του 1926 Η εσπερίδα του Ιουνίου 1927 στο Δημοτικό Θέατρο Η έκθεση ζωγραφικής του Δεκεμβρίου του 1932 και άλλες ενασχολήσεις με την τέχνη υπό την καθοδήγηση του Ν. Γρύσπου Η μουσικοφιλολογική ημερίδα τον Μάιο του 1933 στο Δημοτικό Θέατρο Η καλλιτεχνική εορτή τον Μάρτιο του 1935 στο Δημοτικό Θέατρο Η καλλιέργεια της μουσικής παιδείας στο Πρακτικό Λύκειο με την παρουσία της Αννέτας Τσολάκη Η συντροφιά της φυσαρμόνικας του Πρακτικού Λυκείου υπό την καθοδήγηση του Μάγγου Εκκλησιασμός Μαθητική εφημερίδα Αργίες Οι εκδρομές Γυμναστικές επιδείξεις-αθλητισμός Μαθητικοί έρανοι Ημέρες αφιερωμένες σε δράσεις ευρύτερου ενδιαφέροντος Διαλέξεις Μαθητικά συσσίτια Μαθητική Ιματιοθήκη Ιδιωτική διδασκαλία των εκπαιδευτικών Ρύθμιση της συμπεριφοράς των εκπαιδευτικών Ωράριο εκπαιδευτικών, χρόνος παραμονής στο σχολείο Οι εκπαιδευτικοί του Πρακτικού Λυκείου Βόλου Σύντομα βιογραφικά ορισμένων εκπαιδευτικών του σχολείου Οι μαθητές του Πρακτικού Λυκείου Βόλου Η κοινωνική προέλευση των μαθητών του Πρακτικού Λυκείου Βόλου Η γεωγραφική προέλευση των μαθητών Επιλογικά Πηγές και βιβλιογραφία ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ευρετήριο κυρίων ονομάτων

9 13 19 21 23 31 37 40 42 56 56 60 72 82 88 101 101 112 121 121 121 121 130 134 143 149 154 154 154 172 173 179 185 197 207 213 213 233 251 269 269 271 275 277 289 297 298 302 305 307 311 317 319 319 326 329 335 337 365 390 393 398 399 401 407 412 413 414 421 449 469 473 479 481 485 501

Πρόλογος

Η

 έρευνα των αρχείων είναι το κατώφλι της ιστορικής έρευνας. Πάνω σε αυτά οικοδομείται το ιστοριογραφικό έργο, αρθρώνεται δηλαδή ο διαχρονικός στοχασμός για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Με τα αρχεία εισάγεται στο παρόν, διαμεσολαβημένος πάντα, ο κόσμος του παρελθόντος. Είναι λείψανα ανεκτίμητα της διαιώνιας ανθρώπινης εμπειρίας, αυτής που συγκροτεί τον άνθρωπο ως άνθρωπο και την ιστορία του ως Ιστορία.

Ο Δρ Γιώργος Κοντομήτρος, εντριβής μελετητής της εκπαιδευτικής ιστορίας του 20ού αιώνα, στο καινούργιο του αυτό βιβλίο ασχολείται με μια ιδιαίτερα πρωτότυπη μελέτη: την έρευνα δηλαδή και παρουσίαση του μάλλον βραχυχρόνιου και περιορισμένου γεωγραφικά θεσμού των Πρακτικών Λυκείων στον ελληνικό χώρο, εστιάζοντας ιδιαίτερα στο Πρακτικό Λύκειο του Βόλου. Επρόκειτο για έναν όντως ιδιάζοντα θεσμικό θύλακα που λειτούργησε μέσα σε μια αμήχανη ελληνική εκπαίδευση, η οποία δεν μπορούσε να αποφασίσει ούτε καν για τον αριθμό των ετών φοίτησης σε κάθε εκπαιδευτική βαθμίδα και αγωνιζόταν να βρει το σύγχρονο προσανατολισμό της μέσα σε εκείνη την κρίσιμη μεταβατική περίοδο του Μεσοπολέμου. Η παγκόσμια ανάπτυξη των θετικών επιστημών, ενδυναμωμένη από την εκπληκτική κούρσα των στρατιωτικών εξοπλισμών, έθετε και στην περιφερειακή ελληνική πολιτεία και κοινωνία το δίλημμα του τεχνολογικού εκσυγχρονισμού αλλά και της εκπαίδευσης, η οποία θα όφειλε να τον προετοιμάσει. Κάτω λοιπόν από την επιρροή της γερμανικής παιδαγωγικής και ακολουθώντας το παράδειγμα και το πρόγραμμα του αθηναϊκού Βαρβάκειου Λυκείου, τα Πρακτικά εκείνα Λύκεια αποτέλεσαν προϊόν της πολιτικής βούλησης του Ελ. Βενιζέλου για μια αποφασιστική στροφή στην πρακτική κατεύθυνση που είχε λείψει από τη μετεπαναστατική Ελλάδα, με την παγιωμένη ως τότε φιλολογική-κλασικιστική εκπαιδευτική πορεία. Ιδρύθηκαν τη χρονιά που ο μεγάλος Κρητικός πολιτικός εγκαταλείπει άδοξα και παράδοξα την εξουσία, εισάγοντας τη χώρα στην τραγικότερη περίοδο της ιστορίας του 20ού αιώνα πριν από τον Εμφύλιο Πόλεμο, στην περίοδο της Μικρασιατικής Καταστροφής. Εντούτοις το εκπαιδευτικό αυτό εγχείρημα δεν απαξιώθηκε από τους αντιπάλους του και συνέχισε να αποδίδει τους καρπούς του μέχρι το τέλος της γερμανικής Κατοχής.

Βεβαίως, ο περιορισμένος γεωγραφικά θεσμός και αριθμός των Πρακτικών Λυκείων, η «ανορθολογική διασπορά» τους στη χώρα, καθώς και οι έμφυλες διακρίσεις στη φοίτηση σε αυτά, όπως γράφει ο συγγραφέας, εμπόδισε εντέλει τη συστηματική διδασκαλία των θετικών επιστημών στο σύνολο του μαθητικού πληθυσμού, αλλά ούτε και «ανταποκρινόταν στις διαφοροποιημένες κλίσεις των μαθητών σε σχέση με τη μάθηση και τον επαγγελματικό τους προσανατολισμό». Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τα Πρακτικά Λύκεια ως αυτόνομος θεσμός να ολοκληρώσουν τον κύκλο τους και στη μεταπολεμική ουσιαστικά περίοδο να αναπτυχθούν εναλλακτικά μοντέλα αυτής της διδασκαλίας με τα «πρακτικά τμήματα» στα εξατάξια πλέον γυμνάσια, ή, πιο πρόσφατα, με το θεσμό των «δεσμών», των «κατευθύνσεων» και των «μαθημάτων προσανατολισμού».

Η ενδελεχής όμως έρευνα του Γ. Κοντομήτρου χρησιμοποιεί όλο το διαθέσιμο αρχειακό υλικό που κατόρθωσε να εντοπίσει κατά τη διάρκεια της τριετούς ενασχόλησής του για να αφηγηθεί την ιστορία του Πρακτικού Λυκείου του Βόλου στην ιστορική του διαδρομή από το 1921 ως το 1944. Μας προσφέρει έτσι με ενάργεια ένα πανόραμα όχι μόνο της εκπαιδευτικής ιστορίας της πόλης κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, αλλά και της πολιτικής, της κοινωνικής και της πολιτιστικής, αλιεύοντας πλήθος στοιχείων που ταξινομημένα και συνδεδεμένα μεταξύ τους συγκροτούν μια χαρακτηριστική απεικόνιση της μεταβατικής εκείνης περιόδου ανάμεσα στους δυο Παγκόσμιους Πολέμους, όπως την βίωσαν η πόλη και οι πολίτες του Βόλου. Η μελέτη των δημόσιων και ιδιωτικών αρχειακών πηγών από το συγγραφέα, καθώς και των εφημερίδων της εποχής, η πολύτιμη σύγκριση με τα αρχεία άλλων Πρακτικών Λυκείων της χώρας, αλλά και η άντληση ακόμη και προσωπικών μαρτυριών από επιζώντες πληροφορητές, εξασφαλίζουν στο εξαιρετικά πολυσέλιδο αυτό έργο την πληρέστερη δυνατή αναπαράσταση του άρρηκτου δεσμού ανάμεσα στην πολιτική, στην κοινωνική και στην τοπική εκπαιδευτική ιστορία της θεσσαλικής πόλης. Τα αρχεία αυτά είναι βεβαίως πλήρη γεγονότων, αλλά βρίθουν και από προσωπικότητες, μαθητών και εκπαιδευτικών, οι οποίες αγωνίστηκαν να συμβάλλουν θετικά ή αρνητικά στην υλοποίηση των σχεδίων, αφήνοντας εντέλει τη σφραγίδα τους σε εκείνη την πιο ρευστή και αβέβαιη περίοδο του 20ού αιώνα. Και η καταγραφή και, σε ένα βαθμό, η ανάδειξη εκείνων των προσωπικοτήτων αποτέλεσε ιδιαίτερη μέριμνα του συγγραφέα, εξασφαλίζοντας στους αναγνώστες του, χωρίς όμως να είναι αυτός ο σκοπός του, την ανάδυση ενός νοσταλγικού αισθήματος, ειδικά στους απογόνους εκείνων των μορφών που πέρασαν από την πόλη διδάσκοντας ή μαθητεύοντας στο Πρακτικό της Λύκειο. Κι αυτό δεν είναι καθόλου αμελητέο, ούτε αποτελεί ιστοριογραφικό αμάρτημα, όπως μια θετικιστική ιστορία θα προσδοκούσε, εφόσον, όπως θα μας πει η Γαλλίδα ιστορικός Arlette Farge, «η συγκίνηση είναι ένας επιπλέον τρόπος να λαξέψει κανείς την πέτρα της σιωπής του παρελθόντος».

Σε κάθε περίπτωση, το βιβλίο συγκροτεί ουσιαστικά την υποδειγματική αφήγηση ενός αρχειακού χρυσορυχείου, που παρακολουθεί όσο στενότερα γίνεται την ιστορική πορεία 23 χρόνων μέχρι το τέλος της Κατοχής, συμπληρωμένη μάλιστα με φωτογραφίες σπάνιων αρχειακών ευρημάτων. Έτσι περιγράφονται το θεσμικό πλαίσιο και οι μετασχηματισμοί του, το καθρέφτισμα των εκπαιδευτικών αλλαγών και μεταρρυθμίσεων στο Πρακτικό Λύκειο, το εκπαιδευτικό του προσωπικό και το, εντέλει άλυτο, κτηριακό του πρόβλημα, το μαθητικό δυναμικό, με λεπτομερείς καταλόγους της κοινωνικής και γεωγραφικής προέλευσης των μαθητών, αλλά και η εν γένει σχολική ζωή με τις διάφορες γιορτές, εκδρομές και ποικίλες εκδηλώσεις, τα συσσίτια, τις μαθητικές εφημερίδες και τους εράνους, τη σχέση του σχολείου με την τοπική Εκκλησία, το προσκοπικό κίνημα και την ΕΟΝ κατά τη δικτατορία του Ι. Μεταξά κλπ.

Αν «η ιστορία έρχεται, όταν το παιχνίδι έχει τελειώσει» (Paul Ricœur), τότε το βιβλίο του Γ. Κοντομήτρου,  το «Πρακτικόν Λύκειον ἐν Βόλῳ (1921-1944)», είναι μια εξαιρετική συμβολή στη μικροϊστορία της πόλης του Μεσοπολέμου, αποτελώντας πραγματικά ένα έργο αναφοράς για την τοπική εκπαιδευτική, και όχι μόνο, ιστορία, για την ιστορία ειδικά των Πρακτικών Λυκείων, αλλά και για την ελληνική εκπαιδευτική ιστορία εν γένει, το οποίο καλεί τους ερευνητές να εγκύψουν σε αυτό, να αντλήσουν κάθε είδους χρήσιμη πληροφορία, να αφουγκραστούν τους συσχετισμούς των δεδομένων, των προσώπων και των ενεργειών τους με τη συνολική ατμόσφαιρα εκείνης της εποχής και να θέσουν τα δικά τους ερωτήματα στην πάντα επίμοχθη προσπάθειά τους να αρθρώσουν το δικό τους ιστοριογραφικό λόγο.

Αντώνης Λ. Σμυρναίος

Επίκουρος καθηγητής

Νεοελληνικής Ιστορίας και Εκπαίδευσης

και Διδακτικής της Ιστορίας,

ΠΤΔΕ Παν. Θεσσαλίας