Ευάγγελος Αυδίκος, Από τον φράχτη στην Πάντζα, ΕΦΣΥΝ, 29 Ιουνίου 2021

 

Οι καιρικές συνθήκες δεν ήταν ευνοϊκές. Ο πρώτος καύσωνας του φετινού καλοκαιριού έκανε την άσφαλτο να εξατμίζεται, το μάτι θόλωνε, ένιωθα να με περικυκλώνουν φυσαλίδες υγροποιημένες. Κι ο ήλιος να χτυπάει στο δοξαπατρί. Ομως, το τάμα δεν υποχωρεί μπροστά σε τέτοιες δυσκολίες. Στον κάμπο της Ακαρνανίας είναι ενεργοποιηθεί η ετήσια θερινή σάουνα, που κονταίνει την αναπνοή και μετριάζει την όραση, καθώς ο ιδρώς διολισθαίνει από το άτριχο της κεφαλής, αυλακώνει το μέτωπο και κάνει σλάλομ στις παρειές καταλήγοντας στα ομμάτια.

Ομως, η δύναμη του τάματος είναι ισχυρότερη. Το προσκύνημα στον φράχτη εκείνον που ποτίστηκε με το αίμα και την αγωνία των ανωνύμων. Εκεί που ο Κιουταχής αστόχησε στην εκτίμησή του. Στον φράχτη που αναδείχτηκε σύμβολο όχι μόνο της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Εγινε η αφορμή να ωριμάσει ένας σπουδαίος ποιητής προσφέροντας τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» του στην ιστορία των της θυσίας για την αξιοπρέπεια.

Ωστόσο, από τον κήπο απουσιάζουν οι πολλοί. Οι ανώνυμοι. Δεν υπάρχει η προτομή κάποιας γυναίκας. Δεν πολέμησαν οι γυναίκες; Δεν σκοτώθηκαν στην Εξοδο; Αναζήτησα τους ταπεινούς, τα γυναικόπαιδα. Αυτούς που πότισαν με το αίμα τους τον φράχτη. Ματαίως έψαξα. Είδα πολλούς «επιφανείς». Με γαλόνια.

Αυτή η επισήμανση ισχύει και για όσα έχουν γραφεί για το 1821, ώς τα μισά του επετειακού έτους. Δοξολογούνται οι δυνατοί. Αυτοί που φρόντισαν για την υστεροφημία τους γράφοντας απομνημονεύματα. Αντίθετα, υποβαθμίζεται ο πόνος των πολλών. Ενα τέτοιο παράδειγμα είναι η Επανάσταση Συρράκου και Καλαρρυτών, που έγινε στις 23 Σεπτεμβρίου 1821. Είναι η μόνη επανάσταση στην Ηπειρο. Πνίγηκε στο αίμα. Το Συρράκο γέμισε οιμωγές και καπνό από τα πυρπολημένα σπίτια. Κι αυτή την εικόνα αποδίδει το δημοτικό τραγούδι. Πολλὴ μαυρίλα πλάκωσε ψηλ’ ἀπ’ τὴν Τσουκαρέλα!/ Δὲν εἶναι μαῦρα πρόβατα, οὔτε καὶ μαῦρα γίδια,/μόν’ εἶν’ ἀσκέρια Τούρκικα ποὔρχονται στὸ Συρράκο./Βρίσκουν τὰ σπίτια ἔρημα, τὶς πόρτες ἀνοιγμένες,/ βάνουν φωτιὰ στὸν Ἅι-Λιᾶ καὶ καῖν ὅλη τὴ χώρα.

Πέρα απ’ αυτή την ιστορία, υπάρχουν και τα αισθήματα αυτών που ονομάζονται γυναικόπαιδα. Που είναι τα μεγάλα θύματα σε όλες τις στρατιωτικές επιχειρήσεις κάθε είδους. Για τρία ολόκληρα μερόνυχτα έβλεπαν να καίγονται τα σπίτια. Να σκοτώνονται οι άνθρωποί τους. Για τρία μερόνυχτα ο κίνδυνος παραμόνευε. Βρίσκονταν στο γειτονικό δάσος Πάντζα και ανά πάσα στιγμή αρκούσε ένα κλάμα να αποκαλύψει την κρυψώνα τους.

Αυτός ο κίνδυνος ανάγκασε τις μανάδες να θυσιάσουν τα παιδιά τους. Πίεζαν τα παιδιά τους στα στήθη τους. Για να σιωπήσουν. Και το αποτέλεσμα; Κανείς δεν θυμάται τα ονόματά τους. Το ίδιο συμβαίνει και με την επανάσταση Συρράκου και Καλαρρυτών. Η ιστοριογραφία την υποβαθμίζει. Ισως γιατί πρωταγωνίστησε σ’ αυτήν ο Κωλέττης.

Κλέφτικα τραγούδια, μεταφρασμένα σε πέντε γλώσσες (1824- 1843), Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων 2021

 

περιοδικό Νέον Πλανόδιον

 

περιοδικό Δέκατα, άνοιξη 2021, αφιέρωμα στην απώλεια

 

Αισώπειοι μύθοι, εισ.-μετ.-σχόλια Θ.Μαυρόπουλος, εκδόσεις Ζήτρος

 

ο κήπος των ηρώων , Μεσολόγγι

 

Νοσοκομείο Χατζηκώστα, Μεσολόγγι

 

Ευάγγελος Αυδίκος: «Ύαινες του δημόσιου χώρου…», εφ. Πελοπόννησος, 23 Ιουνίου 2021

 

«Σκέφτεσαι, με όσα συμβαίνουν, τι είναι χειρότερο. Η αφαίρεση της ζωής; Ή η σκύλευση της μνήμης; Το πρώτο αφαιρεί το πολυτιμότερο αγαθό, την ανθρώπινη ζωή. Το δεύτερο πλήττει ό,τι πολυτιμότερο έχει ένας νεκρός. Την εικόνα του στον κόσμο που άφησε. Την ανάμνηση που κληροδοτεί σε οικείους και φίλους.
Η Καρολάιν που δολοφονήθηκε στα Γλυκά Νερά δοκίμασε και τα δύο. Δεν φτάνει που τη χωμάτισαν σε μια ηλικία που λουλούδιαζε. Τις τελευταίες ημέρες παρακολουθούμε τον δεύτερο θάνατό της. Την ηθική της εξόντωση. Την κηλίδωση της μνήμης της. Την απαξίωση της ύπαρξής της. Και σ’ αυτή την προσπάθεια συνεργοί είναι πολλοί. Ολες οι ύαινες του δημόσιου χώρου που τρέφονται από τον βούρκο. Φύλλο και φτερό έκαναν την ψυχή της. Κάθε φύλλο του ημερολογίου της κι ένα καρφί στον ανθρώπινο πολιτισμό. Είναι η εικόνα μιας κοινωνίας που δεν έχει φραγμούς. Που παρακμάζει. Σταματήστε να σκοτώνετε τους νεκρούς».

* Ο  είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας.

Ευάγγελος Αυδίκος, Νομάδες, ΕΦΣΥΝ, 22 ΙΟΥΝΊΟΥ 2021

 

Η λέξη επανήλθε στην επικαιρότητα με αφορμή την αμερικανική ταινία «Η χώρα των νομάδων» (Κλόι Ζάο). Ενα φιλμ αποφλοιωμένο από διαλόγους, μόνο τα απαραίτητα λόγια. Το ημίφως, η υποβλητική ταινία που υπογράμμιζε τη μοναξιά, τη διάλυση των κοινωνικών σχέσεων, πρωτίστως της ζωής των ανθρώπων. Ενα έργο για την απουσία κοινωνικής πολιτικής. Ατομα που αναζητούσαν τρυφερότητα ζώντας σε τροχόσπιτα, σ’ έναν διαρκή αγώνα με τον εαυτό τους και το σκληρό τοπίο.

Είδα την ταινία σε θερινό κινηματογράφο, δίπλα από την Κηφισίας. Στην οθόνη η αποστεωμένη μορφή της πρωταγωνίστριας, με φόντο το σκληρό, το άξενο τοπίο. Και από τη λεωφόρο εισέβαλλε απρόσκλητος ο ήχος της κίνησης, μεγεθύνοντας το αίσθημα της αξενίας.

Η λέξη δεν είναι καινούρια. Στην περίοδο της τροφοσυλλογής, χιλιάδες χρόνια πριν, ο (ημι)-νομαδισμός ήταν ο βασικός τρόπος ζωής. Οι άνθρωποι μετακινούνταν από τόπο σε τόπο αναζητώντας τροφή έτοιμη. Ωστόσο, ο όρος απεικονίζει μια κοινωνική και οικονομική οργάνωση, που έφτασε, κάποιες φορές, ώς και τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες. Αναφέρεται στην κτηνοτροφία και στη μετακίνησή της, κυρίως, από τα βουνά στον κάμπο και αντίστροφα κάθε εξάμηνο. Στην εποχή μας ο τρόπος αυτός πνέει τα λοίσθια. Δυστυχώς, προκαλεί το ενδιαφέρον ως επιβίωμα μιας άλλης εποχής, που μας γυρίζει την πλάτη.

Ομως, ο νομαδισμός αποκτά καινούρια γνωρίσματα. Μετασχηματίζεται. Ως παρενέργεια των γεωστρατηγικών αλλαγών. Τα τελευταία χρόνια, είναι τα καραβάνια των προσφύγων και των μεταναστών. Σχηματίζουν ένα ατέλειωτο, ανθρώπινο κομβόι, αναζητώντας τη Γη της δικής τους Επαγγελίας, που συνήθως είναι ο δυτικός κόσμος. Αντιμετωπίζοντας την επιφύλαξη, αν όχι την εχθρότητα των ντόπιων. Που τους φορτώνουν όλες τις αναποδιές.

Ομως, οι σύγχρονες κοινωνίες έχουν δημιουργήσει καινούριους νομάδες. Ενα φαινόμενο που θα ενταθεί με τον καιρό. Νέοι άνθρωποι θα βρεθούν άνεργοι, άστεγοι, σε μια διαρκή κίνηση στους δρόμους. Να συμπληρώνουν ωράριο από τη μια επιχείρηση στην άλλη, από το απόγευμα ώς το βράδυ έξω από το σπίτι, μακριά από όσα τους αρέσουν και τους μαλακώνουν την ψυχή.

Νομάδες έχουν γίνει ήδη οι νεότερες γενιές εκπαιδευτικών. Δεν έχουν σταθερή βάση. Παλιότερα οι κτηνοτρόφοι προγραμμάτιζαν τον τόπο εγκατάστασης του κοπαδιού τους νοικιάζοντας λιβάδια. Οι εκπαιδευτικοί είναι στη διάθεση των πινάκων του υπουργείου Παιδείας και των κριτηρίων που κάθε φορά εφαρμόζονται. Κάθε χρονιά μαζεύουν το νοικοκυριό τους και μετακινούνται εκεί που τους όρισαν. Και κάθε φορά οι ίδιες κινήσεις. Κάθε φθινόπωρο φορτώνουν το νοικοκυριό. Το κομπολόι του εκπαιδευτικού τους νομαδισμού αποκτά πολλές χάντρες. Ζουν με την ελπίδα. Κάτι θα γίνει και θα αποκτήσουν μόνιμο επαγγελματικό οίκο.

Ομως, όσα γίνονται με το εργασιακό θα μεγαλώσουν κάθε είδους νομαδισμό. Ισως οι εταιρείες τροχόσπιτων αρχίσουν να κάνουν διαφημίσεις.

Κωνσταντίνος Δ. Μάλλιος, η σύζυγος, η παλλακίδα και η εταίρα στην αρχαία Ελλάδα, εκδόσεις Πέτρα

 

Αντώνης Νούσιας, Μια ζωή πολλές ιστορίες, εκδόσεις Πέτρα

 

Μ.Γ. Βαρβούνης, Εισαγωγή στην Αστική Λαογραφία, Παπαζήσης 2020