Ευάγγελος Αυδίκος /Evangelos Avdikos: Νοεμβρίου 2022

«….το ερώτημα δέν είναι πλέον σήμερα πώς μπορεί να διαφυλαχθούν οι ελευθερίες του Τύπου. Είναι πώς, απέναντι στην καταστολή αυτών των ελευθεριών, μπορεί να παραμείνει ελεύθερος ένας δημοσιογράφος. Με ποια μέσα ;

….ένας ελεύθερος δημοσιογράφος πρέπει να αφιερώσει στη διασφάλιση της αυθεντικότητας μιας είδησης όλη την προσοχή του. Διότι, αν δέν μπορεί να γράψει όλα όσα πιστεύει, μπορεί να μην γράψει αυτό που δέν πιστεύει ή που θεωρεί αναληθές.

…μια ελεύθερη εφημερίδα κρίνεται εξίσου από αυτά που δημοσιεύει και από αυτά που δέν δημοσιεύει. Αυτή η αρνητική ελευθερία είναι μακράν η πιο σημαντική όλων : διότι προετοιμάζει την έλευση της αληθινής ελευθερίας. Κατά συνέπεια, μια ανεξάρτητη εφημερίδα παραθέτει την πηγή των πληροφοριών της, βοηθά το κοινό να τις αξιολογήσει, απορρίπτει την προπαγάνδα, απαλείφει τα υβρεολόγια, πραΰνει με σχόλια την ομογενοποίηση των πληροφοριών και, με δύο λόγια, υπηρετεί την αλήθεια στο ανθρώπινο μέτρο των δυνάμεών της…

Η αλήθεια και η ελευθερία είναι απαιτητικές μαιτρέσες, έχουν λίγους εραστές…..»

Σταχυολογώ αυτά τα «ολίγα» από άρθρο που έγραψε το 1939 ο Αλμπέρ Καμύ, Νομπελίστας συγγραφέας, δημοσιογράφος & φιλόσοφος.

Αλήθεια, δεν νομίζετε ότι παραμένει τρομακτικά επίκαιρος στις μέρες μας που «στάζουν νωπά τα αίματα» από την πρόσφατη ανθρωποφαγική, δημοσιογραφική κάλυψη-σήριαλ του βιασμού της 12χρονης στο κέντρο της πρωτεύουσας ; Θα επιχειρηθεί εισαγωγικά μια διαχρονική, μεταπολεμική περιπλάνηση στην ιστορία της δημοσιογραφίας.

Ο επιφανής Πολωνός μάχιμος δημοσιογράφος, πολεμικός ανταποκριτής και συγγραφέας Ryszard Kapuscinski είχε αναφέρει στη δεκαετία του ’80 ότι «…στις μέρες μας μετράει μόνον αν η πληροφορία είναι ενδιαφέρουσα και όχι αν είναι αληθινή …», ενώ ο συγγραφέας & αρθρογράφος Κ. Παπαγιώργης σ’ ένα καθοριστικό του άρθρο (Δύσμοιρη δημοσιογραφία) είχε εύστοχα επισημάνει ότι «….παλαιότερα ο αναγνώστης της εφημερίδας ήταν προνομιούχος έναντι του αγράμματου…σήμερα (2002) με την κατακυριαρχία του γυαλιού, που επανέφερε στο προσκήνιο τη ζώσα φωνή, έχει επιβληθεί πλήρης ισότης. Όποιος διαθέτει ακοή είναι μέσα στο κόλπο…». Όμως «η εικόνα, όταν είναι δυνατή, σβήνει τον ήχο …» αντιτάσσει στο βιβλίο του «Η τυραννία των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας» ο Ιγνάσιο Ραμονέ (αρχισυντάκτης της εφημερίδας Liberation- “πρύτανης” της Ευρωπαϊκής δημοσιογραφίας και συγγραφέας).

Έχετε αναρωτηθεί πόσοι από μας στην εποχή μας διαβάζουν εφημερίδα ; Ή αντίστοιχα, πόσοι από μας αποκλειστικά «παραδίδουν» αφύλακτο το ευαίσθητο αυτό θέμα (της ενημέρωσης, δηλαδή, χωρίς διασταύρωση) στις διαθέσεις των ΜΜΕ & του διαδικτύου ;

Ζούμε σε μια εποχή που οι άνθρωποι συγχέουν την πληροφόρηση με την γνώση, αφιερώνοντας ολοένα και περισσότερο χρόνο αποκλειστικά στη πρώτη. Την ίδια στιγμή (ειδικά στην Ελλάδα) ο μέσος άνθρωπος εκφέρει γνώμη για όλα, ακόμα και για θέματα που δέν γνωρίζει. Τί θα μπορούσε να εξαχθεί σαν συμπέρασμα ; Ίσως πιθανά ότι ζώντας στην εποχή της οικουμενικής υπερ-πληροφόρησης εξαλείφεται η διαφορά ανάμεσα στη γνώμη και στη γνώση. Αντικειμενικά η πληροφόρηση αφορά αποκλειστικά τα επιφαινόμενα, τα νέα της τρέχουσας στιγμής. Και δέν θα έπρεπε να διαμορφώνει χωρίς έρευνα την γνώμη. Και, σίγουρα, δέν θα έπρεπε να συμβάλλει αβασάνιστα στο κτίσιμο της γνώσης.

Στην εποχή μας, την εποχή δηλαδή της υπερ-πληροφόρησης (που ουσιαστικά καταλήγει στην εικονική –virtual- ενημέρωση), της ήττας των εφημερίδων από την τηλεόραση και της ήττας της τηλεόρασης από τα μέσα διαδικτυακής ενημέρωσης, είναι εύκολα χειραγωγήσιμη η πληροφορία : η δημοσιογραφία της διερεύνησης έχει μεταπέσει στη (φθηνή) δημοσιογραφία της αποκάλυψης (που σχεδόν πάντα …κιτρινίζει). Και καταλήγουμε στο να επηρεαζόμαστε από το πώς ο παρουσιαστής αφηγείται αυτό που συνέβη και όχι στο τι ακριβώς συνέβη. Στη δε τηλεόραση επικρατεί το μοντέλο της «αθλητικής δημοσιογραφίας», θεωρώντας ότι έχει την ισχύ να παρουσιάζει την «ιστορία την ώρα που γράφεται» !

Και φθάνοντας στη τρέχουσα δεκαετία, ας εξετάσουμε πώς στη μετα-συμπαντική εποχή (metaverse) χειραγωγείται η πληροφόρηση : μα με το μοντέλο OCEAN της Cambridge Analytica μας «ξεναγεί» η Μπρίτανι Κάιζερ στο βιβλίο της «Στο στόχαστρο». Με αναλυτικό τρόπο παρουσιάζεται η κοινωνική μηχανική (social engineering), που, χρησιμοποιώντας τα μαζικά δεδομένα (big data) και τη διαχείρισή τους (data manipulation), επιτυγχάνει το αποτέλεσμα που στοχεύει (βλέπε περιπτώσεις Τραμπ/ΗΠΑ, Brexit/Μεγάλη Βρετανία, Μπολσονάρο/Βραζιλία). Η προγραμματισμένη αυτή προπαγάνδα (computational propaganda) στηρίζεται σε δύο άξονες και αρωγός στην υλοποίησή τους είναι ο Τύπος :

1. του φόβου

2. της αγωνίας ότι είναι αληθινό αυτό που θέλει το άτομο να ακούσει

Πρόκειται, επομένως για χειραγώγηση ατόμων ή ομάδας ατόμων χωρίς να γίνεται αντιληπτή (τεχνική του micro targeting, εξατομικεύοντας το στόχο).

Σας κούρασα ;

Ας προσγειωθούμε στη τοπική επικαιρότητα : την δημοσιογραφική κάλυψη των πρόσφατων εκλογών στον Ιατρικό Σύλλογο Μαγνησίας (ΙΣΜ). Οι τίτλοι ενημέρωσης που χρησιμοποιήθηκαν «Αλλαγή ηγεσίας στον ΙΣΜ : νέος Πρόεδρος ο κ. Χ του 11μελούς Διοικητικού Συμβουλίου, η παράταξη του οποίου εκλέγει 6 μέλη»* ή «Ανατροπή ηγεσίας στον ΙΣΜ».

Ανατέμνοντας την κατάσταση θα ήταν δόκιμο για το κοινό να είχε υπογραμμισθεί ότι ο αναφερόμενος Σύλλογος απαρτίζεται από τέσσερα σώματα : το Διοικητικό Συμβούλιο, το Πειθαρχικό Συμβούλιο, το σώμα Εκπροσώπων στον Πανελλήνιο Ιατρικό σύλλογο (Π.Ι.Σ) και την Εξελεγκτική Επιτροπή, κάτι που τα δημοσιεύματα (σκοπίμως ή από άγνοια ;) δέν ανέφεραν. Αν ενσωματωθούν τα εκλογικά αποτελέσματα όλων των επιμέρους σωμάτων, αρχίζοντας από το Διοικητικό Συμβούλιο, αποκαλύπτεται ότι οι θέσεις είναι μοιρασμένες (6/5) με ποσοστά 49,66% προς 46,72%. Συνυπολογίζοντας και τα υπόλοιπα σώματα, όπως το Πειθαρχικό Συμβούλιο με εκλογικά ποσοστά της παράταξης του «; νικητή» 40,63% προς 53,72% ή την Εξελεγκτική Επιτροπή [44,92% προς 46,95%] ή την εκπροσώπηση στον Π.Ι.Σ [43,11% προς 51,69%] αντίστοιχα, ο κάθε καλόπιστος αναγνώστης εύκολα θα διαπίστωνε (it is not rocket science, δα όπως θα έλεγαν και οι Αγγλοσάξωνες) ότι ο καταλληλότερος τίτλος των δημοσιευμάτων μάλλον θα έκλινε προς το «Πύρρειος νίκη της παράταξής του κ. X στον Ι.Σ.Μ»….

Στο συγκεκριμένο παράδειγμα η μονταρισμένη πληροφόρηση, κρατώντας απόμακρα την επίγνωση της δομής ενός Συλλογικού οργάνου, αφ’ ενός δέν συμβάλλει στο κτίσιμο της γνώσης, αφ’ ετέρου διαμορφώνει κατά το δοκούν (ποια, αλήθεια ;) την γνώμη περί των εκλογικών αποτελεσμάτων στον Ι.Σ.Μ

Όπως είχε επισημάνει ο συγγραφέας Μαρκ Τουέιν στις αρχές του προηγούμενου αιώνα : «η διαφορά μεταξύ αλήθειας και επινόησης είναι ότι η επινόηση είναι πιο πιστευτή…..»

Ιωάννης Δημ. Πασιάς, ιατρός

* Ας σημειωθεί ότι ο Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου εκλέγεται αφού συνέλθει το σώμα μετά την διοικητική επικύρωση των εκλογικών αποτελεσμάτων στην εναρκτήρια συνεδρίαση…