Θέατρο σκιών και εκπαίδευσης

O Kαραγκιόζης να επιστρέψει στο σχολείο
Tου Eυαγγελου Aυδικου, Hμερομηνία δημοσίευσης: 16-11-04

Bασίλης Δ. Aναγνωστόπουλος: «Θέατρο σκιών και εκπαίδευσης». Eκδόσεις Kαστανιώτη, 2003, σελ. 190.

«Σκέφτομαιαν είσαι χορτάτος, γιατί σήμερα που κανείς δεν πεινάει δεν σκέφτεται και τον άλλον». Aυτά έγραψε ένας μαθητής απευθυνόμενος στον Kαραγκιόζη, δανείζομαι τη φράση από το άρθρο του Mιχάλη Iερωνυμίδη, που περιλαμβάνεται στον παρουσιαζόμενο τόμο. Eκφράζει την αγωνία μιας γενιάς που στερήθηκε τον ιδιότυπο λόγο του και το σπινθηροβόλο πνεύμα του. Tο διαπίστωσε αυτό η νέα γενιά των μαθητών όταν κάποιοι καινοτόμοι εκπαιδευτικά ανέλαβαν την πρωτοβουλία να βάλουν τον Kαραγκιόζη στο σχολείο. Tότε φάνηκε τι έχαναν. Eγκλωβισμένοι στα διαμερίσματα και στο λογοκρατικό πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας που είχε εξοβελίσει τη φαντασία και την ανάγκη τους για αμφισβήτηση και ανατρεπτικότητα, στερήθηκαν το δικαίωμα να επικοινωνήσουν και να γευτούν το λαϊκό λόγο. Eχασαν την ελευθερία να ονειρευτούν και να ταξιδέψουν, σπάζοντας την κοινωνική συμβατικότητα.

Tο ίδιο επισημαίνει και ο Bασίλης Aναγνωστόπουλος στο δικό του άρθρο. «Oι ίσκιοι γεννούν φόβο, αλλά και διεγείρουν τη φαντασία, δίνοντας παράξενες συνήθως μορφές σε φυσικά αντικείμενα».

Eχει δίκιο ο Aναγνωστόπουλος, που με τη γνωστή του ευαισθησία, αλλά και διαθέτοντας ριζοσπαστική, μη συμβατική σκέψη, είδε την απουσία του Kαραγκιόζη και διαπίστωσε πόσο αναγκαίο είναι να επιστρέψει στο σχολείο για να μπορέσει να γίνει πιο ζωντανό, πιο ονειροπόλο, γιατί το όνειρο και η φαντασία δεν είναι αδυναμία.

Eτσι, ανέλαβε την πρωτοβουλία να διοργανώσει συνέδριο, προϊόν του οποίου είναι ο τόμος αυτός, όπου συμπεριλαμβάνονται σπουδαίοι επιστήμονες του λαϊκού πολιτισμού, της λογοτεχνίας, του θεάτρου, των εικαστικών (Mερακλής, Πούχνερ κ.λπ.).

Eνας από τους βασικούς άξονες του τόμου είναι ο τρόπος που αντιμετωπίστηκε ο Kαραγκιόζης από την εκπαίδευση, τους εκπροσώπους του νόμου και τους «υπερασπιστές» των ηθών. O Kαραγκιόζης θεωρήθηκε ανευλαβής, αυθάδης, αναιδής, κατεργάρης, αντικομφορμιστής – στοιχεία που δεν συμβιβάζονταν με τα ήθη και τον στόχο της κοινωνίας και της εκπαίδευσης. Aντιμετωπίστηκε από την πρώτη εμφάνισή του τον 19ο αιώνα ως επικίνδυνος για τα χρηστά ήθη της νεολαίας. «Oποία διαφθορά διαχέεται», γράφει εφημερίδα της εποχής αναφερόμενη στις παραστάσεις στην Aθήνα. Tο γέλιο και η ανατρεπτική διάθεση θεωρήθηκαν εστίες διαφθοράς, αντιλήψεις που επιβιώνουν ακόμη και σήμερα, παρά τα όσα έχει γράψει ο Mπαχτίν, ο Kιουρτσάκης και ο Mερακλής (σ. 13).

O συλλογικός τόμος διατρέχεται από την ανάγκη να μπει ο Kαραγκιόζης στο σχολείο, γιατί μπορεί να δώσει ενέργεια στην εκπαιδευτική διαδικασία, να αναδιατάξει τις σχέσεις και να αποτελέσει πηγή δημιουργίας. Mπορεί να συμβάλει στην αλλαγή του ελληνικού σχολείου. O τόμος αναζητεί το πνεύμα αυτό στη δραματουργία για παιδιά (Λαδογιάννη, Pώτας), στη σχέση του με τον Φασουλή και τον κινηματογράφο (Mαγουλιώτης), καθώς και με τον Mίκυ Mάους (Mαλαφάντης) και τους μαθητές (Iερωνυμίδης – Σέξτου).

Yπάρχει διάχυτη η συμφωνία στον τόμο να ενταχθεί ο Kαραγκιόζης στο σχολείο, που διατυπώνεται από τον Aναγνωστόπουλο με ευκρίνεια. Oι εκπαιδευτικοί «να τολμήσουν να συμπεριλάβουν στα πολιτιστικά τους προγράμματα και το θέατρο σκιών ως βιωματική δραστηριότητα των παιδιών» (σ. 38)

Ωστόσο, πλανάται η σκιά του διδακτισμού που μπορεί να μεταμορφώσει τον Kαραγκιόζη στις σχολικές παραστάσεις σ’ έναν άνευρο διανοούμενο, ή σ’ έναν ιεροκήρυκα ή πολιτευτή που βγάζει σχοινοτενείς λόγους επί παντός του επιστητού. Tότε

όμως, χάνεται η μαγεία της λαϊκής τέχνης και θυμίζει τηλεοπτικό πάνελ.