Ο Τύρναβος είναι ίσως από τους λίγους τόπους-αν το όχι το μόνο μέρος στην Ελλάδα-, όπου οι αποκριές δοκιμάζουν τα όρια του ‘καθωσπρεπισμού ‘μας φωτίζοντας ταυτόχρονα την απόσταση που υπάρχει ανάμεσα στην κοσμολογία του σύγχρονου ανθρώπου και την αντίστοιχη της προβιομηχανικής κοινωνίας. Στην πρώτη περίπτωση ο άνθρωπος αντιμετωπίζει τη γη ως μέσο πλουτισμού αδιαφορώντας για την ‘ευεξία’ της, ενώ στη δεύτερη ο πολιτισμός οργανώνεται με επίκεντρο τη γη και το ενδιαφέρον για την αναπαραγωγική της ικανότητα.
Η ημέρα του λαϊκού δρώμενου είναι η Καθαρή Δευτέρα. Θέατρο του δρώμενου είναι ο λόφος του Άη Λια από τη μια μεριά και η πόλη του Τυρνάβου από την άλλη. Στο λόφο μαγειρεύουν το μπουρανί, είδος χορτόσουπας. Συνοδεύεται το μαγείρεμα από διάφορα τραγούδια που αποδίδονται με τον όρο ‘άσεμνα’ ή ‘βωμολοχικά’. Πρόκειται για ταξινόμηση που προέρχεται από τον δικό μας, στον σύγχρονο πολιτισμό, το μη αγροτικό, ο οποίος περιθωριοποίησε και ενοχοποίησε τη γονιμοποιητική διαδικασία. Η συνεχιζόμενη χρήση αυτής της λέξης για την ταξινόμησή τους δείχνει την εμμονή να ερμηνεύουμε τα πολιτισμικά και κοινωνικά φαινόμενα με όρους της δικής μας κοσμολογίας, ενώ πιο αποτελεσματικό θα ήταν να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε την οπτική της αγροτικής κοινωνίας. Τα τραγούδια αυτά μπορούν να ταξινομηθούν ως γονιμοποιητικά.
Παλιότερα, οι τελεστές επέλεγαν τον βασιλιά τους, τον έβαζαν ανάποδα σε γάιδαρο κι αφού διασκέδαζαν με χορούς και τραγούδια γονιμοποίησης, έκλειναν την ημέρα ρίχνοντας τον βασιλιά σε μια γούρνα με νερό. Όλα αυτά είναι ένα σύνολο τελετουργικών πράξεων που απαντώνται σε όλα σχεδόν τα αποκριάτικα δρώμενα, όπου κυριαρχεί ο ανάποδος κόσμος. Ανατρέπεται η τάξη-γι’ αυτό κι ο βασιλιάς ανάποδα. Ο βασιλιάς αναλαμβάνει το ρόλο του αποδιοπομπαίου αντι-ήρωα, στον οποίο θα φορτωθούν όλα τα αμαρτήματα του περασμένου χρόνου, ώστε να γεννηθεί μια καλύτερη , παραγωγικότερη καλλιεργητική χρονιά. Γι’ αυτό και ρίχνεται στο νερό, όπου συναντάται ο θάνατος με τη ζωή. Ο βασιλιάς πνίγεται στο νερό , για να αρχίσει όλη η κοινότητα μια νέα ζωή, αποκαθαρμένη από τις «σκουριές» της περασμένης περιόδου.
Δεν είναι όμως μόνο ο Άη Λιας ο τόπος για το λαϊκό δρώμενο. Είναι και η πόλη του Τυρνάβου: τα καφενεία της, οι δρόμοι, η πλατεία, το ποτάμι. Εκείνο που κυριαρχούσε παντού ήταν ο φαλλός. Για τους ανθρώπους της υπαίθρου που νιώθουν τη γη ως αναπόσπαστο κομμάτι της γης και της φύσης ο φαλλός είναι το σύμβολο μιας τελετουργίας, όχι μέσο σκανδαλισμού και ‘ηθικής εκτροπής’. Εκείνο που τους ενδιέφερε ήταν τα γεννητούρια του χωραφιού τους. η παραγωγή και η συγκομιδή για να τα βγάλουν πέρα.Η αναπαράσταση της σεξουαλικής πράξης είναι συστατικό στοιχείο στη λειτουργία των περισσότερων δρωμένων αυτής της περιόδου , ιδίως στη Θράκη. Η συμβολική άροση και η σπορά είναι διαδικασίες γονιμοποίησης της γης που παραπέμπουν στην αρχική κοσμογονία, στη μυθολογία για τον τρόπο που δημιουργήθηκε ο κόσμος, όπως έχει καταγραφεί στους διάφορους λαούς.
Εκείνο που «σοκάρει» τον σύγχρονο άνθρωπο είναι οι φαλλοί. Το θέμα ήρθε στην επιφάνεια, περίπου στα μέσα της περασμένης δεκαετίας, με τη μήνυση κατά της Δόμνας Σαμίου αλλά και με τις διαμαρτυρίες κάποιων κύκλων για τους φαλλούς που εμφανίστηκαν σε τηλεοπτικό ρεπορτάζ από τον Τύρναβο.
Η πόλη, την ημέρα αυτή, προσκυνάει το φαλλό. Η δύναμη του τηλεοπτικού φακού και της έντυπης ενημέρωσης διέδωσε το δρώμενο σ’ όλη την Ελλάδα, με αποτέλεσμα ο Τύρναβος να προκαλέσει το ενδιαφέρον αρκετών εκδρομέων του τριημέρου. Οι επισκέπτες της Καθαράς Δευτέρας μπαίνοντας στο κέντρο της πόλης βρίσκονται σ’ ένα υπαίθριο θέατρο, όπου όλα υπηρετούν το φαλλό αλλά και τις τουριστικές ανάγκες. Οι δρόμοι που οδηγούν στην κεντρική πλατεία είναι κατειλημμένοι από τραπέζια και παρέες. Οποιαδήποτε εικόνα απαραίτητα συνοδεύεται από αντικείμενα που έχουν τη μορφή του φαλλού. Γλυφιτζούρια, πλαστικοί και κεραμικοί φαλλοί, ακόμη και το μαλλί της γριάς. Όλα τα αναμνηστικά αποκτούν τη μορφή του. Ακόμη και τα ψωμιά που φουρνίζει ο φούρνος στην πάνω γωνία της πλατείας έχουν την ίδια μορφή. Προφανώς, οι Τυρναβιώτες έχουν κατανοήσει τη δύναμη του φαλλού ως τουριστικού προϊόντος.
Ωστόσο, η λειτουργία προϋποθέτει την ύπαρξη μιας τελετουργικής παράδοσης στην πόλη, η οποία επιτρέπει να εκδηλωθούν οι νέες τάσεις που μετασχηματίζουν το υπαίθριο τελετουργικό θέατρο του κέντρου του Τυρνάβου σε δοκιμαστήριο για τη χειραφέτηση της γυναίκας.
Αυτό μπορεί ο επισκέπτης να το δει παντού. Όμως, η σκηνή της συγκεκριμένης αναπαράστασης είναι η κεντρική πλατεία της πόλης, στο κέντρο της οποίας βρίσκεται ο φαλλός-προσκύνημα που επιβεβαιώνει τόσο τη δημόσια δήλωση της γυναικείας χειραφέτησης όσο και την ένταξη όλων αυτών σε μια αναπτυξιακή πολιτική της πόλης του Τυρνάβου. Στο κέντρο της πλατείας είναι εγκατεστημένος ο τεράστιος φαλλός που έχει κάθισμα στο πίσω μέρος. Προκαλεί το ενδιαφέρον πολλών νέων γυναικών που δεν διστάζουν να ανεβούν στο κάθισμα και να φωτογραφηθούν με φίλες αλλά και με τους συντρόφους τους. Είναι αξιοπαρατήρητο πως όταν κάποιος άντρας πηγαίνει στο φαλλό η γυναίκα -ή σύντροφός του- ακολουθεί σχεδόν αμέσως, μια κίνηση - δήλωση συντροφικής αλληλεγγύης που εκφράζεται με επίκεντρο το φαλλό. Πρόκειται ένα νέο στοιχείο, άγνωστο στις παλιές τελετουργίες. Ο γυναικείος λόγος- σωματικός και λεκτικός- γινόταν ελευθέριος κατά κανόνα στον ιδιωτικό χώρο. Δίπλα από το φαλλό βρίσκεται το καζάνι με το μπουρανί, του οποίου την ευθύνη για την παρασκευή αλλά και τη διανομή έχει ο πολιτιστικός σύλλογος. Οι νέοι που πλαισιώνουν το καζάνι προσφέρουν σε γυναίκες που κινούνται στην πλατεία το προνόμιο να αναδεύσουν το μπουρανί. Τότε είναι που εκδηλώνεται μια άλλη τελετουργική πράξη. Οι υπεύθυνοι σηκώνουν από το έδαφος τη γυναίκα, αφού πρώτα της δίνουν να κρατήσει στα χέρια ένα φαλλό. Την ώρα που υποβαστάζεται της ζητιέται να ασπαστεί το φαλλό. Πρόκειται ίσως για μια τελετουργική πράξη που εμπεριέχει, περισσότερο από κάθε άλλο, την εκούσια και δημόσια υποταγή της γυναίκας στο φαλλό.
Ο Τύρναβος λοιπόν είναι ένα εργαστήρι δρωμένου, όπου ο επισκέπτης μπορεί να παρακολουθήσει μια πανάρχαιη τελετουργία που υπηρετούσε την ανάγκη του αγρότη να μηδενίσει το χρόνο ενεργοποιώντας τη γονομοποιητική διαδικασία της φύσης. Είναι πολύ εύκολο για οποιονδήποτε να είναι αφοριστικός, οχυρωμένος πίσω από το σύγχρονο ‘καθωσπρεπισμό’. Είναι ακόμη εύκολο να δει, πίσω από όλα όσα συνεχίζονται εξελισσόμενα, την τουριστική αγορά ως κινητήρια δύναμη. Υπάρχει αυτή η διάσταση, ασφαλώς. Όμως, η συρροή πολλών ανθρώπων σε δρώμενα αυτού του τύπου μπορεί να αποκαλύπτει και την ανάγκη του σύγχρονου ανθρώπου να συναντηθεί με τελετουργίες που υπόσχονται τη φυγή από τον ορθολογισμό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου