Δευτέρα, 1 Οκτωβρίου 2012
ΜΙΛΑΕΙ ΣΤΗΝ «ΕτΔ» Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ κ. ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΑΥΔΙΚΟΣ
Δυστυχώς, απουσιάζει το όραμα...
* «Αν δεν αλλάξει ο τρόπος σκέψης, οι επιλογές στο επίπεδο της οικονομίας δεν είναι εύκολες»
Δευτέρα, 24 Σεπτεμβρίου 2012
Συνέντευξη στον Αποστόλη Ζώη
«Δυστυχώς, στις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα απουσιάζει το όραμα. Λείπει η δύναμη εκείνη που ενώνει αλλά και φλογίζει τις δημιουργικές δυνάμεις. Η κρίση στην περιδίνηση της οποίας ταλανίζεται η χώρα μας είναι αποτέλεσμα της απουσίας οράματος. Απουσιάζει ο συλλογικός στόχος, οι αξίες εκείνες, εθνικές και ανθρωπιστικές, που οδηγούν τους ανθρώπους στην υπέρβαση της ατομικότητάς τους». Αυτά δηλώνει σήμερα στην «ΕτΔ» ο κ. Ευάγγελος Αυδίκος, καθηγητής του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Ο Ευάγγελος Αυδίκος γεννήθηκε στην Πρέβεζα, με καταγωγή από το Συρράκο. Υπηρετεί ως καθηγητής Λαογραφίας στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Διετέλεσε πρόεδρος του τμήματος (2006-2008) και διευθυντής του Τομέα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας. Έχει λάβει μέρος σε πολλά συνέδρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό (Ριο ντε Τζανέιρο, Άνκορατζ Αλάσκας, Κωνσταντινούπολη, Σόφια, κ.λπ.). Άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε ελληνικά και ξένα περιοδικά (Journal of American Folklore).
Η συνέντευξη
* Η ελληνική κοινωνία αντιμετώπισε μεγαλύτερες οικονομικές δυσκολίες στο παρελθόν. Βγήκε καθημαγμένη από πολέμους και άλλες περιπέτειες. Είχε όμως όραμα. Σήμερα μπορούμε να πούμε ότι στερείται οράματος;
- «Αν κοιτάξουμε πίσω στην ιστορική πορεία των Ελλήνων, θα εντοπίσουμε αρκετές περιπτώσεις δυσκολιών, οδυνηρών θα έλεγα, που κόστισαν σε αίμα, δάκρυα, καταστροφή της οικονομίας και απορρύθμιση των κοινωνικών σχέσεων. Η Μικρασιατική Καταστροφή ήταν μια απ’ αυτές. Πέρασαν ενενήντα χρόνια από τότε, ο άφατος πόνος έγινε νοσταλγία αλλά και δύναμη για να χτιστεί η καινούργια Ελλάδα. Το ίδιο έγινε και με την ιταλογερμανική κατοχή που άφησε πίσω της ερείπια και δυστυχία. Πολλά τα θύματα, από τη στρατιωτική βία αλλά και την καταστροφή και υφαρπαγή του πλούτου, αγροτικού και αποθεμάτων χρυσού. Τέτοια παραδείγματα είναι διάσπαρτα στην ελληνική ιστορία. Άλλοτε, η ευθύνη ανήκε κατά κύριο λόγο σ’ όσους Έλληνες είχαν την τύχη της διακυβέρνησης που δεν συνυπολόγισαν και δεν αξιολόγησαν σωστά το διεθνές περιβάλλον, – παρασύρθηκαν με ελαφρότητα από τις υποσχέσεις Ευρωπαίων παραγόντων υπακούοντας και στην επικίνδυνη φιλοδοξία τους. Χαρακτηριστική, ανάμεσα στα άλλα, είναι η πρόσφατη περιπέτεια της δικτατορίας του 1967 που προκάλεσε τόσα δεινά στα εθνικά ζητήματα. Άλλοτε, το βάρος έπεφτε στους ώμους του ξένου παράγοντα, ιδίως στις περιπτώσεις απρόκλητων στρατιωτικών επιθέσεων, όπως συνέβη το 1940. Στην τελευταία περίπτωση, ή σαν περιπτώσεις σαν κι αυτή, ο ελληνικός λαός συσπειρώνεται. Τον καθοδηγεί ένα όραμα. Είναι η εθνική ανεξαρτησία κι αξιοπρέπεια. Είναι η αποκατάσταση των δημοκρατικών ελευθεριών και η κοινωνική δικαιοσύνη. Όλα αυτά λειτουργούν σαν ένα λαμπρό αστέρι που φωτίζει τον δρόμο. Είναι αυτό το όραμα, που συντονίζει τα βήματα όλων. Είναι αυτές οι αξίες έκαναν τους ανθρώπους να αντικαταστήσουν το «εγώ» με το «εμείς», για να θυμηθώ τον Μακρυγιάννη.
Δυστυχώς, στις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα απουσιάζει το όραμα. Λείπει η δύναμη εκείνη που ενώνει αλλά και φλογίζει τις δημιουργικές δυνάμεις. Η κρίση στην περιδίνηση της οποίας ταλανίζεται η χώρα μας είναι αποτέλεσμα της απουσίας οράματος. Απουσιάζει ο συλλογικός στόχος, οι αξίες εκείνες, εθνικές και ανθρωπιστικές, που οδηγούν τους ανθρώπους στην υπέρβαση της ατομικότητάς τους. Στη θέση των ευγενών οραμάτων οι σύγχρονοι Έλληνες, στη μεταπολιτευτική περίοδο, τοποθέτησαν τα εμβλήματα του καταναλωτισμού και της ατομικής ευμάρειας. Οι ‘επώνυμες’ μάρκες που καθόριζαν τις επιλογές μας έγιναν ο δείκτης της καταβαράθρωσης των οραμάτων».
ΚΡΙΣΗ ΑΞΙΩΝ
* Μόνο οικονομικό είναι το πρόβλημα; Ποια η δική σας άποψη;
- «Αναμφίβολα, το πρόβλημα δεν είναι μόνο οικονομικό. Είναι πρωτίστως υπόθεση αξιακού συστήματος. Η οικονομία είναι το μέσο. Δεν είναι η πρωτογενής αιτία. Προηγείται το πριόνισμα του τρόπου σκέψης, της πολιτισμικής συμπεριφοράς, της ηθικότητας ως ενός συνόλου κανόνων που ασυνείδητα υπαγορεύουν, ως απόλυτα συμβατές με την ύπαρξή μας, τις επιλογές μας, τις κοινωνικές μας σχέσεις, τη διαχείριση του ελεύθερου χρόνου, τη νοηματοδότηση λέξεων και εννοιών (φιλία, συνέπεια, εμπιστοσύνη, εντιμότητα, κ.λπ.).
Οι οποιεσδήποτε οικονομικές προτάσεις ακολουθούν την αλλαγή νοοτροπίας. Αν δεν αλλάξει ο τρόπος σκέψης, οι επιλογές στο επίπεδο της οικονομίας δεν είναι εύκολες. Δεν είναι τυχαίο ότι όσοι αντιστάθηκαν στη χυδαιότητα του καταναλωτισμού ήταν -και είναι- εκείνοι που είχαν /έχουν διαφορετικά πολιτισμικά πρότυπα. Ο ίδιος ο καταναλωτισμός δεν είναι κυρίως οικονομική συμπεριφορά. Προφανώς, η ανάπτυξη του καταναλωτισμού έχει ευεργετικά αποτελέσματα για τις επιχειρήσεις. Ωστόσο, ο βαθμός επικράτησης του καταναλωτισμού εξαρτάται από την αλλοίωση του αξιακού συστήματος. Η κρίση λοιπόν δεν είναι μόνο οικονομικό μέγεθος. Αυτό που κάνει εμφανή την επίδραση του οικονομικού παράγοντα είναι η άμεση δραστικότητά του. Βουλιάζει στην ανέχεια και την απελπισία πολλούς εργαζόμενους, τους περισσότερους. Η πολιτιστική κρίση, η παρακμή των αξιών γίνεται ορατή από λιγότερους, από αυτούς που χαρακτηρίζονται σχεδόν γραφικοί-ή ιδιόρρυθμοι-όταν επιμένουν στην αποτροπή της καταστροφής του περιβάλλοντος, στην κενότητα της ζωής μας».
ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
* Εκτιμάτε ότι η τηλεόραση σήμερα ανέλαβε να προβάλλει τον αμοραλισμό, τον κυνισμό της νέας εποχής. Εκείνο που η εικόνα προτείνει είναι ο ατομικισμός, ο εαυτούλης που δεν διστάζει μπροστά σε τίποτε, κατά τη γνώμη σας;
- «Η τηλεόραση ανέλαβε το ρόλο του καταναλωτικού οχήματος. Προηγήθηκε βέβαια ένα μέρος κινηματογραφικών ταινιών. Όμως, η τηλεόραση ως μέσο που τρύπωσε σε όλα τα σπίτια, όλων των κοινωνικών τάξεων, έγινε ο γείτονας της διπλανής πόρτας που μιλούσε με εντυπωσιακό τρόπο για έναν καινούργιο τρόπο ζωής που μπορούσαν να τον φτάσουν όλοι. Αποκτήσαμε καθημερινή παρέα στο σαλόνι μας. Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε τη διαφορά ανάμεσα στην κρατική και την ιδιωτική τηλεόραση. Η κρατική τα πρώτα χρόνια απαξιώθηκε, γιατί δεν υποτάχθηκε, εκτός των άλλων, στον καταναλωτισμό. Στο καινούργιο πνεύμα. Η ιδιωτική τηλεόραση έφερε τις διαφημίσεις που μετέφεραν το πνεύμα του καταναλωτισμού, που εξ ορισμού είναι ταυτισμένος με τον εαυτούλη μας. Όλες οι διαφημίσεις φωτίζουν το άτομο, όχι το κοινωνικό σύνολο. Μόνο τελευταία εμφανίστηκαν διαφημίσεις που αποσκοπούν στην ανάπτυξη μιας συλλογικής συνείδησης (μη εξάντληση κοινωνικών πόρων). Ο ατομικισμός, η αποθέωση του ατόμου, είναι η ραχοκοκαλιά του νέου πολιτισμού που προώθησε η τηλεόραση. Είναι ο τύπος του παρτάκια, κατά την έκφραση των νέων. Οι περισσότερες διαφημίσεις παρουσιάζουν ένα στρεβλό κόσμο. Έναν κόσμο που στηρίζεται στην ατομική προσπάθεια, που απουσιάζει η κοινωνία. Όλα για την ατομική επιτυχία που φέρνει την αναγνώριση. Κι όλα αυτά συναρτώνται με τη δυνατότητα κατανάλωσης. Τα πάντα για την αγορά αγαθών, χωρίς τα οποία το άτομο δεν έχει υπόσταση. Έτσι προέκυψαν και οι διαφημίσεις για τα ποικιλώνυμα δάνεια. Δάνειο πάνω στο δάνειο. Τράπεζες που ατιμώρητες προπαγάνδιζαν -κυρίως χορηγούσαν- δάνεια σε ανθρώπους που δεν μπορούσαν να τα αποπληρώσουν. Οι διαφημίσεις στην τηλεόραση ζωγράφιζαν έναν πλαστό κόσμο. Δημιούργησαν ψευδαισθήσεις ότι ένα δάνειο μπορούσε να ανεβάσει το άτομο κοινωνικά. Ήρθε η οικονομική κρίση κι αποκάλυψε τα σαθρά θεμέλια. Απόρροια αυτής της κατάστασης ήταν ο κυνισμός. Τα πάντα για την επιτυχία του στόχου. Μέτρο της συμπεριφοράς μας έγινε το ατομικό συμφέρον. Λέξεις σαν τη φιλία, τη συνέπεια, το σεβασμό, την εντιμότητα θεωρήθηκαν ξεπερασμένες. Ανήκαν σ’ έναν παλιό κόσμο. Σ’ αυτό τον κόσμο τον ξεπερασμένο τοποθετήθηκε η παραγωγική απασχόληση. Εγκαταλείφθηκε η γη και γέμισαν οι καφετέριες και τα διάφορα στέκια. Σημασία δεν είχε η εργασία αλλά η εκμετάλλευση των ευκαιριών με κάθε τρόπο».
ΑΠΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑ ΚΑΙ ΑΠΑΞΙΩΣΗ
* Οι εξελίξεις στην ελληνική κοινωνία πιστεύετε πως δημιουργούν κλίμα αισιοδοξίας με την παρακμή των ανθρωπιστικών σπουδών, με την αντικατάσταση των αναγκών του ανθρώπου από τις προτεραιότητες της αγοράς;
- «Η γενική εντύπωση είναι ότι ζούμε σ’ ένα κλίμα γενικευμένης απαισιοδοξίας. Πράγματι, η απαξίωση των ανθρωπιστικών σπουδών και η εστίαση στις εφαρμοσμένες επιστήμες που συνδέονται με την αγορά είναι ένας δείκτης αλλά κι έκφραση των όσων προαναφέρθηκαν. Για να μην υπάρξει οιαδήποτε παρερμηνεία των απόψεών μου, δεν υπονοώ την ύπαρξη μιας αντίθεσης ανάμεσα στις ανθρωπιστικές και τις σπουδές των θετικών επιστημών. Ο πολιτισμός αλλά και οι επιστήμες δεν σαλαμοποιούνται. Εξάλλου, είναι εξαιρετικά σημαντική η συνεισφορά των θετικών επιστημών αλλά και της οικονομίας για την ανάπτυξη των ανθρωπιστικών σπουδών. Οι μαικήνες άνθρωποι της οικονομίας ήταν. Πολλές εκδόσεις αλλά και ερευνητικά ινστιτούτα στη φιλολογία, την ιστορία, τη λαογραφία, τις καλές τέχνες, κ.λπ. οφείλουν την ύπαρξή τους στη γενναία υποστήριξη από ανθρώπους της αγοράς. Συνεπώς, οικονομία και πολιτισμός αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο. Άλλωστε, και η ίδια η οικονομία είναι μέρος του πολιτισμού. Εκείνο που ωστόσο υπογραμμίζεται είναι η έννοια της αγοράς όπως επικράτησε τα τελευταία χρόνια. Με άλλα λόγια, η αγορά σ’ αυτή την περίπτωση υπονοείται ως μια αχαλίνωτη επιμονή στη συσσώρευση κερδών καταστρέφοντας το περιβάλλον, ισοπεδώνοντας τις ζωές των ανθρώπων και αδιαφορώντας για την ψυχή των ανθρώπων. Αποθεώνεται το κέρδος ως η ανώτατη αξία.
Εκεί εντοπίζεται ο προβληματισμός σήμερα στην Ελλάδα. Αυτό που εξελίσσεται γεννά ανησυχία. Ο άνθρωπος αντιμετωπίζεται ως μέσο ικανοποίησης της αγοράς, που παρουσιάζεται ως ένα αδηφάγο τέρας. Η ανησυχία πηγάζει από τις προτεραιότητες. Η κρίση υπάρχει και είναι αντιμετωπίσιμη όταν στο κέντρο του ενδιαφέροντος είναι ο άνθρωπος. Ένα παράδειγμα είναι ό,τι συμβαίνει με την εκπαίδευση. Γενικές αναφορές αλλά κανένας δεν ασχολείται με τη δυναμική της εκπαίδευσης ως παράγοντα που μπορεί να εμπνεύσει ένα καινούργιο όραμα. Πυροβολούνται τα πανεπιστήμια χωρίς περίσκεψη. Ενώ θα έπρεπε να ληφθούν εκείνα τα μέτρα που θα αναδιατάξουν την εκπαίδευση με παράλληλη ενίσχυση του ανθρωπιστικού της περιεχομένου επιλέγεται η γνωστή τακτική της κατασυκοφάντησης όλων αδιακρίτως. Μια κοινωνία που βρίσκεται σε κρίση δεν μπορεί να παρακάμψει τον επικίνδυνο κάβο αν δεν επενδύσει στην εκπαίδευση. Η αισιοδοξία ανατέλλει όταν η κοινωνία γίνεται ανθρωποκεντρική».
* Εκτιμάτε ότι η επικοινωνία λείπει από την εποχή μας; Δυσκόλεψαν οι ανθρώπινες σχέσεις, κλείστηκε ο άνθρωπος στο καβούκι του, λιγόστεψε ο χρόνος; Λείπουν οι δημόσιοι χώροι;
- «Ο ατομικισμός συνθλίβει την κοινωνική επαφή. Ακόμη και στα προηγούμενα χρόνια που η οικονομική κατάσταση ήταν καλύτερη, η επικοινωνία απουσίαζε. Πλήθος ανθρώπων στα κλαμπ και στα μπαρ. Ωστόσο, ο καθένας ήταν μόνος του. Η δυνατή μουσική και το ανελέητο σφυροκόπημα διαπαιδαγωγούσε και μυούσε τους νέους ανθρώπους σε μοναχικές συνυπάρξεις σε μαζικούς χώρους. Όλα αυτά, κυρίως το ανελέητο κυνήγι της επιτυχίας, μετέτρεψε και τον ελεύθερο χρόνο σε εργάσιμο. Αυτό είχε ως συνέπεια να χάσει ο άνθρωπος την αίσθηση της συλλογικότητας. Δεν μπορούσε να έχει εμπιστοσύνη στον διπλανό του. Γέμισε ο κοινωνικός χώρος από μοναχικούς «λύκους» που ήταν έτοιμοι να κατασπαράξουν ο ένας τον άλλο στον βωμό της ατομικής επιτυχίας. Οι δημόσιοι χώροι έπαυσαν να είναι χώροι συνάντησης και ενίσχυσης της συλλογικότητας. Έγιναν χώροι για την ανάπτυξη ατομικών στρατηγικών, με συνέπεια να χάσουν την πολιτική τους ουσία».
* Οι κοινωνικές σχέσεις, οι «φιλίες», είναι η πρόφαση για το άτομο να πετύχει τον στόχο του; Η υποκρισία, οι υποσχέσεις που αναιρούνται, τα λαμπερά χαμόγελα που κρύβουν τα πραγματικά συναισθήματα, όλα αυτά δεν αφήνουν περιθώριο για πραγματικές σχέσεις; Πού τελικά οδηγούμαστε;
- «Ήδη δυστυχώς έχουμε φτάσει στο χείλος του γκρεμού. Οι κοινωνικές σχέσεις έγιναν το πρόσχημα για ατομικές στρατηγικές. Όλα αυτά που περιγράφετε αποτελούν συμπτώματα της κοινωνικής και πολιτιστικής κρίσης. Χρειάζονται αλλαγές. Η νοοτροπία έχει τα χαρακτηριστικά του μαραθωνοδρόμου. Έχει ανάγκη από πολύ χρόνο για να αλλάξει. Αλλά πρωτίστως χρειάζεται δεδηλωμένη κι εκπεφρασμένη πρόθεση από όλους όσους ασκούν οιαδήποτε εξουσία να αντιληφθούν ότι έχουν υποχρέωση απέναντι στο μέλλον των παιδιών μας. Η ιστορία όσους ανάλωσαν τη ζωή τους στα μικρά κι ασήμαντα, στον προσπορισμό ατομικού πλούτου μέσα από τη συμμετοχή τους στην εξουσία τους επιφύλαξε σκληρή μοίρα. Τους έριξε στο βασίλειο της λήθης. Έχουμε ανάγκη από πραγματικούς ταγούς που θα μπουν μπροστά δείχνοντας το δρόμο για μια δύσβατη αλλά αναγκαία πορεία. Κυρίως οφείλουμε όλοι μας να αντιληφθούμε ότι το επίκεντρο της κοινωνίας είναι ο άνθρωπος. Όταν αυτό δεν συμβαίνει, κάτι πηγαίνει στραβά. Ας το αλλάξουμε».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου