Η συντέλεια του κόσμου και οι προφητείες της κρίσης

Ο χρόνος που ολοκληρώνει την πορεία του σε λίγες μέρες χαρακτηρίστηκε από την επιστροφή της μυθολογίας για τη συντέλεια του κόσμου. Αυτό θα συνέβαινε στις 21 Δεκεμβρίου. Οι διαδικτυακοί τόποι   αναπαρήγαν την πρόβλεψη αυτή, που ανάγεται στην εποχή των Μάγιας. Σύμφωνα με τα δική τους αντίληψη, ο χρόνος και οι ανθρώπινες κοινωνίες οργανώνονται στη βάση διαδοχικών εποχικών κύκλων που ξεκίνησαν το 3114 π.χ. , γενέθλιο έτος του κόσμου. Στις 21 Δεκεμβρίου 2012 κλείνει ένας απ’ αυτούς τους κύκλους, γεγονός που θα προκαλέσει την καταστροφή του κόσμου. Είναι αυτό που ονομάζεται συντέλεια του κόσμου και στηρίζεται σε μια εσχατολογική αντίληψη της ιστορίας. Για τους Μάγιας αλλά και για  όλους τους πολιτισμούς αυτής της εποχής  βασικός άξονας για την αναπαράσταση της συμπεριφοράς των οργανωμένων κοινωνιών αλλά και του φυσικού περιβάλλοντος είναι η κυκλική αντίληψη του κόσμου, που προβλέπει την καταστροφή-θάνατο αυτού του κύκλου και την επαναγέννηση του κόσμου, μέσα από τις στάχτες ή το νερό(κατακλυσμός, Eliade). Η συγκεκριμένη φιλοσοφία είχε διαπεράσει τον εθιμικό , κοινωνικό και οικονομικό κύκλο της παραδοσιακής κοινωνίας που έφτασε ως τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες.

       Στις αρχαίες κοινωνίες η ολοκλήρωση των κύκλων,  με τη συντριβή του υπάρχοντος φυσικού και κοινωνικού συστήματος, αποτελεί συστατικό στοιχείο του τρόπου που αναπαριστάνεται ο κόσμος. Αυτό που αργότερα αποκλήθηκε προφητεία συνιστούσε δομικό στοιχείο της κοσμολογίας.  Σ’ αυτό το πλαίσιο η προφητεία των Μάγιας είναι έκφραση του τρόπου που οι άνθρωποι βλέπουν και ερμηνεύουν τον κόσμο. Οι προφήτες εμφανίζονται σε περιόδους κρίσης. Μια από τις σημαντικότερες ήταν η περίοδος πριν από τη γέννηση του Χριστού, όταν οι προφήτες προσπαθούσαν να προσφέρουν έναν ιστό για την ενίσχυση της επαπειλούμενης συλλογικής συνοχής.

       Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που η λεγόμενη προφητεία των Μάγιας επανέρχεται στη δεκαετία του 1980 με την έκδοση του  βιβλίου  The Mayan Factor από τον  Jose Arquelles. Ωστόσο, η προφητεία επανεμφανίζεται με διαφορετικό τρόπο. Ο δυτικός κόσμος έχει εισέλθει σε παρατεταμένη κρίση και η προφητεία εισάγει τον ανορθολογισμό , που είναι τόσο χρήσιμος στον οικονομικό και κοινωνικό νεοφιλευθερισμό. Η αποσάθρωση του κοινωνικού κράτους και η περιφρόνηση προς το κράτος δικαίου έχει ανάγκη από την εσχατολογική αντίληψη, που συνυφαίνεται με την ντετερμινιστική αντίληψη της ιστορίας. Τα μελλούμενα είναι προαποφασισμένα και κάθε κοινωνική και πολιτική παρέμβαση είναι αναποτελεσματική. Οι «προφήτες» του νεοφιλελευθερισμού και  οι πολιτικοί εκφραστές του, με τους φετφάδες-προφητείες, υποκαθιστούν το ρόλο του πολίτη στη διαμόρφωση των οικονομικών και κοινωνικών εξελίξεων.

       Αυτή η αντίληψη είναι διάχυτη στην ελληνική κοινωνία. Τα τελευταία χρόνια, στην περίοδο της βαθιάς οικονομικής κρίσης, ο δημόσιος λόγος που εκφέρεται από όσους διαχειρίζονται την κρίση έχει πολλά κοινά σημεία με τις προφητείες που εμφανίστηκαν σε διάφορες ιστορικές εποχές. Είναι αποφθεγματικός όσον αφορά τον πυρήνα του και αδιαπραγμάτευτος. Εμπεριέχει τη μόνη και απόλυτη  αλήθεια, στην οποία οφείλουν να πειθαρχήσουν όλοι οι άλλοι . Δεν δικαιολογείται καμιά διαφοροποίηση, αντίρρηση, αντίσταση. Η ψήφιση των μνημονίων  έχει αποκτήσει  τακτική περιοδικότητα, σε σημείο που εμφανίζονται ως καρικατούρα της κυκλικής αντίληψης της ιστορίας. Οι ‘μνημονιακοί κύκλοι’ συνοδεύονται από τον εμβολιασμό των πολιτών με την πίστη στην εσχατολογική προσέγγιση των μνημονίων. Η εξέλιξη των γεγονότων στην ελληνική κοινωνία είναι αναπότρεπτη, γεγονός που υπερβαίνει τις διαφορετικές πολιτικές οπτικές. Όλα είναι προκαθορισμένα από μια υπερβατική εξουσία(ΔΝΤ-Γιουρογκρούπ), που αναθέτει στους προφήτες της(κυβέρνηση, διανοούμενοι) να  διαμορφώσουν συνθήκες επαλήθευσης των προφητειών τους. Και αν υπάρχουν δύσπιστοι, τότε  επιστρατεύονται τα συναισθήματα του φόβου για το επερχόμενο τέλος, ώστε να συντριβούν οι επιφυλάξεις.

       Τα μνημόνια έχουν ανάγκη και τις προφητείες αλλά και τους προφήτες. Είναι «πολλά τα λεφτά». Ο Άρνολντ Σβαρτσενέγκερ είδε τους τραπεζικούς λογαριασμούς του να φουσκώνουν με 25 εκατομμύρια δολάρια όταν το 1999 πρωταγωνίστησε στην κινηματογραφική ταινία «Το τέλος του κόσμου». Οι Σβαρτσενέγκερ-πολιτικές ηγεσίες της νεοφιλελεύθερης Ευρώπης είναι αδίσταχτοι στους δικούς τους ρόλους. Οι προφητείες τους εμφανίζονται ως σωτηριολογικές ενώ στην πραγματικότητα είναι αδυσώπητα εσχατολογικές.

Ο Χριστός, το παιδί και τα Χριστούγεννα

  Στις μέρες μας, τα Χριστούγεννα έχουν αλλάξει. Παλιότερα, ήταν γιορτή για τους μεγάλους, τους ενήλικες. Τα παιδιά παρακολουθούσαν, χωρίς να έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Στη Δύση, βέβαια, η κατάσταση ήταν διαφορετική. Από πολύ νωρίς, 4^ος αιώνας μ.Χ., εστίασαν στην παιδική περίοδο της ζωής του Χριστού, καθιστώντας τα Χριστούγεννα παιδική γιορτή. Η γέννηση του Χριστού, οι μάγοι, οι ύμνοι και όλα τα υπόλοιπα διαμόρφωναν μια ατμόσφαιρα που ευνοούσαν το χαρακτηρισμό των Χριστουγέννων ως γιορτή για τα παιδιά.

  Στην Ελλάδα η στροφή αυτή έγινε τα τελευταία χρόνια, ιδίως με τον καθοριστικό ρόλο των ΜΜΕ και την ανάδειξη της παιδικής ηλικίας σε κεντρικό ενδιαφέρον της κοινωνίας, καθώς και με την επικράτηση της καταναλωτικής αντίληψης και με την εξωστρεφή διάθεση της ελληνικής κοινωνίας τις τελευταίες δεκαετίες, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα να υιοθετήσει γιορτές και νοοτροπίες χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα Χριστούγεννα έχουν μετακινήσει το επίκεντρό τους στην παιδική ηλικία, είναι πλέον μια γιορτή όπου η βασική φροντίδα είναι για τα παιδιά.

  Ωστόσο, τα Χριστούγεννα, πέρα από την κοινωνική και λατρευτική επικέντρωση, ήταν πάντα μια γιορτή που αφορούσε τη γέννηση του Θείου Βρέφους. Αφορούσε μια γέννηση και ο λαός χρησιμοποίησε μεταφορές, εικόνες, τραγούδια και εθιμικές συμπεριφορές από αυτά που έβλεπε γύρω του, από την ανθρώπινη εμπειρία του για τη γέννηση παιδιών, για να μιλήσει για το Θείο Βρέφος.

  Αυτό φαίνεται από το πλαίσιο, στο οποίο τοποθετείται η γιορτή των Χριστουγέννων, το Δωδεκαήμερο που θεωρείται ως ένα διάστημα μιαρότητας, καθώς τότε εμφανίζονται τα παγανά, οι καλικάντζαροι, στις 24 Δεκεμβρίου. Η περίοδος αυτή, η επικίνδυνη, κλείνει με τον αγιασμό των νερών, τα οποία αγιάζονται και οριστικά αποτρέπουν τις εστίες μόλυνσης. Για τους Χριστιανούς  ως τα μέσα του 4^ου αι. μ.Χ. αρχή του έτους ήταν η 6^η Ιανουαρίου, η ημέρα της βάφτισης του Χριστού. Οι ορθόδοξοι μάλιστα συνέχιζαν να θεωρούν την ημέρα αυτή ως σπουδαιότερο γεγονός από τη γέννηση, σε σημείο μάλιστα που τα Θεοφάνια να είναι η μεγαλύτερη γιορτή του χρόνου και κάθε καινούργιο ρούχο δωριζόταν και φοριόταν αυτήν ημέρα, για «να φωτιστεί».

  Υπάρχει δηλαδή μια άμεση αντιστοίχηση της βάφτισης του Χριστού με τις λαϊκές αντιλήψεις για το ρόλο της βάφτισης του παιδιού. Στην πρώτη περίπτωση μέσω της βάφτισης το Θείο Βρέφος μπαίνει στην κοινωνία των ανθρώπων, ενσωματώνεται στον κύκλο των θνητών-ενώ ακούγεται εξ ουρανού φωνή να λέγει «Αυτός είναι ο Υιός μου ο αγαπητός»-,για να επιτελέσει την αποστολή του.

  Εξάλλου, η βάφτιση ήταν πολύ σημαντικό γεγονός για τους ανθρώπους, καθώς σηματοδοτούσε την απομάκρυνση από τον κόσμο της επικινδυνότητας, από την έκθεσή του στις διάφορες δαιμονικές δυνάμεις. Η σχέση βάπτισης του Χριστού και παιδιών είναι διάχυτη στη γιορτή των Θεοφανίων. Τα δώρα που προσφέρει ο νουνός στο βαφτιστικό του διατηρούν την ουσία της γιορτής των Φώτων, όπως αναφέρθηκε πιο μπροστά, το φωτισμό του δωρολήπτη παιδιού. Αυτό το μαρτυράει και η λέξη που χρησιμοποιούν στη Θράκη για τα δώρα του νουνού. Είναι τα φωτίκια ή φωτοκέρια. Πιο συγκεκριμένα, στο Τσακήλι της Θράκης ο νουνός στέλνει φωτίκι, που αποτελείται από φρούτα (πορτοκάλια, σύκα, μήλα) και ζαχαρωτά, τα οποία περνάει σ` ένα σχοινί.

  Άλλη συσχέτιση της Θείας και της ανθρώπινης βάφτισης είναι ο διάμεσος που αναλαμβάνει να οδηγήσει και να εγγυηθεί την είσοδο του νεοφώτιστου στο νέο κόσμο. Είναι ο κουμπάρος που θεωρείται πολύ σημαντικό πρόσωπο για τους ανθρώπους, ισοδύναμος με τον πατέρα. Κουμπάρος, όμως, λέγεται στο Ξυνό Νερό της Φλώρινας και το πρόσωπο που έπαιρνε στη δημοπρασία το Σταυρό της εκκλησίας μετά τον αγιασμό του Σταυρού. Για μια μέρα ήταν το κεντρικό πρόσωπο στο χωριό, καθώς όλοι οι κάτοικοι επισκέπτονταν το σπίτι του και του εύχονταν.

  Το Δωδεκαήμερο και η περίοδος ως τη βάφτιση ήταν μια περίοδος απομόνωσης, που μετριαζόταν, ωστόσο, από τον ερχομό του βρέφους-Θείου και ανθρώπινου. Στην υμνογραφία των Χριστουγέννων υπάρχουν πολλές παρομοιώσεις, εικόνες και μεταφορές που ταυτίζουν το νεογέννητο Χριστό με τον ήλιο. Βεβαίως, αυτό σχετίζεται και με την προγενέστερη γιορτή του περσικού Μίθρα, θεού του ήλιου και του φωτός και αρχηγού στον αγώνα κατά του σκότους, που εορταζόταν η γέννησή του την ίδια ημέρα, πριν να μετακινηθούν στη θέση αυτή τα Χριστούγεννα.

  Πράγματι, ο Χριστός έχει κληρονομήσει όλα αυτά τα χαρακτηριστικά. Ωστόσο, θεωρώ ότι η παρομοίωση του Χριστού με τον ήλιο και το φως στεγάζει και τις λαϊκές αντιλήψεις για το νεογέννητο. Τα νανουρίσματα που είναι αραβουργήματα τρυφερότητας και ονειροφαντασίωσης των γονέων για τα μωρά τους έχουν πολλές τέτοιες εικόνες, όπου τα νεογέννητα παρουσιάζονται ως εκπέμποντα φωτισμό. Το φανερώνει και το πιο κάτω δίστιχο από νανούρισμα της Θράκης.

Κοιμάτ` αστρί, κοιμάτ` αυγή, κοιμάται νιο φεγγάρι,

κοιμάται το πουλάκι μου σαν άξιο παλληκάρι.

    Για τους γονείς το παιδί είναι ο ήλιος, το φεγγάρι και τα άστρα, όλα τα πολύτιμα αντικείμενα μαζί, είναι ένα πλάσμα που γεμίζει περιεχόμενο τη ζωή τους, τους δίνει τη δυνατότητα να βλέπουν τη ζωή με πιο έντονα χρώματα, κυριαρχεί η αισιοδοξία και αυτό το δείχνουν με παρομοιώσεις που ξεχειλίζουν από έντονα συναισθήματα.

  Το ίδιο συμβαίνει και με το Χριστό, όσο κι αν η υμνογραφία της περιόδου έχει επιδράσεις από προγενέστερες λατρείες. Οι άνθρωποι υποδέχονται τη γέννηση του Χριστού με τον ίδιο τρόπο, γι` αυτούς είναι ένα βρέφος που προσδοκούν ότι θα δώσει νέο περιεχόμενο στη ζωή τους, θα τους κάνει πιο αισιόδοξους. Αυτή η αντίληψη υπάρχει και στο θρακιώτικο τραγούδι των Χριστουγέννων.

Χριστός γεννιέται,

σα γήλιος φέγγει,

σα νιο φεγγάρι

σαν παλληκάρι

  Η προσμονή, όμως, για τη γέννηση του Θείου Βρέφους συνδέεται και με τη μητέρα του, την Παναγία. Η αγωνία αλλά και το ενδιαφέρον γι` αυτήν είναι τα ίδια με αυτά που ένιωθε η οικογένεια, οι συγγενείς για τη δική τους εγκυμονούσα. Στη Θράκη έφηβοι γύριζαν το βράδυ της παραμονής από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούσαν τα κόλιαντα, που στόχευαν να προκαλέσουν θετική εξέλιξη της γέννας.

Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες

Η Παναγιά μας κοιλοπονούσε.

Κοιλοπονούσε και παρακαλούσε

τους Αποστόλους, τους Αρχαγέλλους.

Και αλλού

Κυρά Θετόκο

εκοιλοπόνα

εκοιλοπόνα

και παρεκάλει!

-Βοηθήσετέ με

αυτή την ώρα

τη βλογημένη

και δοξασμένη,

μαμή να πάτε,

μαμή να φέρτε.

  Στόχος για κάθε εγκυμονούσα είναι να γεννήσει καλά και γρήγορα. Για το σκοπό αυτό είναι απαραίτητη η μαμή, μια φιγούρα κεντρική στη γέννα. Η σημασία της μαμής στην εξέλιξη της γέννας έχει αποκτήσει και τελετουργική μορφή, καθώς στη βόρεια Ελλάδα γιορτάζεται στις 8 Ιανουαρίου η μέρα της μπάμπως, κατά την οποία αποδίδεται τιμή και σεβασμός στις γυναίκες που συμβάλλουν στην αναπαραγωγή της κοινωνίας. Είναι φυσικό, λοιπόν, να τοποθετούν τη μαμή, ένα οικείο πρόσωπο, και στα κόλιαντα που αφορούν το Χριστό.

  Πέρα απ` αυτό, η γρήγορη και καλή γέννα επιτυγχάνεται και με τη χρήση μαγικών ενεργειών. Στο Παγγαίο, «εν τω καιρώ των ωδίνων ρίπτεται εις αγγείον πλήρες ύδατος το λεγόμενο της«Παναγιάς το χέρι»,και εκ του ύδατος τούτου πίνει η λεχώ, ίνα προς ευκολίαν τέξη».Ακόμη, στο χωριό Άμφια της Ροδόπης βάζουν σ` ένα ποτήρι με νερό ένα ξερό λουλούδι, δεμένο με κόκκινη κορδέλα και απέναντι τοποθετούν την εικόνα της Παναγίας. Όταν το λουλούδι ανοίξει αμέσως, τότε το παιδί θα γεννηθεί εύκολα, ενώ αν δεν ανοίξει, η γέννα θα είναι δύσκολη.

  Την παραμονή, εξάλλου, των Χριστουγέννων γίνονται προετοιμασίες που προσιδιάζουν στην προσμονή του νεογέννητου. Θα πρέπει, κατ` αρχήν, το περιβάλλον να έχει καλή θερμοκρασία, ώστε να ζεσταθεί το Θείο Βρέφος. Παντού σχεδόν στην Ελλάδα είναι γνωστό το πάντρεμα της φωτιάς, η μεταφορά δηλαδή χοντρόξυλων, που τα βάζουν σταυρωτά και τα ανάβουν, για να αποτρέψουν την είσοδο των παγανών που τότε κάνουν την εμφάνισή του. Στα ορεινά, όμως, χωριά των Πιερίων η πράξη αυτή εξειδικεύεται και αποσκοπεί στο «να τους βρει ο Χριστός καλούς νοικοκυραίους και να ζεσταθεί, καθώς θα `ταν κρυωμένος».Ο καλονοικοκύρης φροντίζει να δημιουργήσει ευνοϊκές συνθήκες για το νεογέννητο, η ίδια σκέψη τον συνοδεύει και στις προετοιμασίες για τα Χριστούγεννα, καθώς αντιμετωπίζει το Χριστό ως ένα ευπαθές μωρό που χρειάζεται τη στοργή του.

Έπειτα, και ό,τι άλλο γίνεται την παραμονή, ιδίως, τα φαγητά, σχετίζεται με την αντιμετώπιση της Παναγίας ως λεχώνας, που χρειάζεται ζέστη αλλά και μπόλικη τροφή, ώστε να αναλάβει δυνάμεις. Αμέσως μετά τη γέννα, στις πιο πολλές περιπτώσεις γίνονται τα μπογανίκια, το τραπέζι προς τιμή των γυναικών που έλαβαν μέρος στη διαδικασία της γέννας. Αυτό στη Σαμοθράκη ονομάζεται της Παναγιάς το τραπέζι, στο οποίο το κύριο παρασκεύασμα ήταν η μπογάτσα.

  Παρόμοιες είναι οι ενέργειες και τα Χριστούγεννα. Το ψωμί με διάφορες είναι κυρίαρχο. Συνήθως, λέγεται Χριστόψωμο ή Χριστός. Άλλοτε, παίρνει το όνομα κολιαντίνες (Δυτική Μακεδονία)-τα μικρά ψωμιά που προσφέρουν στα παιδιά που λένε τα κάλαντα. Σε κάθε όμως περίπτωση, το ψωμί γίνεται το επίκεντρο στη γέννηση του Χριστού και των άλλων παιδιών. Με βάση αυτό οργανώνεται η υποδοχή του νεογέννητου. Σε πολλά μέρη, εξάλλου, της βόρειας Ελλάδας η συσχέτιση των γεννήσεων Θείου Βρέφους και θνητών συνεχίζεται και με τις λαλαγγίτες που προσφέρουν στη λεχώνα, αλλά και που αποτελεί βασικό γλύκισμα για τα Χριστούγεννα, υπογραμμίζοντας την αντιμετώπιση της Παναγίας ως μιας αδύναμης λεχώνας. Σε πολλά μέρη ονομάζονται σπάργανα της Παναγιάς και τα τρώγανε με μέλι ή με ζάχαρη, ενώ οι φτωχοί τα περίχυναν με καρύδια κοπανισμένα με σκόρδο και αλάτι.

  Πέρα απ` αυτά, και τα φαγητά αλλά και τα γλυκά στη βόρεια Ελλάδα έχουν άμεσες αναφορές στο Χριστό-Θείο Βρέφος. Βασικό φαγητό του χριστουγεννιάτικου τραπεζιού είναι οι σαρμάδες που τυλίγονται με λάχανο, ενώ το κύριο γλυκό είναι το σαραγλί που είναι κι αυτό τυλιχτό, γεγονός που τα συνδέει με το σπαργάνωμα του Χριστού, με τη βρεφική του ηλικία.

  Η αντιμετώπιση της Παναγίας ως λεχώνας φαίνεται και από πράξεις που σκόπευαν να την προστατεύσουν από τη μιαρότητα. Στην Έδδεσα, για παράδειγμα, τις τρεις πρώτες ημέρες των Χριστουγέννων δεν έκλειναν τις πόρτες των σπιτιών όλη τη μέρα, για να μην πάθει κακό η Παναγία που ήταν λεχώνα. Τις έκλειναν το βράδυ, όπως έκαναν και με τις δικές τους λεχώνες, προφανώς από ανάγκη εξαερισμού του χώρου όπου έγινε η γέννα και καταπολέμηση των μικροβίων.

  Τα Χριστούγεννα, λοιπόν, είναι μια γιορτή που προσφέρεται για τρυφερότητα, στοργή, ελπίδα. Η γέννηση του Χριστού δίνει την ευκαιρία στον άνθρωπο να οικειοπoιηθεί τη θεϊκή του φύση και να τον εντάξει στην ανθρώπινη εμπειρία του, όπως προσδιορίζεται από όλα τα έθιμα που προσδιορίζουμε. Σήμερα που κάποια έθιμα έχουν παραμεριστεί, η προσφυγή σε μερικά απ` αυτά-ενδεχομένως τα πιο λειτουργικά, μπορεί να δημιουργήσεις προϋποθέσεις, ώστε η κατακερματισμένη οικογένεια της εποχής μας να ενισχύσει τους δεσμούς της. Συχνά, η ουσιαστική τρυφερότητα στην οικογένεια, στις σχέσεις με τα παιδιά, σκεπάζεται από τα ακριβά δώρα. Τα Χριστούγεννα, όμως, μπορούν να δώσουν διαφορετικό περιεχόμενο. Η γέννηση του Χριστού και η παρομοίωσή του με παιδί, ενδεχομένως, μπορεί να βοηθήσουν, ώστε το παιδί να αποκτήσει ουσιαστικό ενδιαφέρον και φροντίδα.

Ευάγγελος Γρ. Αυδίκος,Πολιτισμοί και κοινωνίες της Πίνδου, εκδόσεις Πεδίο,Αθήνα 2012

Το βιβλίο που εκδόθηκε πριν από πέντε ημέρες περιλαμβάνει κείμενα για το Συρράκο, τα Τζουμέρκα, την Τζούρτζια Ασπροποτάμου

Θεσσαλονίκη: Ο Άγιος Γεώργιος (Σ’ντζόρτζου) των Συρρακιωτών 26 Νοεμβρίου 2012 (12:45 UTC+2)

Το κείμενο που ακολουθεί δημοσιεύτηκε από το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων. Γράφτηκε από τον δημοσιογράφο Αποστόλη Ζώη και στηρίζεται στο άρθρο μου για τον Άγιο Γεώργιο Συρράκου ως σημείο που οργανώνει το χώρο και τα συναισθήματα μέσω της διαβατήριας τελετής της εδαφικότητας

Σε μία μοναδική τοποθεσία, που συγκεντρώνει εκείνα τα περιβαλλοντικά και κοινωνικά γνωρίσματα που συνθέτουν την «ταυτότητα» και τη διαμόρφωση των συναισθημάτων των Συρρακιωτών, είναι χτισμένος ο Άγιος Γεώργιος. Ο Σ'ντζόρτζου των Συρρακιωτών, είναι εκείνη η εκκλησία που συμπυκνώνει τα πιο έντονα κι αντιφατικά συναισθήματα: χαρά και άφατη αγαλλίαση το Μάιο, πόνο και θλίψη τον Οκτώβριο με την επιστροφή στον κάμπο.

Όπως αναφέρει σε σχετική μελέτη του ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Ευάγγελος Αυδίκος, η τοποθεσία που επελέγη να χτιστεί ο Σ'ντζόρτζου βρίσκεται στα σύνορα, σχεδόν, με τους Καλαρρύτες, το Παλαιοχώρι και το Προσήλιο. Υπ' αυτή την έννοια, το σύνορο μετασχηματίζεται σε κατώφλι που διευκολύνει την είσοδο στη συρρακιώτικη εδαφικότητα, αν συνυπολογιστεί η προνομιακή θέση αυτής της φυσικής τοποθεσίας για όσους ταξιδεύουν στο Συρράκο. Είναι το πρώτο πλάτωμα που συναντάει ο ταξιδιώτης ύστερα από μια κοπιαστική πορεία που προϋποθέτει το πέρασμα από το μουλαρόδρομο, όπως τον χαρακτηρίζει ο Μαντζήλας ή τις λιθόσκαλες του Πουκεβίλ.

Ο Πουκεβίλ , προσθέτει ο κ. Αυδίκος, περιγράφει με ακρίβεια το φυσικό ανάγλυφο της περιοχής, καθώς ο ταξιδιώτης πορεύεται προς το Συρράκο. Το πλάτωμα του Αγίου Γεωργίου συγκεντρώνει τις προϋποθέσεις, ώστε να ξεκουραστεί ο πεζοπόρος και να αποκαταστήσει το βιολογικό του ρυθμό που αναστατώθηκε στην ανοδική πορεία. Το πλάτωμα επιβάλλει την ανάπαυλα και διευκολύνει την έκφραση συναισθημάτων ανακούφισης για τον εξαντλημένο ταξιδιώτη. Ωστόσο, ο μετασχηματισμός των ατομικών συναισθημάτων, που αποτελούν τον κανόνα για όλους όσοι ακολουθούν την ίδια διαδρομή, σε κοινωνικά ενεργοποιείται από τη θέα των πατρογονικών οικισμών, του Συρράκου και των Καλαρρυτών, τους οποίους στερήθηκαν κοντά ένα εξάμηνο.

«Η θέση λοιπόν του Αγίου Γεωργίου είναι ένα στρατηγικό σημείο στην οργάνωση του χώρου αλλά και την προστασία της συρρακιώτικης τοπικότητας. Δεν είναι τυχαίο ότι σ' όλες τις ιστορικές περιόδους επελέγη ως σημείο οργάνωσης της άμυνας» επισημαίνει ο κ. Αυδίκος.

Η συγκεκριμένη τοποθεσία συμπυκνώνει πολλές θετικές ιδιότητες. Βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση σε σχέση με την ανοδική σκάλα. Όμως, ακόμη και η μειονεκτικότητά της όσον αφορά το ύψος που προκαλεί τοπικές χιονοπτώσεις, μετασχηματίστηκε σε πλεονέκτημα, καθώς επέβαλε τη δημιουργία σταθμού διαμονής για τους ταξιδιώτες εκείνους που συναντούσαν αρκετό χιόνι στον αυχένα του Αγίου Γεωργίου. «Τότε, χτυπούσαν την καμπάνα και ερχόταν βοήθεια απ' το χωριό. Με σκαπάνια και φτυάρια αναμέριζαν το χιόνι μέχρι τον Άγιο Γεώργιο και απεγκλώβιζαν τους αποκλεισμένους ταξιδιώτες» εξηγεί ο κ. Αυδίκος.Η θέση, ως εκ τούτου, του Αγίου Γεωργίου την καθιστούσε προνομιακή τόσο για το στρατιωτικό έλεγχο του οροπεδίου όσο και για τη δυνατότητα εγκατάστασης σταθμού προστασίας από τα καιρικά φαινόμενα. Το γεωγραφικό ανάγλυφο είναι εκείνο που εμπεριέχει τη μετεξέλιξη μιας φυσικής δυνατότητας σε κοινωνική λειτουργία. Έτσι, οργανώνεται ένας σταθμός πολύτιμος για τη μετακίνηση των ταξιδιωτών.

Το περιστύλιο της εκκλησίας, η οποία σύμφωνα με τον Κρυστάλλη κτίστηκε το 17ο αιώνα από κοινού από Συρρακιώτες και Καλλαρυτιώτες. «προστατεύεται από έναν μεσότοιχο με κολώνες»- περιγράφει ο Πουκεβίλ- στο εσωτερικό του οποίου «βρίσκουμε μια στέρνα, ένα φούρνο, δωμάτια θολωτά και αρκετά για διανυκτέρευση ή ημερήσια παραμονή προσώπων». Η εκκλησία που καταστράφηκε από τους Τούρκους ξανακτίζεται αργότερα. Αυτό το κτίσμα περιγράφει ο Κρυστάλλης. Πρόκειται για χαμηλό ναό που «περικυκλούται υπό εστεγασμένης, ευρυχώρου στοάς».

Σε κάθε περίπτωση, ο σταθμός περιλαμβάνει χώρους για τη διευκόλυνση διανυκτέρευσης ανθρώπων και ζώων, αλλά και της διαμονής επί μακρόν αν το επέβαλαν οι συνθήκες, όπως μαρτυρά η παρουσία του φούρνου και της στέρνας.

Η καμπάνα

Ακόμα, ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας τονίζει ότι η καμπάνα του Άη Γιώργη έχει επωμιστεί το ρόλο του συμβολικού μέσου για τη διάχυση πληροφοριών σε σχέση με την είσοδο ατόμων στην εδαφικότητά τους αλλά και για την κωδικοποίηση συλλογικών αισθημάτων. Ο ρυθμός του χτυπήματος προσδιόριζε και την ποιότητα των αισθημάτων. Όπως ειπώθηκε, το πυκνό και δυνατό χτύπημα προδιέθετε, κατά κανόνα, για υποδοχή αφίξεων, εκτός από την περίπτωση χιονοπτώσεων που ο ήχος υποδήλωνε κίνδυνο και λειτουργούσε προτρεπτικά για τον απεγκλωβισμό των συγχωριανών.

Όμως, από το Μάη έως τα τέλη Οκτωβρίου, η καμπάνα ηχούσε ως άγγελος τακτικών αφίξεων, παλιννόστησης και ανασυγκρότησης της συρρακιώτικης κοινότητας. Σ' αυτό το πλαίσιο, αποδέκτες του ηχητικού μηνύματος ήταν τα παιδιά του Δημοτικού Σχολείου που, στη μεγάλη τους πλειοψηφία, έρχονταν στο Συρράκο το Μάρτιο διαμένοντας στο οικοτροφείο. Η καμπάνα γι 'αυτά σηματοδοτούσε την επανένταξη στην οικογένεια. Ο πυκνός και δυνατός ήχος ήταν μια ακόμη επιβεβαίωση για την ανασυγκρότηση της τοπικότητας. Συνιστούσε κατάφαση στην τοπικότητα του Συρράκου και ανακούφιση από την έξοδο από τη μεθοριακότητα τόσο του κάμπου όσο και της ανοδικής στράτας. Ήταν μια κατάφαση στο πολιτισμικό τους κεφάλαιο που αναπαραγόταν κάθε καλοκαίρι, ιδίως στα πανηγύρια και τους γάμους όπου επιβεβαιωνόταν και ενισχυόταν το σύστημα συγγένειας και ταυτόχρονα δημιουργούνταν νέες οικογένειες, σημειώνει ο κ. Αυδίκος.

Ως εκ τούτου, η άφιξη στο πλάτωμα του Σ'ντζόρτζου και η οπτική επαφή με το απέναντι απλωμένο Συρράκο αποτελούσε την κατάλληλη στιγμή και τον κατάλληλο χώρο για την έκφραση των προσδοκιών, όπως ήταν η επίκληση του αγίου για τα κορίτσια, ώστε να παντρευτούν αυτό το καλοκαίρι. Η ανοδική στράτα της άνοιξης υποδαύλιζε τα όνειρα και θέρμαινε τις προσδοκίες τόσο για την κοινωνική αναπαραγωγή με τη δημιουργία νέων οικογενειών όσο και για την αναπαραγωγή του ζωικού κεφαλαίου. Όμως, όλα εκτυλίσσονταν με ταχύτητα την άνοιξη. Ήταν από τη μια μεριά τα συναισθήματα θετικά και από την άλλη οι συνθήκες δεν επέτρεπαν τη σπατάλη χρόνου στο οροπέδιο της Μπουλιάνας που ξεκινάει αμέσως μετά το πλάτωμα. Οι αγροφύλακες δεν επέτρεπαν την ελεύθερη βόσκηση, μια και η Μπουλιάνα προοριζόταν για κοφτολίβαδο.

Έτσι, αφού επιτελούσαν τις αναγκαίες τελετουργικές πράξεις, στις οποίες συγκαταλέγονταν και ο μετριασμός της πείνας τους με το π'ρτσ'νούσιου, είδος ραδικιού, διέσχιζαν βιαστικά το οροπέδιο με προορισμό τα βουνά όπου θα οδηγούσαν τα πρόβατα ενώ η υπόλοιπη οικογένεια θα κατευθυνόταν στο σπίτι με το φόβο πάντα και την ελπίδα ότι δεν είχε υποστεί μεγάλη ζημιά το χειμώνα.

Ο Άη Γιώργης συνεπώς ήταν το εδαφικό σημείο, στο οποίο έκλεινε ο καλοκαιρινός χρόνος για τους μετακινούμενους Συρρακιώτες. Είτε με την εγκοίμηση είτε με τη διανυκτέρευση ή με το χτύπημα της καμπάνας ολοκλήρωναν την τελετουργία της εδαφικής διάβασης. Όμως, η καθοδική στράτα ήταν το αντεστραμμένο σχήμα της ανοιξιάτικης. Το φθινόπωρο επιτελούνταν ο αποχωρισμός και η είσοδος στη διαρκή και παρατεταμένη μεθοριακότητα που περιλάμβανε όχι μόνο τη στράτα αλλά και το ξεχείμασμα στον κάμπο, καταλήγει ο κ. Αυδίκος.

Ο τζαμπατζής και η μάνα του

Η διαφήμιση είναι μια επικοινωνιακή πράξη. Ο διαφημιζόμενος επιχειρεί, μέσω του μηνύματός του, να προκαλέσει το ενδιαφέρον των θεατών-αναγνωστών και ακροατών-με σκοπό να εξοικειωθούν με το μήνυμά του , εν τέλει να αποδεχτούν το μεταβιβαζόμενο μήνυμα . Με άλλα λόγια, η εμπορική διαφήμιση στοχεύει στην εξασφάλιση πελατών, ή τη μεγιστοποίηση του μεριδίου της στην αγορά.

       Οι διαφημίσεις των τελευταίων χρόνων είναι ιδιαίτερα έξυπνες, κάτι που δείχνει την ικανότητα και τη γνώση της ψυχολογίας των πελατών-πολιτών αλλά και τις αξίες –όπως και τις αλλαγές σ’ αυτές-μιας κοινωνίας. Πρόκειται για ταλαντούχα άτομα που γνωρίζουν πως το μήνυμα είναι πιο αποτελεσματικό όταν είναι έμμεσο-όχι διδακτικό-και συνδέεται με εμπειρίες και οικείες εικόνες.

       Κάτι τέτοιο αποπειράται και η διαφήμιση γνωστής αλυσίδας ηλεκτρικών ειδών. Σε καιρούς κρίσης διαφημίζει τη μείωση των τιμών που καθιστούν τα ψώνια σ’ αυτούς συμφερτικά. Η διαφημιστική εταιρεία συνδέει την οικονομική κρίση και την αναζήτηση ικανοποιητικών τιμών με τον τύπο του τζάμπα. Ακόμη κι αυτός ο τύπος του νεοέλληνα προσελκύεται από τις συμφέρουσες τιμές. Είναι όμως ο τύπος του τζάμπα ο κανόνας του νεοέλληνα; Φαίνεται ότι οι διαφημιστές θεωρούν ότι είναι το πρότυπο που επικράτησε-ίσως να είναι ακόμη παρόν-τα τελευταία χρόνια.

       Πράγματι, διαμορφώθηκε μια ομάδα τζαμπατζήδων στις τελευταίες δεκαετίες. Είναι οι κολαούζοι κάθε μορφής εξουσίας. Αυτοί που άρμεγαν τα κρατικά ταμεία. Αυτοί που χρέωναν πλασματικές υπερωρίες. Αυτοί-έστω και λίγοι-που ψώνιζαν τρόφιμα και βενζίνη χρεώνοντας μικρούς καποδιστριακούς δήμους. Αυτοί που έπαιρναν τα δημόσια έργα και το τελικό κόστος έφτανε δυο και τρεις φορές πάνω. Αυτοί που βύθισαν τη χώρα με την ανάληψη των ολυμπιακών αγώνων. Αυτοί που σιτίζονταν στις  δεξιώσεις. Είναι όσοι μετέτρεψαν την κομματική ένταξή τους σε προνόμιο για διορισμό. Είναι οι ποικιλώνυμοι σύμβουλοι, Άεργοι και άβουλοι , υπάκουοι στις διαθέσεις των αφεντικών τους.

    Δεν είναι όμως οι πολλοί. Δεν είναι αυτό το ήθος του ελληνικού λαού. Όσο κι αν καταβλήθηκε λυσσαλέα προσπάθεια δεν είναι οι Έλληνες τζαμπατζήδες. Τέτοιοι είναι οι επιβήτορες της εξουσίας. Ο ελληνικός λαός έχει γαλουχηθεί στο λαϊκό του πολιτισμό. Είναι νωπές οι εικόνες των γονέων και παππούδων που είχαν ως προμετωπίδα τους το ‘καθαρό πρόσωπο’. Ήθελαν πάντα να πληρώνουν τις υποχρεώσεις τους. Πρώτα τα χρεωστικά και μετά τ’ άλλα.

     Η διαφήμιση του τζαμπατζή, ιδίως στη δεύτερη εκδοχή όπου πλαισιώνεται από τη μάνα του, εκχυδαΐζει τη νεοελληνική πραγματικότητα. Αν κάποιος διαβάσει το δημοτικό τραγούδι και ανακαλέσει στη μνήμη του εικόνες από τη σχέση της ελληνίδας μάνας με τα παιδιά της, θα διαπιστώσει ότι η μάνα του τζαμπατζή είναι μια καρικατούρα που στοχεύει στην πρόκληση. Η μάνα πράγματι μπορεί να κάνει τα πάντα για να συμπαρασταθεί στα παιδιά της. Όχι όμως να υποθάλπει την τεμπελιά του. Πράγματι, υπάρχει παράδειγμα που έφτασε να γίνει πόρνη, τουλάχιστον να συχνάζει στις πιάτσες των εκδιδομένων γυναικών. Το έκανε όμως για να ανακαλύψει τους φονιάδες της κόρης της.

     Η συγκεκριμένη διαφήμιση έχει ξεπεράσει τα εσκαμμένα. Η νεοελληνική κοινωνία αντιστέκεται ακόμη σ’ αυτό τον αρμαγεδδώνα της κρίσης γιατί υπάρχει η οικογένεια. Και στην οικογένεια είναι η ιερή μορφή της μάνας που λειτουργεί ως μορφή παραμυθίας, συλλογικότητας και ονείρου για ένα καλύτερο μέλλον.

Το υψωμένο δάχτυλο της ενοχής

Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών, το πρώτο με το οποίο ξεκινάει συνεργασία με τη συγκεκριμένη εφημερίδα 

       Να ’ταν τα νιάτα δυο φορές τα γερατειά καμία, λέει ο στίχος ενός γνωστού δημοτικού τραγουδιού. Φαίνεται πως η  λαϊκή αυτή θυμοσοφία που θα μπορούσε να ταυτίσει τη ζωή με  πικραμύγδαλο, αμφισβητείται στην εποχή μας  με πολύ έντονο τρόπο, καθώς όλο και πιο πολλοί μεσήλικες- άνδρες και γυναίκες- αξιοποιούν την τεχνολογία της αισθητικής ώστε να παρατείνουν την περίοδο της νιότης.

       Ο κόσμος τροχοδρομείται στις ράγες της μετανεωτερικότητας που αποθεώνει τη συνεχή αλλαγή, γεγονός που βοηθιέται από τις ταχύτατες αλλαγές στην τεχνολογία, άρα και στην επικοινωνία. Το νέο αποθεώνεται. Το παλιό δαιμονοποιείται και εξορίζεται στα κράσπεδα της κοινωνικής λήθης. Στους χώρους εργασίας η βιτρίνα είναι οι νέοι, ιδίως εκείνοι που ασχολούνται με το μάρκετινγκ και την πρόκληση της πρώτης εντύπωσης. Νέοι λαμπεροί, όμορφοι, ντυμένοι στην τρίχα δίνουν την εντύπωση ενός κόσμου που έχει αποθεώσει τη νεολαία, στην οποία έχει παραδώσει τα σκήπτρα. Αυτή η αίσθηση ενισχύεται από τους λόγους  που ακούγονται κάθε Σεπτέμβριο στην έναρξη της σχολικής χρονιάς. Οι πολιτικοί μας επενδύουν στις νέες γενιές, το μέλλον τούς ανήκει, λένε. Ακόμη, η Βουλή των Εφήβων μια φορά το χρόνο αυξάνει αυτή την εντύπωση. Όλοι οι παράγοντες του τόπου-πολιτικοί και μέσα ενημέρωσης- αναδεικνύουν τη συνεδρίαση των φερέλπιδων νέων που με σοβαρότητα-κάποιες φορές με φρεσκάδα- βρίσκουν την ευκαιρία να ξετυλίξουν τα όνειρά τους, εξασφαλίζοντας  τη συναίνεση για μια νεολαία που προοιωνίζει ένα λαμπρό μέλλον για τον τόπο.

       Δυστυχώς όμως, αυτό κρατάει πολύ λίγο. Δεν αμφισβητώ τις προθέσεις πολλών από εκείνους που δημιουργούν αυτή την εικόνα. Η πραγματικότητα ωστόσο είναι διαφορετική, τουλάχιστον αυτή που παρακολουθούμε τον τελευταίο καιρό. Εκατοντάδες νέοι διαδηλώνουν στους δρόμους  διεκδικώντας το δικαίωμα στη ζωή. Ουσιαστικά διεκδικούν ένα μερτικό της διολισθαίνουσας αξιοπρέπειάς τους. Απέναντί τους, στα στασίδια των «ναών» της τηλεοπτικής μας δημοκρατίας, δημοσιογράφοι και πολιτικοί. Τους επαναφέρουν στην τάξη, μη φωνάζετε, δε θα βρείτε το δίκιο σας έτσι,  προσπαθώντας να τους μυήσουν στα τερτίπια της τηλεοπτικής «ευπρέπειας». Τους θυμίζουν τους άλλους νέους που περιμένουν υπομονετικά . Οι Ρωμαίοι ρίχνανε τους σκλάβους στις αρένες να φαγωθούνε μεταξύ τους . Σήμερα αυτή την ανθρωποφαγία την ονομάζουμε κοινωνικό αυτοματισμό. Άσε τους νέους να μαλλιοτραβηχτούν. Οι θεατές στις αρένες χρειάζονται αίμα.

       Και το χειρότερο σ’ όλα αυτά είναι το δάχτυλο του βουλευτή ή του πολιτευτή που ανακαλεί στην τάξη τον νέο. Του θυμίζει τις στρατιές των ανέργων, είσαι τυχερός, μη μιλάς, του συστήνει. Ακλόνητο επιχείρημα που ζέχνει από κοινωνικό αμοραλισμό, από κυνισμό. Οι νέοι της Βουλής των Εφήβων που όλοι τούς επαινούσαν έγιναν οχληροί. Σπούδασαν, πήρανε διδακτορικά, έφτιαξαν ενδεχομένως οικογένεια. Καλά να πάθουν, δική τους η επιλογή. Δεν ρώτησαν κανέναν πριν να μεγαλώσουν. Το υψωμένο δάχτυλο του πολιτικού ενοχοποιεί τη δίψα  για επιβίωση. Βασίλη, κάτσε φρόνιμα να γίνεις νοικοκύρης, υπενθυμίζει το τεντωμένο σωφρονιστικά δάχτυλο. Στις μέρες όμως , ακόμη και η παρακίνηση του δημοτικού τραγουδιού μοιάζει καρικατούρα μπρος στη ζοφερή πραγματικότητα.

     Με τον ίδιο τρόπο ενοχοποιεί και το τεντωμένο δάχτυλο εκείνου του πανεπιστημιακού που με την εγκυρότητα του ακαδημαϊκού τίτλου διαπιστώνει ότι οι νέοι δεν ξέρουν ιστορία, σκέφτονται εθνοκεντρικά, ή ότι οι σύγχρονοι είναι αδιάφοροι. Εύκολα αποφθέγματα που γενικεύουν, που βάζουν στο ίδιο τσουβάλι τους νέους, που τους αντιμετωπίζουν ως μια κοινωνική κατηγορία και όχι ως ηλικιακή ομάδα.       Έτσι γίνεται όμως με κάθε τεντωμένο δάχτυλο. Πιστεύει  στη δική του απόλυτη αλήθεια. Θέλουμε ακόμη πολύ καιρό για να κατεβάσουμε το δάχτυλο και να δώσουμε πίσω στους νέους το δικαίωμα να ονειρεύονται. Γιατί αλίμονο στην κοινωνία που θα εξωθήσει στους νέους να ενστερνιστούν την παροιμία: Με το μεγαλύτερό σου κουκιά μην σπέρνης γιατί αν σπείρης, δε φυτρώνουν κι αν φυτρώσουν, δε θα βράζουν.

Κυκλοφόρησε η ομιλία που έκανα(20 Οκτωβρίου 2012, Πολιτιστικό Κέντρο Πρέβεζας) για τα 100 χρόνια από την απελευθέρωση της Πρέβεζας (1912-2012). Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να το βρουν στα βιβλιοπωλεία της Πρέβεζας ή να το παραγγείλουν στο τυπογραφείο που το εκτύπωσε και έχει τη διανομή του(Ε.Αφεντουλίδης, 26820 24719). Τιμάται 5 ευρώ.

Η έξαρση της βίας

Το κείμενό μου αυτό δημοσιεύεται στην εφημερίδα ΘΕΣΣΑΛΙΑ του Βόλου(8.12.2012), σε ρεπορτάζ που υπογράφει η δημοσιογράφος Τούλα Κεκάτου

Το φαινόμενο της βίας δεν είναι  δημιούργημα της εποχής μας. Εμφανίζεται σε κάθε εποχή και χαρακτηρίζει τόσο της εθνοκρατικές (πόλεμοι) όσο και τις κοινωνικές,  οικογενειακές και διαπροσωπικές σχέσεις(επαναστάσεις, εξεγέρσεις, βεντέτα, κ.λπ.). Πιο συγκεκριμένα, η βία αποκτά εκρηκτικά γνωρίσματα σε περιόδους κρίσης , συνεπώς ανατροπής του κοινωνικού πλαισίου και των κανόνων που ρυθμίζουν τις σχέσεις ανάμεσα στα άτομα και τους θεσμούς.

      Ως εκ τούτου, η κατανόηση των παραγόντων που οδήγησαν σε ένταση τις κοινωνικές σχέσεις, καθώς και στο θρυμματισμό της κοινωνικής ισορροπίας μάς οδηγεί στα όσα συνέβησαν στην Ελλάδα από τις αρχές του 2010 κι ύστερα. Η οικονομική κρίση και η υπογραφή των μνημονίων έφερε τα πάνω κάτω. Ανεξάρτητα από τη θέση που υιοθετεί κάποιος έναντι του τρόπου χειρισμού, αν δηλαδή θεωρεί τα μνημόνια αναγκαίο κακό ή καταστροφή της χώρας και λόγω  εμμονής σε μια αδιέξοδη πολιτική, και οι δύο προσεγγίσεις συγκλίνουν στην αφετηρία, την κρίση δηλαδή που ενέσκηψε στην Ελλάδα.

       Η κρίση άλλαξε την Ελλάδα. Η ανεργία σκόρπισε την απελπισία σε πολύ κόσμο. Η αγορά έχασε τη δυναμική της. Πολλές επιχειρήσεις έκλεισαν, εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενοι έχασαν τη δουλειά τους. Στο Βόλο οι απολύσεις λόγω περιορισμού του αριθμού των εργαζομένων που νομιμοποιήθηκε με νομοθετικές παρεμβάσεις αλλά και εξαιτίας του γεγονότος ότι τα φουγάρα των εργοστασίων σταμάτησαν έσπειραν τον σπόρο της βίας που είναι ασφαλώς καταδικαστέα. Ωστόσο, δεν αποτρέπεται με ευχολόγια αλλά με άρση των αιτιών που την παράγουν.

     Οι πέτρες λοιπόν που εκτοξεύονται από τους νέους οπλίζονται από την οργή για τη διάψευση των ελπίδων. Οι σημερινοί νέοι ανήκουν στην ‘τραγική’ γενιά που σηκώνει ένα βάρος που δεν της ανήκει. Βλέπει τα όνειρά της να συνθλίβονται από παραλείψεις και καταχρήσεις των μεγαλύτερων. Αυτών που κυβέρνησαν τη χώρα και οδήγησαν την οικονομία  στα βράχια. Αυτών που απαξίωσαν την Ελλάδα και γενίκευσαν τις ευθύνες για να κρύψουν τις δικές τους πομπές. Αυτών που στέρησαν από τους νέους το δικαίωμα να ονειρεύονται μια καλύτερη ζωή.

       Η βία γεννιέται από την κατεδάφιση του κράτους δικαίου και από τον κοινωνικό αυτοματισμό. Οι νέοι είναι εκτεθειμένοι στην αυθαιρεσία της εξουσίας που νομοθετεί και προετοιμάζει ένα εφιαλτικό μέλλον. Αν λοιπόν το θέμα μας είναι η βία που εκδηλώνεται με θορυβώδη και απολίτικο τρόπο, η ρίζα της βρίσκεται στην αδικία, την αλαζονεία, την κακοποίηση του περιβάλλοντος, την καταλήστευση του δημοσίου πλούτου. Όλα συνιστούν μια άλλη βία που συχνά παίρνει τη μορφή της κυβερνητικής πολιτικής που νομιμοποιείται με διάφορα νομοθετήματα.

       Η βία όμως δεν οδηγεί πουθενά. Δεν δίνει λύσεις. Ίσα ίσα που πετυχαίνει το αντίθετο. Κάποιες φορές ενισχύει αντιδημοκρατικές-φασιστικές επιλογές-  και αναδεικνύεται σε μοναδικό μέσο αντιμετώπισης των πολιτικών και κοινωνικών ζητημάτων. Η εκδίκηση τυφλώνει το μυαλό και απομακρύνει τους πολίτες από μια συντεταγμένη πολιτική διεκδίκηση.  Η βία αυτού του είδους συχνά είναι εκμεταλλεύσιμη από εκείνους εναντίον των οποίων εξαπολύεται. Γίνεται αφορμή για κατατρομοκράτηση των πολιτών. 

Τα πολυσπόρια

       Τι είναι τα πολυσπόρια; Αυτό που λέει η λέξη: πολλοί σπόροι που μαγειρεύονται μαζί. Κριθάρι, Καλαμπόκι, κουκιά, ρεβύθια, κ.λπ. με διάφορα μυρωδικά και σταφίδες φτιάχνουν τη σούπα που ονομάζεται πολυσπόρια. Η ίδια λέξη όμως εννοεί και τη γιορτή, το έθιμο που συνήθιζαν οι αγρότες να προσφέρουν ως μια μορφή αναίμακτης θυσίας για να καλοπιάσουν τις αρνητικές δυνάμεις της φύσης. Στην Πρέβεζα , αλλά και σε πολλές άλλες περιοχές αυτό γινόταν στις 21 Νοεμβρίου. Αλλού, πολυσπόρια έφτιαχναν του Αγίου Αντρέα(30 Νοεμβρίου) ενώ στη Θράκη τα έβραζαν της αγίας Βαρβάρας(4 Δεκεμβρίου),από την οποία έπαιρναν και το όνομα. Αυτή ήταν η περίοδος για την προσφορά σπόρων των αγροτών που ο κόπος τους εξαρτιόταν από ανεξέλεγκτους παράγοντες. Κι αυτό, όσο και να έχουν αλλάξει τα πράματα, συνεχίζεται.

       Τα πολυσπόρια όμως είναι μια εθιμική εκδήλωση που έρχεται από πολύ παλιά, από τότε δηλαδή που ο άνθρωπος δεν είχε καμιά αγροτική τεχνολογία να προβλέψει αλλά και να αποτρέψει τη ζημιά. Η σοδειά του καλοκαιριού ήδη κόντευε να φτάσει στη μέση και με τρόμο αντιμετώπιζε τον ερχομό του χειμώνα αλλά και την προοπτική να μην πάει καλά η φθινοπωρινή σπορά(«Μισό ‘φαγα, μισό ‘ σ«Όπως τρέχει το νερό να τρέχει το βιο»πειρα, μισό ‘χω να περάσω»). Οι σπόροι, οι πρώτοι,   σπέρνονταν τον Οκτώβριο, γύρω τ' Άη Δημητριού, η δεύτερη φάση στο τελευταίο δεκαήμερο του Νοεμβρίου και ολοκληρωνόταν τις αρχές Δεκεμβρίου. Η σπορά του Νοεμβρίου συνέπιπτε με τον αρχαιοελληνικό μήνα  Πυανεψιώνα(Οκτώβριος-Νοέμβριος), όπου οι γεωργοί προσέφεραν τα πυανόψια, ή την πανσπερμία προς τιμή της Δήμητρας. Είναι η ίδια αντίληψη. Η ανάγκη του ανθρώπου να προσφέρει πολλούς σπόρους(πολυσπόρια) ή όλων των  ειδών τους σπόρους(πανσπερμία) για να εξουδετερώσουν το κακό, να έχουν τους θεούς μαζί. Στους χριστιανικούς χρόνους το ρόλο αυτό ανέλαβε η Παναγία η Μεσοσπορίτισσα, στις 21 Νοεμβρίου. Οι άνθρωποι της γης καταθέτουν τις ευχαριστίες τους αλλά και τη δέησή τους στην Παναγιά για καλοχρονιά. Να πάει καλά η παραγωγή για να βγάλουν τη χρονιά.

       Οι Πρεβεζάνοι της Αθήνας  γιορτάζουν κάθε χρόνο το έθιμο αυτό με χοροεσπερίδα ,στην οποία το βασικό πιάτο είναι τα πολυσπόρια. Προφανώς, δε σχετίζεται αυτό με τη σημερινή επαγγελματική τους δραστηριότητα. Το αγροτικό αυτό έθιμο που μετανάστευσε στην πολύβουη Αθήνα έγινε το σύμβολο της πρεβεζανικότητας, της τοπικής τους ταυτότητας. Είναι το νήμα που συνδέει τα μέλη της πρεβεζάνικης παροικίας της Αθήνας. Σ’ αυτή τη γιορτή  είχα την ευκαιρία να παραβρεθώ για πρώτη φορά. Οι συμπατριώτες μεγαλώνουν αλλά παραμένουν πάντα θαλεροί. Ανάμεσά τους πρωτοστατούσε ο αειθαλής πρόεδρος Θόδωρος Χαλιμάς. Τα πολυσπόρια είναι μια σημαντική εκδήλωση όπου μπορεί να ξαναβρεθούν οι διαφορετικές γενιές των Πρεβεζάνων της Αθήνας.

Πολυσπόρια 2012, Ξενοδοχείο Αμαλία, Αθήνα, 23 Νοεμβρίου

Ο καλαματιανός των Πρεβεζάνων

Πολυσπόρια 2012, Ξενοδοχείο Αμαλία, Αθήνα, 23 Νοεμβρίου

Πρεβεζάνες στην πίστα 

Πολυσπόρια 2012, Ξενοδοχείο Αμαλία, Αθήνα, 23 Νοεμβρίου

Πρεβεζάνοι της Αθήνας εν χορώ

Πολυσπόρια 2012, Ξενοδοχείο Αμαλία, Αθήνα, 23 Νοεμβρίου

Πολυσπόρια 2012, Ξενοδοχείο Αμαλία, Αθήνα, 23 Νοεμβρίου

Ο Αμερικανός λαογράφος Dan Ben-Amos και το ζεύγος Χαλιμά

Πολυσπόρια 2012, Ξενοδοχείο Αμαλία, Αθήνα, 23 Νοεμβρίου