Του τζάμπα η μάνα και η κρίση

Το κείμενο που ακολουθεί δημοσιεύτηκε στην ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ, την Τρίτη, 15/1/2013

       Αν κάποιος μελετήσει τις διαφημίσεις τις μεταπολιτευτικής περιόδου μπορεί να ανιχνεύσει και να εξιστορήσει τα όνειρα που εξέθρεψαν τους Έλληνες στη διαδικασία της (μικρο-)αστικοποίησής του. Η ντελικάτη νεαρή που πλαισίωνε τη διαφήμιση των καταναλωτικών αγαθών(αυτοκίνητα, τρόφιμα, ρούχα, κ.λπ.) τροφοδοτούσε τις φαντασιώσεις του homo eroticus Νεοέλληνα. Τα τελευταία χρόνια , το τοπίο άλλαξε. Βρήκαν θέση στη διαφήμιση φιγούρες του παραδοσιακού μας πολιτισμού. Εκφράζουν την «αυθεντικότητα», την αγνότητα, την αφέλεια ενδεχομένως και κερδίζουν την προσοχή των πελατών είτε γιατί τους θυμίζει ένα καταχωνιασμένο παρελθόν είτε γιατί προκαλούν θυμηδία με την εισβολή τους  στον κόσμο της κατανάλωσης.

       Από το 2010 κι ύστερα η διαφήμιση προσπαθεί να μετατρέψει την κρίση σε καταλυτικό μηχανισμό για την προβολή των προϊόντων. Σταδιακά διαμορφώνεται η διαφήμιση της κρίσης.      Πιο αντιπροσωπευτική  είναι  η διαφήμιση γνωστής αλυσίδας ηλεκτρικών ειδών. Σε καιρούς κρίσης διαφημίζει τη μείωση των τιμών που καθιστούν τα ψώνια στα υποκαταστήματά της  συμφερτικά. Η διαφημιστική εταιρεία συνδέει την οικονομική κρίση και την αναζήτηση ικανοποιητικών τιμών με τον τύπο του τζάμπα. Η διαφήμιση αυτή προκάλεσε επικριτικές  αντιδράσεις. Ο νεοέλληνας τζάμπας της διαφήμισης σκαρφίζεται τα πάντα με μοναδικό στόχο να μην πληρώσει.  Είναι όμως ο τύπος του τζάμπα ο κανόνας της νεοελληνικής μας ζωής; Φαίνεται ότι οι διαφημιστές θεωρούν ότι είναι το πρότυπο που επικράτησε-ίσως να είναι ακόμη παρόν-τα τελευταία χρόνια. Με τον τρόπο της η διαφήμιση παίρνει μέρος στη συζήτηση για την πολιτιστική κρίση που εκδηλώθηκε στην Ελλάδα στην περίοδο της μεταπολίτευσης.     

        Πράγματι, διαμορφώθηκε μια ομάδα τζαμπατζήδων στις τελευταίες δεκαετίες. Είναι οι κολαούζοι κάθε μορφής εξουσίας. Αυτοί που άρμεγαν τα κρατικά ταμεία. Αυτοί που έπαιρναν τα δημόσια έργα και το τελικό κόστος έφτανε δυο και τρεις φορές πάνω. Αυτοί που βύθισαν τη χώρα με την ανάληψη των ολυμπιακών αγώνων. Αυτοί που σιτίζονταν στις  δεξιώσεις. Είναι όσοι μετέτρεψαν την κομματική ένταξή τους σε προνόμιο για διορισμό. Είναι οι ποικιλώνυμοι σύμβουλοι, Άεργοι και άβουλοι , υπάκουοι στις διαθέσεις των αφεντικών τους. . Είναι όσοι δημιούργησαν συνθήκες ασυλίας για τους φοροφυγάδες και   τους επιλήσμονες πολιτικούς που φρόντιζαν για την αύξηση των καταθέσεών τους αδιαφορώντας για τα όσα υπόσχονταν. Είναι οι πανεπιστημιακοί και οι διανοούμενοι που υπέκυψαν στη λαγνεία της εξουσίας αμβλύνοντας την αιχμηρότητα του λόγου τους.

    Δεν είναι όμως οι πολλοί. Δεν είναι αυτοί που αδυνατούν να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους από ανεργία και οικονομική εξαθλίωση. Δεν είναι τζαμπατζήδες τα θύματα της κρίσης που η ανελέητη επίθεση τους μετέτρεψε από αξιοπρεπείς πολίτες σε κυρτούς σκελετούς.

    Δεν είναι αυτό το ήθος του ελληνικού λαού. Όσο κι αν καταβλήθηκε λυσσαλέα προσπάθεια δεν είναι οι Έλληνες τζαμπατζήδες. Τέτοιοι είναι οι επιβήτορες της εξουσίας. Έγιναν βέβαια πολλές αλλαγές στο μεταξύ. Το σαράκι της ματαιοδοξίας και του ατομικισμού έχει αρχίσει να διαβρώνει πολλούς. Ωστόσο, η ελληνική κοινωνία δεν είναι αυτή που παρουσιάζει η διαφήμιση.  Είναι νωπές ακόμη οι εικόνες των γονέων και  παππούδων που είχαν ως προμετωπίδα τους το ‘καθαρό πρόσωπο’. Ήθελαν πάντα να πληρώνουν τις υποχρεώσεις τους. Πρώτα τα χρεωστικά και μετά τ’ άλλα. Αυτή η αντίληψη δεν έχει ξεθωριάσει.

     Η διαφήμιση του τζαμπατζή, ιδίως στη δεύτερη εκδοχή όπου πλαισιώνεται από τη μάνα του, εκχυδαΐζει τη νεοελληνική πραγματικότητα. Η μάνα του τζαμπατζή στη διαφήμιση είναι μια καρικατούρα που στοχεύει στην πρόκληση. Η μάνα είναι αυτή που ακόμη και σήμερα  κρατάει όρθια και ενωμένη την οικογένεια. Η μάνα πράγματι μπορεί να κάνει τα πάντα για να συμπαρασταθεί στα παιδιά της. Είναι σύμβολο  αυτοθυσίας. Έμβλημα ενός πολιτισμού που στηρίχτηκε στην αίσθηση του καθήκοντος των γονέων προς τα παιδιά τους.

       Η συγκεκριμένη διαφήμιση ενδεχομένως επιχειρεί να αποτυπώσει τις αδιαμφισβήτητες αλλαγές που έγιναν. Το πράττει ωστόσο με τρόπο εξπρεσιονιστικό. Η νεοελληνική κοινωνία αντιστέκεται ακόμη σ’ αυτό τον αρμαγεδδώνα της κρίσης γιατί υπάρχει η οικογένεια. Και στην οικογένεια είναι η  μάνα που λειτουργεί ως μορφή παραμυθίας, συλλογικότητας και ονείρου για ένα καλύτερο μέλλον.