Πέτρος Μανταίος, Κούλουμα στις Κολώνες, Εφημερίδα των Συντακτών, 16 Μαρτίου 2013

Τα Κούλουμα, ως ονομασία εορτασμού της Καθαρής Δευτέρας, είναι γιορτή αθηναϊκή∙ πιθανότατα από την αρχαιότητα. Ετυμολογικά, στις ερμηνείες που εντοπίζονται, δύο θεωρώ ευλογοφανέστερες. Στην πρώτη η λέξη προέρχεται από αναγραμματισμό της λατινικής cumulus∙ πλήρης, δαψιλής, άφθονος, σωρός, αλλά και υπερβολικός. Αρκεί να φανταστούμε τα περίφημα «νηστίσιμα» της Καθαρής Δευτέρας που σε… βαρυστομαχιάζουν. Μια Καθαρή Δευτέρα, σε οικογενειακό τραπέζι (απαρτία, ούτε μία φωτογραφία ακόμα στον τοίχο των απόντων!), μετρήσαμε με τον αλησμόνητο Αντώνη Ταβάνη… 47 διαφορετικά πιάτα… νηστίσιμα!

Θεωρώ αυτή την εκδοχή λιγότερο πιθανή. Τη δεύτερη –και πιθανότερη– υποστηρίζει ο γενάρχης των αθηναιογράφων, Δημήτριος Γρ. Καμπούρογλους. Την αποδίδει σε παραφθορά του, επίσης λατινικού, columna, ae∙ κολόνα (παλαιότερα κολώνα), στύλος, στήλη. Καθώς η Καθαρή Δευτέρα, παλιά, γιορταζόταν, όπως και σήμερα, στην ευρύτερη περιοχή Φιλοπάππου. Ομως ξεκινούσε με γλέντι των Αθηναίων γαλατάδων –στην πλειονότητά τους Ρουμελιώτες, κυρίως Λιδορικιώτες– στους Στύλους του Ολυμπίου Διός, που οι Αθηναίοι εκείνης της εποχής έλεγαν Κολώνες και οι Λιδορικιώτες, με την ενδεικτική ρουμελιώτικη προφορά, Κουλώνες. Από το columna λοιπόν και τις Κουλώνες προήλθε, πιθανότατα, το αθηναϊκό Κούλουμα. Στα παιδικά μας χρόνια, οι κάπως παλαιότεροι, θυμόμαστε τους Στύλους ως Στήλες του Ολυμπίου Διός.

Επίσης ο Καμπούρογλους, εξετάζοντας το ενδεχόμενο τα Κούλουμα να εορτάζονταν στην ευρύτερη περιοχή Φιλοπάππου, αλλά χαμηλότερα, στο λόφο Θησείου, εντοπίζει την παλαιότερη ονομασία Τριανταδυό Κολώνες! Προφανώς από το άθροισμα κιόνων του ναού του Ηφαίστου, του γνωστού Θησείου. Εδώ ταξιδεύουμε στο χρόνο. Καθώς, στην Τουρκοκρατία, τα Κούλουμα, εντοπισμένα πάλι στο Θησείο, ονομάζονταν Μπακλά χουράν. Μπακλά, τα κουκιά∙ πιθανότατος συνδυασμός με κουκοφαγία ή γιορτή αφιερωμένη στα κουκιά. Και ιδού τα αρχαιότατα Πυανέψια, από τον Πυανεψιώνα, τέταρτο μήνα στο Αττικό ημερολόγιο, 23 Σεπτεμβρίου-22 Οκτωβρίου. Πύανα, κύανα, κύαμοι∙ τα κουκιά. Πυανέψια, γιορτή αφιερωμένη στα κουκιά, απ’ αυτές που ονομάζονταν αναίμακτες θυσίες∙ δεν έτρωγες δηλαδή τίποτε από σφάγιο.

Ακριβώς όπως στα Κούλουμα, με τα οποία άλλωστε ξεκινάει η νηστεία της Μεγάλης Σαρακοστής! Θαύμα! Θαύμα το πώς περνάνε παλιά έθιμα, παλιές θρησκείες στις νεότερες! Με τα Κούλουμα ξεκινάει η μεγάλη νηστεία την επομένη των Απόκρεω (από κρέας απέχω). Στα Πυανέψια οι Αθηναίοι έτρωγαν, κατά βάση, ζουμί από όσπρια αναμεμιγμένα με κριθάρι! Μετάβαση και διαδοχή εθίμων κάνουν τις αποστάσεις του χρόνου συντομότερες.

Οταν με το καλό γύρισε ο Θησέας τροπαιούχος από την Κρήτη στην Αθήνα –στις 8 Πυανεψιώνος– το πρώτο ήταν να θρηνήσει τον άτυχο πατέρα του που αυτοκτόνησε από παρεξήγηση. Το δεύτερο, να τιμήσει με ιερό και γιορτές τον Απόλλωνα. Εδώ είμαστε. Από τα Πυανέψια με τον Θησέα και το Θησείο με τις Τριανταδυό Κολώνες, στα Κούλουμα στις Κολώνες και στους Ρουμελιώτες γαλατάδες της Αθήνας να γλεντάνε… αναίμακτα, δηλαδή… νηστίσιμα!