Του Ευάγγελου Αυδίκου*, Νεράιδα και λίμνη Πλαστήρα, ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩ, 19 Σεπτεμβρίου 2014

  Νιώθω υπέροχα που γνώρισα τα βουνά μας. Αυτή ήταν η ουσία του ηλεκτρονικού μηνύματος μιας κυρίας που έλαβε μέρος στην τρίτη συνάντηση του Θερινού Σχολείου Τζουμέρκων και ΝΑ Πίνδου. Τόπος οργάνωσης φέτος, η Νεράιδα Καρδίτσας. Πάνω από τη λίμνη Πλαστήρα, σε υψόμετρο 1.200 μέτρων. Οι δύο προηγούμενες συναντήσεις έγιναν στα Τζουμέρκα, στο δασικό χωριό Κέδρος. Τα Τζουμέρκα έχουν την επιβλητικότητα αλλά και την αυστηρότητα του ηπειρώτικου τοπίου. Την πέτρα που πάνω της παίζει πολλά παιχνίδια ο ήλιος. Στη Νεράιδα μας υποδέχτηκε το ήρεμο τοπίο. Σαν ξανοιχτείς μέσα στο δάσος έχεις την εντύπωση πως γέρνουν οι κορφές των έλατων. Eμαθαν τα προηγούμενα χρόνια με την ανθρώπινη παρουσία και έβρισκαν εύκολα συνομιλητές. Ετσι, οι ιστορίες για τις νεράιδες και τα ξωτικά έφταναν εύκολα στον κάμπο και τις πόλεις. Τα τελευταία χρόνια που η βαθιά κρίση έσπασε τις φτερούγες των ανθρώπων στις πόλεις, οι επισκέψεις λιγόστεψαν και τα βουνά μας ξέμειναν από συντροφιά.

Η φοιτήτρια ανέδειξε τον παραμελημένο ρόλο του βουνού στη μεταπολεμική μας ιστορία. Τα κενά του πολιτισμού μας που τα πληρώνουμε με την ασέβειά μας στη φύση. Μες στις ελληνικές πόλεις καλλιεργήθηκαν ο υπερτροφικός εγωισμός και η υπερχειλίζουσα αλαζονεία του Νεοέλληνα, που αντιμετώπισε τη φύση ως υποπόδιό του. Που εκδηλώνεται τα καλοκαίρια σε κάποιες νησιώτικες παραλίες. Με τρόπους έκφρασης που μιλάνε για την ανία και την κενότητα του σύγχρονου ανθρώπου, ο οποίος έχει μετατρέψει τις διακοπές του σε ευκαιρία για τιποτολογία και ναρκισσισμό.

Το βουνό, αντίθετα, επιβάλλει τον σεβασμό. Οσοι το επισκέπτονται αναζητούν την αρχετυπική σχέση με τη φύση, που θα τους βοηθήσει να αποκαταστήσουν την ισορροπία εντός τους. Ισως είναι και μια προσπάθεια να επαναφέρουν το αρχετυπικό νόημα των λέξεων. Μια τέτοια λέξη είναι η πατριδογνωσία. Η σχέση της με τη λέξη «πατρίδα» την κατέστησε ύποπτη για συναισθηματισμούς και εθνικιστικές παρορμήσεις. Για κάποιους Νεοέλληνες η πατρίδα -συνεπώς και η πατριδογνωσία- δεν είναι πολιτικά ορθή λέξη.

Ομως, όταν κάποιος ανεβεί στο βουνό, όταν κάποιος επισκεφτεί οποιαδήποτε κορφή, λαγκαδιά και απόμερη παραλία του τόπου μας θα νιώσει τη ματαιότητα τέτοιων ταξινομήσεων. Εκεί δεν μετράνε πλέον ο αποκλεισμός και η ενοχοποίηση των λέξεων. Εκεί τα συναισθήματα δεν μπορούν να συγκρατηθούν. Είναι αδύνατο να λογοκριθούν. Εκεί, αποκτά νόημα ο στίχος του ποιητή Μιχάλη Γκανά. Εκεί, ο «τόπος γράφεται ξανά βουνό-βουνό και δέντρο-δέντρο».

Στη Νεράιδα, αλλά και στα Τζουμέρκα -παντού-, οι διδάσκοντες και οι διδασκόμενοι του Θερινού Σχολείου επαναπραγματεύονται τη σχέση τους με τον τόπο και την ιστορία του. Νιώθουν να δυναμώνουν οι ρίζες τους. Να απαλλάσσονται από την καταδυνάστευση του απολλώνιου πνεύματος. Αντιλαμβάνονται τη σπουδαιότητα του διονυσιακού πνεύματος, που απαντάται στους ήχους, τις σιωπές και τις φυλλωσιές των δέντρων.

Εκεί, στη Νεράιδα της λίμνης Πλαστήρα, είναι πολύ έντονη αυτή η σύγκρουση: του διονυσιακού με το απολλώνιο πνεύμα. Στις βουνοκορφές, όσο αφήνεις ελεύθερο τον εαυτό σου και συνομιλείς με το τοπίο, μπορείς να ακούσεις τις νεράιδες αλλά και σπουδαίες μορφές της ελληνικής ιστορίας και μυθολογίας. Μπορεί να περάσει από δίπλα σου ο Νικόλαος Πλαστήρας πίνοντας τον καφέ του στη βεράντα του σπιτιού του που έγινε ξενοδοχείο. Εκεί, μπορεί να αισθανθείς τον Αρη να ξεπετάγεται καβαλάρης από κάποιο μονοπάτι ή μπορεί να ακούσεις τους Αγγλους στρατιώτες να μιλάνε για τον πόλεμο. Κι όσο κατεβαίνεις τον κατήφορο παγώνει το αίμα σου από τις οιμωγές των Ιταλών στρατιωτών της Μεραρχίας Πινερόλο, που είτε σκοτώθηκαν από τους χιτλερικούς κατακτητές είτε υπέκυψαν στις χειμωνιάτικες κακουχίες.

Κι όταν βρεθείς στη λίμνη, νιώθεις το σφίξιμο από την καρικατούρα του απολλώνιου πνεύματος που κυριάρχησε στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες. Πρόσωπα σφιγμένα που περιμένουν την επανάκαμψη του τουριστικού ρεύματος. Ο τουρισμός ως εθνικό φαρμακείο. Η Ελλάδα που υποτίμησε τη γεωργοκτηνοτροφική παραγωγή. Που έβαλε στο κεφάλι της την κορόνα της τουριστικής ανάπτυξης.

Τα βουνά μας είναι ένα σκληρό μάθημα πατριδογνωσίας. Η περιφερειακή Ελλάδα είναι ένα διαρκές εργαστήριο πατριδογνωσίας. Στις μέρες μας το χρειαζόμαστε περισσότερο από καθετί άλλο.

…………………………………………………………………………

* Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας