kouame_apia.jpg
Ο Κουάμε Αντονι Απία είναι καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης
Κυκλοφόρησε πρόσφατα και στη γλώσσα μας το βιβλίο του Κουάμε Αντονι Απία «Κοσμοπολιτισμός» (μετάφραση Ελένη Αστερίου, Αλεξάνδρεια). Γεννημένος το 1954 στο Λονδίνο (όπου σπούδαζε ο Γκανέζος πατέρας του), ο Απία μεγάλωσε στην Γκάνα. Σήμερα είναι καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. Η ακόλουθη συνέντευξή του δημοσιεύτηκε στο ιταλικό περιοδικό Reset.
• Μια κεντρική έννοια των τελευταίων έργων σας είναι εκείνη του «κοσμοπολιτισμού με ρίζες», που ηχεί σαν οξύμωρο.
Μπορεί να φαίνεται σαν οξύμωρο επειδή η κλασική κατηγορία που διατυπώνεται εναντίον του κοσμοπολιτισμού είναι η υποτιθέμενη άρνηση των ριζών από μέρους του. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι, πολύ συχνά, αυτή η κριτική έκρυβε αντισημιτικά συναισθήματα: ο εβραϊκός λαός συνδεόταν παραδοσιακά με τον κοσμοπολιτισμό επειδή δεν είχε πατρίδα, επομένως δεν ήταν αφοσιωμένος στα έθνη στα οποία ζούσε.
• Ποιο είναι επομένως το αρχικό υπόδειγμα του κοσμοπολίτη;
Ανέκαθεν θεωρείται ως κάποιος που δεν έχει ρίζες σε κανένα τόπο. Από δω προέρχεται, στο συλλογικό φαντασιακό, η χαρακτηριστική πεποίθηση ότι ο άνθρωπος έχει μία μόνο ταυτότητα. Αυτό είναι φανερά λαθεμένο. Αν σας έλεγα: «πρέπει να επιλέξετε μεταξύ του να είστε Ιταλός και του να είστε άνθρωπος», θα μου απαντούσατε απορημένος: «δεν μπορώ».
• Θα απαντούσα μάλλον: εξαρτάται.
Βέβαια, εξαρτάται. Σε γενικές γραμμές όμως τα ανθρώπινα άτομα κατορθώνουν να διαχειριστούν ταυτόχρονα περισσότερες ταυτότητες, αναγνωρίζοντας σχεδόν ενστικτωδώς την πιο κατάλληλη για το πλαίσιο αναφοράς με το οποίο έχουν να κάνουν κάθε φορά. Ενας από τους λόγους για τους οποίους ο κοσμοπολιτισμός ερμηνεύεται παραδοσιακά σε αντίθεση με τις ισχυρές τοπικές ταυτότητες είναι το ότι, εδώ και ένα περίπου αιώνα, επικράτησε μια ιδιαίτερη αντίληψη του εθνικισμού, σύμφωνα με την οποία τα άτομα οφείλουν να είναι πιστά κυρίως προς το δικό τους έθνος, αποθαρρύνοντας την ένταξη σε άλλες ομάδες και συμπαρατάξεις. Και πάλι όμως μου φαίνεται ένας εντελώς εσφαλμένος συλλογισμός.
• Τίθεται ξανά το ζήτημα της μιας ή της πολλαπλής ταυτότητας.
Συνήθως κανείς δεν οφείλει να επιλέξει μεταξύ του να είναι καθολικός χριστιανός ή Ιταλός. Δεν μπορεί να υποστηριχθεί ότι υπάρχει εγγενής αντίφαση στο να είμαστε πιστοί στο έθνος μας και ταυτόχρονα σε μιαν άλλη χώρα ή ομάδα. Είναι αλήθεια όμως ότι υπάρχουν ιδιαίτερες καταστάσεις στις οποίες μπορεί να έρθουν σε σύγκρουση τέτοιες μορφές αφοσίωσης και ένταξης.
Είναι μια εντελώς αληθοφανής υπόθεση. Δεν είναι όμως το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό όσων καλλιεργούν μια κοσμοπολιτική στάση. Είναι το πρόβλημα όσων έχουν διαφορετικές ταυτότητες. Δηλαδή όλων μας. Και το γεγονός ότι αυτές οι ταυτότητες μπορεί να έρθουν σε σύγκρουση δεν συνεπάγεται υποχρεωτικά ότι αυτό θα συμβεί. Το πλαίσιο στο οποίο βρισκόμαστε κάθε φορά είναι αυτό που αυξάνει ή μειώνει τις πιθανότητες.
• Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι ο κοσμοπολιτισμός είναι μια ιδέα μολυσμένη από εθνοκεντρισμό. Ο «κοσμοπολιτισμός με ρίζες» θα μπορούσε να είναι μια απάντηση σε τέτοιες αντιρρήσεις;
Αναφέρεστε στην ευρωπαϊκή καταγωγή της ιδέας του κοσμοπολιτισμού;
• Ναι, σκέφτομαι για παράδειγμα τον Διαφωτισμό.
Το ερώτημά σας με οδηγεί σε ορισμένες σκέψεις. Πρώτον, το γεγονός ότι μια ιδέα γεννήθηκε σε μιαν ορισμένη χώρα δεν σημαίνει υποχρεωτικά ότι δεν μπορεί να την θεωρήσει έγκυρη και να την καρπωθεί και όποιος προέρχεται από ένα άλλο έθνος. Ετσι, για παράδειγμα, μολονότι η σύγχρονη επιστήμη γεννήθηκε στη Δυτική Ευρώπη, κανείς δεν πιστεύει ότι οι Κινέζοι δεν έχουν δικαίωμα να την εφαρμόζουν.
Χρειάζεται επομένως να ξεκινάμε από την παραδοχή ότι η γεωγραφική προέλευση μιας ορισμένης ιδέας δεν συνεπάγεται τον εθνοκεντρισμό της, νοούμενο ως τάση να επιβληθεί στα άτομα άλλων παραδόσεων και πολιτισμών.
• Μπορούμε να μιλάμε για κοσμοπολιτισμό έξω από τον δυτικό πολιτισμό;
Θα ήθελα να σημειώσω ότι μια ορισμένη μορφή κοσμοπολιτισμού, μια κοσμοπολιτική στάση, ανευρίσκεται κατά τη γνώμη μου σε πάρα πολλές χώρες, όχι μόνον στις ευρωπαϊκές. Επιπλέον, ορισμένα από τα πιο κοσμοπολιτικά πρόσωπα που γνωρίζω έχουν αφρικανική καταγωγή και δεν έχουν αντλήσει τον κοσμοπολιτισμό τους από την Ευρώπη ή από τον Διαφωτισμό.
Είναι όμως πρόσωπα με μιαν ιδιαίτερη έφεση προς το άνοιγμα σε άλλες παραδόσεις και κουλτούρες και με μια προδιάθεση να διδαχθούν από αυτές, εμπλουτίζοντας τους εαυτούς τους και τους συνομιλητές τους. Και με μια ισχυρή επιθυμία να έρθουν σε επαφή με ιδέες και ήθη άλλων χωρών. Παρά το ότι το σπέρμα του κοσμοπολιτισμού γεννήθηκε στη Δύση, όχι τόσο με τον Διαφωτισμό όσο με τον Διογένη τον Κυνικό (4ος αιώνας π. Χ.), στην πραγματικότητα την ιδέα, τον ιδιαίτερο κοσμοπολιτικό χαρακτήρα τον συναντάμε σε πάρα πολλές άλλες χώρες και χωρίς εκείνοι που ζουν σε αυτές να έχουν ακούσει ποτέ να γίνεται λόγος για τον Διογένη ή για τον Διαφωτισμό. Είναι απλώς μια ιδέα σύμφυτη με την ανθρώπινη ύπαρξη.
• Η Ευρώπη και η Δύση οφείλουν να επιβάλουν τους δικούς τους κανόνες προτού ρίξουν γέφυρες προς τους συνομιλητές τους;
Ο κοσμοπολιτισμός δεν συνάδει με την επιβολή οποιουδήποτε πράγματος, είτε αυτό είναι κανόνες είτε είναι αξίες. Η κεντρική του ιδέα είναι ο διάλογος μεταξύ διαφορετικών παραδόσεων και ο διάλογος δεν είναι κάτι που μπορεί να επιβληθεί με τη βία. Αντίθετα, απαιτεί μιαν αμοιβαία διαθεσιμότητα μεταξύ «συναινούντων ατόμων».
• Ποιος είναι ο πρώτος κανόνας ώστε να μπορέσει να διεξαχθεί ένας αυθεντικός διάλογος μεταξύ πολιτισμών;
Χρειάζεται πρώτα απ’ όλα να τον καταστήσουμε δελεαστικό, προσκαλώντας τον συνάνθρωπό μας στη συζήτηση. Πράγμα που σημαίνει ότι δεν πρέπει να απαιτούμε από τον συνομιλητή μας μιαν απόλυτη και ανεπιφύλακτη συμφωνία, με εξαίρεση τη συμφωνία για το γεγονός ότι η συζήτηση είναι μια προσπάθεια που αξίζει τον κόπο να καταβάλλουμε. Με άλλα λόγια, ο πρώτος συνομιλητής οφείλει να παίρνει στα σοβαρά τις ιδέες του άλλου.
Εγώ ο ίδιος βρέθηκα πολλές φορές να συζητώ και να φωτίζω τη σκέψη μου ξεκινώντας από μια μη ευρωπαϊκή αλλά αφρικανική προοπτική, επειδή αυτή είναι η καταγωγή μου, και δεν θεώρησα πάντοτε ότι αρμόζει να δώσω μια γεωγραφική πατρότητα στα θέματα και τις έννοιες που αποτελούσαν το αντικείμενο της συζήτησης. Εχουμε ιδέες, τις προτείνουμε και όποιος είναι απέναντί μας μπορεί να τις δεχθεί ή όχι. Αυτό είναι όλο. Δεν βλέπω την ανάγκη να ανιχνεύσουμε –όπως ωστόσο εγώ ήδη έκανα- τις απαρχές του κοσμοπολιτισμού στον δυτικό κόσμο με την ευρύτερη έννοιά του, δεδομένου ότι ο Διογένης γεννήθηκε στη Σινώπη, στη νότια ακτή της Μαύρης Θάλασσας, σε ένα τόπο που σήμερα είναι η Τουρκία.
• Ο κοσμοπολιτισμός θα ήταν μια ιδέα χωρίς πατρίδα.
Η Δύση δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν μια οντότητα που αντιπαρατίθεται στο Ισλάμ, επειδή, το επαναλαμβάνω, ενδιαφέρομαι περισσότερο για την εγκυρότητα μιας θεωρίας παρά για την προέλευσή της. Και η ιδέα του διαλόγου μεταξύ των πολιτισμών, της γνώσης και της ικανοποίησης από την επαφή με άλλα άτομα δεν μπορεί να αποδοθεί αποκλειστικά σε μια περιορισμένη ελίτ των δυτικών χωρών, αλλά σε όποιον κατανοεί ότι οι ζωές μας μπορούν να ωφεληθούν από το άνοιγμα στον «άλλο». […]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου