Γιώργος Ν. Περαντωνάκης,Διηγήματα-ντοκιμαντέρ ο πόνος της μουσικής και η ανθρώπινη ωρίμανση, efsyn, 4.10.15

asargiotaki.jpg

Ο Πασκάλ Κινιάρ γράφει με έναν μειλίχιο τρόπο που αγγίζει τόσο συναισθηματικά όσο και νοητικά τον αναγνώστη | ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΑΣΑΡΓΙΩΤΑΚΗ

 

Οταν άνθρωποι της μουσικής γράφουν λογοτεχνικά έργα που την αφορούν, επιχειρούν εν πολλοίς να μετατρέψουν σε λέξεις τον άρρητο κόσμο των φθόγγων και να μεταδώσουν στο κοινό τους τις άφατες συγκινήσεις που οι μελωδίες προκαλούν.

Ο Πασκάλ Κινιάρ (γενν. 1948) είναι μια πολυδιάστατη προσωπικότητα που ασχολείται με τη λογοτεχνία, τη μουσική, το κινηματογραφικό σενάριο, τη σκηνοθεσία, ασχολίες που ενίοτε αναμιγνύονται μεταξύ τους σε άρτιες συνθέσεις. Το ίδιο κάνει και στα τρία διηγήματα της παρούσας συλλογής, όπου η αφήγηση συναντά την Ιστορία και ο λόγος τη μουσική.

Τρία πρόσωπα επιλέγονται για να γίνουν φορείς των ιδεών του, ο Γάλλος Μαρέν Μαραί τον 17ο-18ο αιώνα, ο Ελληνας Αριστοτέλης τον 4ο π.Χ. και ο Κινέζος Τσενγκ Λιέν τον 5ο-4ο αι. π.Χ. Ετσι, μέσα σε ιστορικά συμφραζόμενα αναζητούνται οι λεπτές αποχρώσεις της μουσικής, η σύνδεσή τους με τη ζωή και η κοινωνική τους επίδραση, όχι όμως με έναν άκρως δοκιμιακό λόγο αλλά πιο πολύ με ένα είδος ντοκιμαντέρ που ωσμώνει αφήγηση και σχόλια.

Στο πρώτο διήγημα με τίτλο «Ενα επεισόδιο από τη ζωή του Μαρέν Μαραί» ο Π. Κινιάρ χρησιμοποιεί έναν μουσικό της προνεωτερικής εποχής, για να συζητήσει την ανθρώπινη μεταφώνηση, την αλλαγή δηλαδή στη φωνή, κυρίως των αγοριών, κατά την εφηβεία. Σ’ αυτό το πλαίσιο, συνδυάζει τη φωνητική (και βιολογική) ωρίμαση με τη σεξουαλικότητα, την ανθρώπινη φωνή με τη μουσική, που υπηρετούσε ο Μαραί, τη μαθητεία του σε σπουδαίους δασκάλους με τη γέννησή του ως μουσικού κ.λπ.

Πασκάλ Κινιάρ «Το μάθημα μουσικής» Μετάφραση: Γιάννης Κατσάνος Μελάνι, 2015 Σελ. 131 | 

Στο δεύτερο κείμενο, ο Αριστοτέλης φτάνει στην Αθήνα, για να σπουδάσει κοντά στον Πλάτωνα, κι εκεί ανακαλύπτει την τραγωδία και τη μεταμορφωτική της δύναμη. Στο τρίτο διήγημα, το μεγαλύτερο μάθημα για τον καλύτερο μουσικό του κόσμου Πο Για έρχεται, όταν ο δάσκαλός του σπάει προκλητικά τα πολύτιμα όργανά του και τον κάνει να κλάψει από θλίψη. Η μουσική είναι οδύνη.

Ο Π. Κινιάρ μεταφέρει στον αναγνώστη την πεποίθησή του ότι η μουσική, που συνθέτουν κυρίως άνδρες, αποτελεί την προσπάθειά τους να ξαναβρούν τον χαμένο παράδεισο της αθωότητας, τη φωνή της παιδικής ηλικίας η οποία έχει χαθεί ανεπιστρεπτί. Η μουσική, παρά τα κοινά σημεία που έχει με τη λογοτεχνία, προχωρά αντίθετα από αυτήν: η πρώτη συλλαμβάνει το άχρονο, επιστρέφει αέναα στην παιδική ηλικία και επιχειρεί μια νοσταλγική παραδείσια επιστροφή, ενώ η τέχνη του λόγου σχηματοποιεί τον χρόνο και την ανθρώπινη εξέλιξη.

Κι η τραγωδία είναι ακριβώς η καλλιτεχνική έκφραση του τραγίζειν, δηλαδή του βραχνιάσματος που συνοδεύει τη μετάβαση στην εφηβεία. Η αναλογία αναφέρεται και στη μεταμόρφωση που λαμβάνει χώρα: το μικρό αγόρι μεταμορφώνεται σε άνδρα και αλλάζει «πουκάμισο», αλλάζει δηλαδή φωνή, ενώ ο ηθοποιός απεκδύεται τον εαυτό του και συμμετέχει σε μια τραγ(ωδ)ι(α)κή ιεροτελεστία.

Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί λυρική γλώσσα για να εκφράσει τον βαθύτερο πυρήνα της μουσικής (και της τέχνης γενικότερα) που δεν είναι η τεχνική αλλά η συγκίνηση. Αυτή διέρχεται μέσα από μεταμορφώσεις, επώδυνες αλλαγές, οδυνηρούς αποχωρισμούς, βίαιες εσωτερικές ωριμάσεις. Ο άνθρωπος που αγαπά τη φωνή του πρέπει να την αποχωριστεί και να την ξαναβρεί στη μελωδία, μέσω της οποίας βιώνει τη νοσταλγία του παραδείσου και την τραγικότητα της ύπαρξης.

Ο Πασκάλ Κινιάρ γράφει με έναν μειλίχιο τρόπο που αγγίζει τόσο συναισθηματικά όσο και νοητικά τον αναγνώστη. Συνδυάζοντας αφήγηση και δοκίμιο, καταφέρνει να αποτυπώσει όλο εκείνο το συναισθηματικό φορτίο που συνδέει τη λογοτεχνία και τη μουσική κι εντέλει να καταδείξει ότι ο άνθρωπος σπαράσσεται από την απώλεια παιδικότητας, γι’ αυτό και ψάχνει συνεχώς τρόπους να την αναβιώσει.