2 Φεβρουαρίου – Παγκόσμια Ημέρα Υγροτόπων «Οι υγρότοποι για το μέλλον μας – αειφόρος διαβίωση» Οι αξίες των υγροτόπων και το έργο του Μεσογειακού Ινστιτούτου για τη Φύση και τον Άνθρωπο (Med-INA)

Το φετινό θέμα της Παγκόσμιας Ημέρας Υγροτόπων –που γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 2 Φεβρουαρίου– είναι «Οι υγρότοποι για το μέλλον μας – αειφόρος διαβίωση». Η στενή και διαχρονική σχέση μεταξύ των ανθρώπων –του τρόπου δηλαδή που ζουν και του πολιτισμού που παράγουν– και των υγροτόπων έχει υπάρξει κεντρική επιδίωξη του Μεσογειακού Ινστιτούτου για τη Φύση και τον Άνθρωπο (Med-INA) ήδη από την ίδρυσή του το 2003.
Η αειφόρος και ολοκληρωμένη διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς την κατανόηση του πολιτισμού που το επηρέασε και συνεχίζει να το διαμορφώνει. Σημαντικά βήματα για τη διατήρηση και ορθή χρήση των φυσικών πόρων, αλλά και για την ολοκληρωμένη διαχείριση της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, αποτελούν η αποτίμηση της σχέσης των φυσικών και πολιτιστικών αξιών, καθώς και η προώθηση και εφαρμογή αειφόρων τρόπων διαχείρισης.
Οι πολιτιστικές αξίες των υγροτόπων, καθώς και οι ιερές φυσικές περιοχές και το τοπίο, έχουν υπάρξει έως τώρα οι βασικοί θεματικοί τομείς με τους οποίους έχει ασχοληθεί το Med-INA. Απώτερος στόχος του Ινστιτούτου είναι η επιδίωξη της αρμονικής συμβίωσης ανθρώπου-φύσης, ιδιαίτερα στο χώρο της Μεσογείου, μέσω έρευνας, δράσεων στο πεδίο και εκστρατειών ευαισθητοποίησης του εξειδικευμένου αλλά και του ευρύτερου κοινού.
To Med-INA και οι πολιτιστικές αξίες των υγροτόπων
Οι Μεσογειακοί υγρότοποι, παρά την περιβαλλοντική και πολιτιστική τους σημασία, εξακολουθούν να απαξιώνονται και να καταστρέφονται. Η αποτίμηση του πολιτιστικού κεφαλαίου και η κατανόηση της σχέσης των φυσικών και πολιτιστικών αξιών είναι καταλυτικής σημασίας στην προσπάθεια για την προστασία και την ορθή τους διαχείριση. Συχνά, είναι η σχέση αυτή που διαμόρφωσε και συνεχίζει να διαμορφώνει το χαρακτήρα των υγροτοπικών περιοχών και την ταυτότητα του τοπικού πληθυσμού. Η διαχείριση λοιπόν από κοινού της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς μπορεί να ανανεώσει τους δεσμούς των ανθρώπων με τους υγροτόπους και να συμβάλλει έτσι ουσιαστικά στην προστασία τους. Η κατανόηση, τεκμηρίωση και, ως αποτέλεσμα, η ενδυνάμωση αυτών των δεσμών των ανθρώπων με το φυσικό τους περιβάλλον στις υγροτοπικές περιοχές αποτελεί βασικό αντικείμενο της δουλειάς του Med-INA.
2
Σε συνεργασία με τη Διεθνή Συνθήκη για τους Υγροτόπους Ραμσάρ (Ramsar Convention on Wetlands), και της Μεσογειακής Πρωτοβουλίας για τους Υγροτόπους (MedWet Initiative), καθώς και άλλους περιβαλλοντικούς και μη οργανισμούς, το Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Άνθρωπο έχει υποστηρίξει την ενσωμάτωση των πολιτιστικών αξιών των υγροτόπων στη διαχείρισή τους μέσω πληθώρας προγραμμάτων και δράσεων.
Ο ιδρυτής και διευθυντής του Med-INA Θύμιος Παπαγιάννης ήταν από τους θερμούς υποστηρικτές της υιοθέτησης των πολιτιστικών αξιών των υγροτόπων από τη Συνθήκη Ramsar από το 2000 και από τους πρωτεργάτες της ίδρυσης του Δικτύου για τις Πολιτιστικές Αξίες των Υγροτόπων της Συνθήκης από το 2005. Ένα από τα πρώτα αποτελέσματα αυτής της προσπάθειας ήταν οι Οδηγίες για τους Υγροτόπους και τις Πολιτιστικές τους Αξίες - Culture and Wetlands: a Ramsar Guidance Document, οι οποίες εκδόθηκαν το 2008 και αποτελούν σημείο αναφοράς για το αντικείμενο διεθνώς. Μετά από πολυετή δουλειά και συνεργασίες, το 2015 η Συνθήκη Ramsar αναγνώρισε τη σημασία των πολιτιστικών αξιών των υγροτόπων και τις συμπεριέλαβε στο στρατηγικό της σχεδιασμό.
Το Μεσογειακό Ινστιτούτο ήδη από το 2008 είχε προχωρήσει στην έκδοση του πρώτου βιβλίου με αντικείμενο την πολιτιστική κληρονομιά των Μεσογειακών υγροτόπων με τίτλο «Action for Culture in Mediterranean Wetlands», το οποίο περιείχε μια πρώτη καταγραφή και αξιολόγηση του πολιτιστικού κεφαλαίου των υγροτόπων της Μεσογείου. Μετά από μια σημαντική συνάντηση ειδικών του χώρου στις Πρέσπες το 2009, με χρηματοδότηση και από το Ίδρυμα MAVA, το Med-INA προχώρησε στην έκδοση του βιβλίου «Culture and Wetlands in the Mediterranean: an evolving story», το οποίο συμπεριέλαβε τα κείμενα των παρουσιάσεων της συνάντησης εργασίας, μέσα στο πλαίσιο του προγράμματος «Πολιτιστικές αξίες των Μεσογειακών υγροτόπων». Σκοπός του προγράμματος (2007-2011) ήταν η κατανόηση, τεκμηρίωση και ενδυνάμωση των δεσμών κατοίκων και επισκεπτών με τους υγροτόπους της Μεσογείου.
Το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα (2011-2014), το Med-INA, με συγχρηματοδότηση του Ιδρύματος MAVA, διαχειρίστηκε το πρόγραμμα «Πολιτισμός και υγρότοποι στη Μεσόγειο: Ο ρόλος των πολιτιστικών αξιών στην αποκατάσταση υγροτόπων», το οποίο πραγματοποίησε δράσεις σε τρεις Μεσογειακούς υγροτόπους, στη Λίμνη Κάρλα στην Ελλάδα, στις Αλυκές Λάρνακας στην Κύπρο και στη Λίμνη της Τύνιδας στην Τυνησία, εξετάζοντας τον τουρισμό και την ενεργητική στάση των τοπικών κοινωνιών ως μια δικλείδα ασφαλείας για τη βιώσιμη διαχείριση των υγροτόπων. Ένα από τα αποτελέσματα του προγράμματος ήταν ο δίγλωσσος Περιπατητικός Οδηγός για τη Λίμνη Κάρλα. Στη Λάρνακα, διοργανώθηκαν μόνιμες και περιοδικές εκθέσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για τα πολιτιστικά στοιχεία των υγροτόπων στο αεροδρόμιο και το λιμάνι της Λάρνακας, καθώς και σε κέντρο περιβαλλοντικής ενημέρωσης, ενώ στην Τυνησία μελετήθηκε σε βάθος η φέρουσα τουριστική ικανότητα της λίμνης της Τύνιδας, που οδήγησε στη διοργάνωση διεθνούς συνάντησης εργασίας με θέμα «Tourism, Culture and Wetlands».
3
Σε όλη τη διάρκεια των προγραμμάτων αυτών, το Med-INA κατάφερε να προχωρήσει σε μια συστηματική συνεργασία ειδικών από διάφορα επιστημονικά πεδία και οργανισμούς (Ramsar, IUCN, MedWet, World Heritage Centre, Εταιρία Προστασίας Πρεσπών, WWF Ελλάς, κ.ά.), να αυξήσει την υπάρχουσα γνώση για το αντικείμενο, να ευαισθητοποιήσει το κοινό, τους επιστήμονες και τους διαχειριστές υγροτόπων για την αξία των πολιτιστικών αξιών των υγροτόπων και να βοηθήσει στην εφαρμογή των σχετικών Αποφάσεων της Σύμβασης Ραμσάρ, VIII.19 (2002) και IX.21 (2005).
Σε διεθνές επίπεδο, το Med-INA συμμετείχε ενεργά σε κάθε παγκόσμια συνάντηση της Συνθήκης Ramsar τα τελευταία 11 χρόνια, διοργανώνοντας εκδηλώσεις, στις οποίες προέβαλε τη συμβολή των πολιτιστικών αξιών των υγροτόπων στην προστασία και τη διαχείρισή τους στους αρμόδιους ειδικούς. Κατά την τελευταία, 12η Συνάντηση, το Med-INA ταξίδεψε ως την Punta del Este της Ουρουγουάης, όπου σε συνεργασία με τη Γραμματεία του Ramsar συνέβαλε στη διοργάνωση μιας παρουσίασης με χαρακτηριστικά παραδείγματα ορθών πρακτικών διαχείρισης και πολιτιστικών αξιών των υγροτόπων.
Το 2015, το Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Άνθρωπο ξεκίνησε να αναπτύσσει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για την διαχείριση των ευαίσθητων περιβαλλοντικά περιοχών στο χώρο της Μεσογείου, την οποία σκοπεύει να εφαρμόσει σε μια πιλοτική περιοχή της Ελλάδας και ακολούθως, αξιοποιώντας τα αρχικά αποτελέσματα της έρευνας, σε δύο άλλες περιοχές της Μεσογείου. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα έχει τίτλο «Προς μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για την αειφόρο διαχείριση της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς στη Μεσόγειο» και προβλέπεται να ολοκληρωθεί το 2017.
Από το 2005 έως το 2015 το Med-INA υποστήριζε γραμματειακά το Δίκτυο για τις Πολιτιστικές Αξίες των Υγροτόπων της Συνθήκης Ramsar, ενώ από τις αρχές του 2015, σε συνεργασία με το MedWet, έχει ξεκινήσει την ανάπτυξη και διαχείριση του Δικτύου για τις Πολιτιστικές Αξίες των Υγροτόπων της Μεσογείου.
Το έργο του Μεσογειακού Ινστιτούτου για τη Φύση και τον Άνθρωπο από την ίδρυσή του έως και σήμερα επιβεβαιώνει τους δεσμούς μεταξύ υγροτόπων και ανθρώπων και τη διαχρονική τους αλληλεξάρτηση Ο αειφόρος τρόπος διαβίωσης των πληθυσμών που ζουν γύρω από τους υγροτόπους έχει άμεσο θετικό αντίκτυπο, όχι μόνο στην κατάσταση και καλή λειτουργία των υγροτόπων, αλλά και στην ευημερία των πληθυσμών αυτών μακροπρόθεσμα.