Βιστωνίτης Αναστάσης,Βιστωνίτης Αναστάσης, TO BHMA,

 

Ενα τρίο (και ερωτικό) στη Βοστώνη

Για πρώτη φορά στα ελληνικά το μυθιστόρημα «Οι Βοστονέζες» του Χένρι Τζέιμς, το πιο πολιτικό μυθιστόρημα του αμερικανού συγγραφέα

Η Μαντλέν Πότερ και ο Κρίστοφερ Ριβ στην ταινία «The Bostonians» (1984)

 

Henry James
Οι ΒοστονέζεςΜετάφραση Μιχάλης Μακρόπουλος.
Εκδόσεις Gutenberg, 2016,
σελ. 708, τιμή 26 ευρώ

Υποθέτω ότι πολλοί αναγνώστες γνωρίζουν ήδη την υπόθεση του κλασικού μυθιστορήματος Οι Βοστονέζες του Χένρι Τζέιμς από την κινηματογραφική του μεταφορά το 1984 σε σκηνοθεσία Τζέιμς Αϊβορι. Οσοι είδαν την ταινία ασφαλώς και δεν πρόκειται να ξεχάσουν την εκπληκτική ερμηνεία της Βανέσα Ρεντγκρέιβ.

Η ταινία μεταφράστηκε (λανθασμένα) ως Οι Βοστωνέζοι, γι' αυτό και πολύ σωστά ο καλός μεταφραστής Μιχάλης Μακρόπουλος διορθώνει τον τίτλο. Οι βασικοί λόγοι είναι δύο: πρώτον, επειδή ο φεμινισμός συνιστά ένα από τα κύρια θέματα του μυθιστορήματος και, δεύτερον, γιατί οι δύο από τους τρεις βασικούς χαρακτήρες είναι γυναίκες. Οσο και αν στο βιβλίο ο Τζέιμς μάς δίνει την εικόνα της βοστωνέζικης κοινωνίας στο δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα, αυτό δεν είναι από τα μείζονα θέματα του μυθιστορήματος. Πολύ πιο σημαντικό είναι το θέμα της σύγκρουσης του συντηρητικού Νότου με τον προοδευτικό Βορρά που εξακολουθεί να υπάρχει και σήμερα.

Οι Βοστονέζες δημοσιεύθηκαν σε συνέχειες το 1885 στο περιοδικό Century Magazine και στη συνέχεια εκδόθηκαν σε τρεις τόμους. Η υποδοχή τους από την κριτική υπήρξε μέτρια, το ίδιο και οι πωλήσεις. Σήμερα θεωρούνται από τα αντιπροσωπευτικότερα έργα του Τζέιμς τα οποία γράφτηκαν στη λεγόμενη «μεσαία» - και σημαντικότερη - περίοδο της συγγραφικής του δημιουργίας. Και διαφέρουν ως προς το υπόλοιπο έργο του γιατί εδώ ο Τζέιμς δεν θυσιάζει στον βωμό του ύφους τον αποφασιστικό ρόλο που παίζουν οι χαρακτήρες στη διαμόρφωση ενός μυθιστορήματος. Τα βιβλία λ.χ. του Ντίκενς, του Μπαλζάκ ή του Φλομπέρ, όπως και των μεγάλων ρώσων ρεαλιστών, τα θυμάται κανείς κυρίως λόγω των ανεπανάληπτων χαρακτήρων τους. Δεν συμβαίνει το ίδιο με τα μυθιστορήματα του Τζέιμς - εκτός από τις Βοστονέζες, όπου το περίτεχνο ύφος συνδυάζεται αρμονικά με την αδρότητα των χαρακτήρων.

Ενας ακραίων συντηρητικών πεποιθήσεων δικηγόρος από το Μισισίπι, βετεράνος του εμφυλίου πολέμου, ονόματι Μπέιζιλ Ράνσομ επισκέπτεται στη Βοστώνη την εξαδέλφη του Ολιβ Τσάνσελορ. Εκείνη τον παίρνει μαζί της για να ακούσουν μια διάλεξη περί φεμινισμού. Ομιλήτρια είναι η Βερίνα Τάραντ, μια όμορφη κοπέλα λαϊκής καταγωγής. Η διάλεξη ενθουσιάζει την Ολιβ αλλά εκνευρίζει τον συντηρητικό Μπέιζιλ, ο οποίος όμως συναρπάζεται από την ομορφιά και τη γοητεία της Βερίνας. Το ίδιο και η Ολιβ, με αποτέλεσμα πολλοί αργότερα να ισχυριστούν πως ο ενθουσιασμός αυτός δεν ήταν παρά κρυφός λεσβιακός έρωτας στον οποίο με τα δεδομένα της εποχής ο Τζέιμς δεν μπορούσε να αναφερθεί ανοιχτά.

Η Ολιβ ζητεί από τη Βερίνα να αφήσει το σπίτι της και να ζήσει μαζί της. Αλλά πρόταση της κάνει και ο Μπέιζιλ, που φαίνεται να γοητεύει τη Βερίνα. Γύρω από αυτό το τρίο ο Τζέιμς δημιουργεί ένα πολύπλοκο πλέγμα καταστάσεων στις οποίες εμπλέκονται και πολλοί άλλοι, δεύτεροι χαρακτήρες, οι οποίοι μάς δίνουν το κλίμα της εποχής, δηλαδή των ΗΠΑ μετά τον εμφύλιο πόλεμο, όταν η εμφάνιση του φεμινισμού απειλούσε να τις αλλάξει ριζικά.

Το μυθιστόρημα μένει ανοιχτό στο τέλος. Είναι σαν να μας λέει ο συγγραφέας ότι τα όσα έζησαν οι πρωταγωνιστές του θα τα ξαναζήσουν και πως η Ιστορία θα επαναληφθεί, όπως η Βερίνα που κλαίει στην τελευταία σελίδα, και που ο Τζέιμς αποφαίνεται πως «θα ξανακλάψει».

Τραγικωμικό μυθιστόρημα

Οι Βοστονέζες είναι ένα τραγικωμικό μυθιστόρημα. Οι γνωρίζοντες δεν θα δυσκολευτούν να διακρίνουν την επίδραση του Μπαλζάκ τόσο στις περιγραφές όσο και στον σχολιασμό των προσώπων. Επιδράσεις υπάρχουν και από τον Αλφόνς Ντοντέ και τους αδελφούς Γκονκούρ - αλλά ο Τζέιμς είναι πολύ καλύτερος συγγραφέας και από τον Ντοντέ και από τους αδελφούς Γκονκούρ. Ομως αυτά μικρή σημασία έχουν, σε τελική ανάλυση, για τον έλληνα αναγνώστη.

Πολλοί αρέσκονται να συγκρίνουν τις Βοστονέζες με την Ιστορία του Μπλάιθντεϊλ του Ναθάναελ Χόθορν, αλλά ο έλληνας αναγνώστης ας μην παρασυρθεί από τέτοια συγκριτολογικά τερτίπια. Ο Χόθορν είχε παλαιότερα επηρεάσει τον Τζέιμς, όμως το ουτοπικόΗ ιστορία του Μπλάιθντεϊλ του τελευταίου, που εκτός των άλλων δεν ανήκει στα καλύτερα μυθιστορήματά του (στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Printa), ελάχιστη σχέση έχει με τις Βοστονέζες.

Οι μοντερνιστές (ανάμεσά τους κατ' εξοχήν ο Εζρα Πάουντ) θαύμαζαν τον Χένρι Τζέιμς για το ύφος του, αλλά οι κριτικοί της εποχής του ως πριν από τις Βοστονέζες τού καταλόγιζαν ένα βασικό για μυθιστοριογράφο ελάττωμα: ότι δεν είχε ασχοληθεί με μείζονα θέματα. Στο βιβλίο αυτό και το θέμα είναι μείζον και το εύρος της ανάπτυξης. Πρόκειται για το πιο πολιτικό, ή ίσως για το μόνο πολιτικό μυθιστόρημα του Τζέιμς, όπου βεβαίως η γενικότερα απαισιόδοξη στάση του για τους ανθρώπους και την κοινωνία και η συμπάθειά του για τους «χαμένους» είναι κι εδώ εμφανής, ενώ άποψή του για τον φεμινισμό είναι επαμφοτερίζουσα. Στην αρχή του μυθιστορήματος αντιμετωπίζει με ειρωνεία τις απόψεις της Ολιβ Τσάνσελορ και με συμπάθεια τον Μπέιζιλ Ράνσομ - για να αλλάξει στάση έναντι και των δύο, όταν η Ολιβ «χάνει» τη Βερίνα, που έχει πολλές πιθανότητες να την κατακτήσει ο Μπέιζιλ. Και στο τέλος όλοι φαίνεται να χάνουν.

Ο Τζέιμς είναι ρεαλιστής φυσικά, όμως όταν γράφει ένα μυθιστόρημα σαν τις Βοστονέζες, το οποίο παραμένει στο τέλος ανοιχτό, είναι και μοντερνιστής. Ο συγγραφέας δεν το κλείνει όπως ο Φλομπέρ στην Αισθηματική αγωγή με ένα άλμα στον χρόνο. Το άλμα αυτό το πραγματοποιεί ο αναγνώστης που από τις πρώτες σελίδες μπαίνει σε μιαν άλλη εποχή για να διαπιστώσει στο τέλος πόσα κοινά σημεία έχει με τη δική μας. Αυτή είναι άλλωστε και η γοητεία των κλασικών έργων στα οποία ανήκουν οι Βοστονέζες του Χένρι Τζέιμς, βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί από όσους αγαπούν την πεζογραφία πρώτης γραμμής.