kambre.jpg
AP Photo/Jens Meyer
Είναι το μυθιστόρημα που έχει μπει στις λίστες των διακοπών όλων των γνωστών μου. Κι ας είναι σαν τούβλο.
Από την πρώτη στιγμή, που οι εκδόσεις Πόλις έβγαλαν στα βιβλιοπωλεία το«Confiteor», άρχισε να χτίζεται ο μύθος του.
Συναρπαστικό, μεγαλειώδες, μοναδικό, μοντέρνο και γοητευτικά παλιομοδίτικο την ίδια στιγμή, χορταστικό και αχόρταγο το ίδιο, το βιβλίο τού μάλλον άγνωστου εδώ Καταλανού Ζάουμε Καμπρέ επιβλήθηκε από κριτικές, παρουσιάσεις και λόγια στην παρέα.
Το βασικό του στόρι είναι απλό.
Τα παιδικά του χρόνια, ένας μεγάλος έρωτας με μια Εβραία που πάει στράφι, η δολοφονία του πατέρα του, ενός βρόμικου και μανιακού συλλέκτη, που τον γεμίζει ενοχές, η διαδρομή του προς τη μοναξιά και την εξομολόγηση λίγο πριν από τον θάνατο (Confiteor σημαίνει ομολογώ) θα ήταν υπεραρκετό υλικό για ένα μυθιστόρημα από αυτά που μένουν.
Ομως ο Ζάουμε Καμπρέ έχει, όπως μας λέει, εμμονές.
Απλώνει και απλώνει την ιστορία του για να καταπιεί όλη την Ευρώπη των τελευταίων 500 χρόνων.
Από τα σκοτάδια της Ιεράς Εξέτασης στην ανείπωτη κτηνωδία του Αουσβιτς και στη διαφθορά του Φράνκο.
Συνδετικός ιστός της μεγάλης Ιστορίας με το οικογενειακό δράμα μιας αστικής οικογένειας της Βαρκελώνης γίνεται ένα σπάνιο βιολί μεγάλης αξίας, κρυμμένο στο χρηματοκιβώτιο του πατέρα Αρντέβολ.
Αναζητήσαμε τον συγγραφέα, που είναι διεθνώς αναγνωρισμένος και φορτωμένος σημαντικά βραβεία.
Εχει εγκαταλείψει την αγαπημένη του Βαρκελώνη για ένα ήσυχο χωριό, μια ώρα απόσταση με το τρένο.
Και όπως ακριβώς κάνει στο βιβλίο του, βαρύ από ιδέες και γνώση και αγωνία για την ανθρωπότητα που παλεύει με το Κακό, μας μίλησε με απλές ιστορίες. Γλυκός και μετρημένος.
⚫ Ολοι διαβάζουν ή ετοιμάζονται να διαβάσουν το βιβλίο σας, αλλά για σας ξέρουμε λίγα. Αρχίσαμε λοιπόν να φανταζόμαστε ότι είστε σαν τον Αντριά Αρντέβολ, τον ήρωά σας, ένα τέρας ευφυΐας και γνώσης, που μιλάει δέκα γλώσσες και συλλέγει με μανία σπάνια βιβλία.
(γελάει) Οχι, δεν είμαι σαν τον Αντριά. Στον Αντριά έβαλα όλα αυτά που θα ήθελα να είμαι. Εγώ δεν ξέρω ελληνικά, όπως αυτός...
Λίγες γλώσσες μιλάω πολύ καλά (καταλανικά, ισπανικά), γνωρίζω αρκετά καλά κάποιες άλλες (γαλλικά, ιταλικά, πορτογαλικά), γενικά τις λατινογενείς γλώσσες.
Είμαι ένας άνθρωπος πολύ συνηθισμένης ευφυΐας.
⚫ Μουσική πάντως αποκλείεται να μην ξέρετε, έχει μεγάλο ρόλο στο βιβλίο σας. Βιολί παίζετε όπως ο Αντριά;
Είναι αλήθεια ότι από μουσική ξέρω πολλά, αλλά, αν και παίζω βιολί, είμαι πολύ κακός. Καμία σχέση με επαγγελματικό επίπεδο.
Αλλωστε παίζω μόνο εδώ και δέκα χρόνια, άρχισα να παίρνω κανονικά μαθήματα σε μεγάλη ηλικία, δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για να μάθεις καλά ένα όργανο, πρέπει να ξεκινήσεις από παιδάκι.
Ετσι, το αποτέλεσμα είναι καταστροφικό.
⚫ Πώς ξεκίνησε αυτό το τόσο φιλόδοξο βιβλίο; Υπήρξε ένα σημείο εκκίνησης και μετά όλο το πράγμα άπλωσε;
Αρχισα με το τμήμα «Palimpsestus», στην ελληνική έκδοση βλέπω ότι ξεκινά στη σελίδα 303.
Είχα μια ιδέα να ταυτίσω σε μια πολύ μικρή διήγηση, το πολύ είκοσι σελίδες, έναν Ισπανό ιεροεξεταστή του 15ου αιώνα, τον Νικολάου Εϊμερικ, με έναν Eς Ες.
Αλλά, σχεδόν χωρίς τη θέλησή μου, με έναν μηχανικό τρόπο, ο ιεροεξεταστής άρχισε να μεταμορφώνεται στον Ρούντολφ Ες, ένα ιστορικό πρόσωπο, χωρίς να έχουν καμιά σημασία τα 500 χρόνια που τους χωρίζουν.
Αυτοί οι δύο γίνονταν το ίδιο πρόσωπο, ένα πρόσωπο που δεν έχει οίκτο, που είναι ικανό στο όνομα της ιδεολογίας του -ο Θεός από τη μια, το Γ' Ράιχ από την άλλη- να κάνει τα πάντα.
⚫ Η σύνδεση Καθολικής Εκκλησίας και ναζισμού γέννησε μερικές από τις πιο συναρπαστικές σελίδες του «Confiteor», αλλά είναι και πολύ τολμηρή. Ερχεστε από μια χώρα με ισχυρή ακόμα Εκκλησία και πολλούς πιστούς.
Ναι, αλλά εμείς στην Ισπανία ξέρουμε καλύτερα από κάθε άλλον τι εγκλήματα έκανε η Ιερά Εξέταση, ξέρουμε πόσο αμείλικτη ήταν η Καθολική Εκκλησία, αλλά και γενικά η κοινωνία, απέναντι σε δήθεν αιρετικούς αλλά και Εβραίους -υπήρξε ο περίφημος διωγμός τους τον 15ο αιώνα και πολλά πογκρόμ πριν απ' αυτόν.
Επαιξα, λοιπόν, με το θέμα Ιεροεξεταστής-Ες Ες και το άφησα.
Και άρχισα να γράφω άλλες ιστορίες, χωρίς να ξέρω τι πάω να γράψω, τι πρέπει να γράψω, άλλωστε συνήθως έτσι γράφω τα βιβλία μου.
Για παράδειγμα, έγραψα για έναν άνθρωπο που ζητάει άσυλο στο μοναστήρι του Αγίου Πέτρου του Μπουργάλ, πάλι πολύ μακρινή ιστορία.
Και είπα στον εαυτό μου: Μα τι κάνεις εδώ; Γράφεις ιστορίες με ιστορικό περιεχόμενο, πολύ πίσω στον χρόνο;
Τα αγαπούσα πολύ αυτά τα πρόσωπα, έπρεπε όμως κάτι άλλο να κάνω. Και έφτιαξα τον Αντριά Αρντέβολ.
⚫ Τι σας πρόσφερε αυτό το πρόσωπο, που έχει πάνω-κάτω την ηλικία σας;
Προστασία και σιγουριά. Επλασα ένα πρόσωπο που γεννήθηκε στην πόλη μου, τη Βαρκελώνη.
Το φαντάστηκα να μεγαλώνει στο ίδιο μου το σπίτι, εκεί που μεγάλωσα με τις αδελφές μου.
Στο πρώτο σχεδίασμα έδωσα στον Αντριά έναν καλό φίλο, αλλά και πολύ δύσκολους γονείς.
Αρα το φτωχό αγόρι είχε ανάγκη από ψυχολογική στήριξη, βοήθεια και παρέα στο σιωπηλό του σπίτι.
Τότε φαντάστηκα τα παιχνίδια με τα οποία μιλάει, τον Μαύρο Αετό και τον σερίφη Κάρσον.
Ολα έγιναν ξαφνικά πολύ πιο κοντινά σε μένα από τον ιεροεξεταστή και το μοναστήρι του Μπουργάλ.
Ηξερα κάθε γωνιά της γειτονιάς του Αντριά, εκεί πέρασα τα 20 πρώτα χρόνια της ζωής μου, ήξερα το φαρμακείο και τον φούρνο.
Οσο πιο σίγουρος όμως κι αν έγινα, από 'κεί και πέρα δεν ήξερα τίποτα άλλο.
Οχτώ χρόνια μού πήρε να γράψω το «Confiteor».
⚫ Το σπάνιο και πανάκριβο βιολί, που τόσα δράματα γίνονται για χάρη του από το 1764 έως σήμερα, πότε μπήκε στην ιστορία;
Μετά τον δεύτερο χρόνο δουλειάς. Μου επιβλήθηκε όταν κατάφερα να κάνω ένα πιο βαθύ πορτρέτο του πατέρα τού Αντριά, αυτού του παθιασμένου συλλέκτη.
Δεν σκέφτηκα, όμως, αμέσως ότι μπορεί το βιολί να γίνει ο κεντρικός ιστός της δομής του βιβλίου.
Αρχισα να ψάχνω την ιστορία του ανάποδα, προς τα πίσω: πού και πώς φτιάχτηκε, από τι ξύλο για να αντέχει τόσους αιώνες (με βοήθησε ένας φίλος μου βιολόγος), πώς κλάπηκε μετά από μια δολοφονία στο Αουσβιτς, ποια εβραϊκή οικογένεια το είχε...
⚫ Ολη αυτή η τεράστια έρευνα, η συλλογή ιστορικών και άλλων στοιχείων, δεν είναι κίνδυνος για την καθαρά λογοτεχνική δουλειά του συγγραφέα;
Η ανάγκη για ιστορική τεκμηρίωση πάντα είναι κίνδυνος για τον συγγραφέα, γιατί συνήθως γίνεται πάνω σε ένα θέμα που τον ενδιαφέρει πολύ και μπορεί να τον απορροφήσει, να τον κάνει να σταματήσει να γράφει.
Στην κυοφορία, όμως, αυτού του μυθιστορήματος υπήρχαν πολλά πράγματα που δεν ήξερα.
Προσπάθησα, πάντως, να επικεντρώνομαι κάθε φορά σε ένα μόνο, χωρίς να χάνομαι, για να μπορώ να συνεχίζω το γράψιμο.
⚫ Ο καθένας μπορεί να διαλέξει ό,τι κέντρο θέλει στο βιβλίο σας, εγώ διαλέγω το Αουσβιτς. Πώς και γιατί ένας σημερινός Καταλανός εμπνέεται από το Ολοκαύτωμα;
Είναι ένα θέμα που πάντα με ενδιέφερε, είναι από τα πιο σοβαρά επεισόδια στην ανθρώπινη Ιστορία.
Εχω περάσει χρόνια πολλά διαβάζοντας για τις διώξεις των Εβραίων.
Εγινε, όμως, ξαφνικά πρωταγωνιστικό θέμα του μυθιστορήματός μου, όταν βάφτισα Σάρα το κορίτσι που ερωτευόταν ο Αντριά.
Αυτή η επιλογή μου είχε μεγάλες συνέπειες στην ιστορία που διηγούμαι.
Και, βέβαια, κόλλαγε πολύ με την αρχική ιδέα, της ταύτισης του ιεροεξεταστή και του ναζί.
⚫ Η δικτατορία του Φράνκο δεν θα μπορούσε να λείπει από τις δαιδαλώδεις διαδρομές της ιστορίας σας. Εσείς τι θυμάστε με περισσότερη ένταση από εκείνα τα χρόνια;
Το 1947, που γεννήθηκα, είχαμε πίσω μας δέκα τρομερά χρόνια δικτατορίας, τα έμαθα από τις διηγήσεις των γονιών μου.
Αλλά έζησα κι εγώ, όπως όλα τα παιδιά της ηλικίας μου στη Βαρκελώνη, κάτι επίσης τρομερό: την απαγόρευση να μιλάμε την ίδια μας τη γλώσσα, τα καταλανικά.
Το φαντάζεστε; Δεν μπορούσαν, βέβαια, να ελέγξουν τι κάναμε στα σπίτια μας, αλλά σε δημόσιους χώρους, στον δρόμο και στο σχολείο ήμασταν υποχρεωμένοι να μιλάμε μόνο ισπανικά.
Ηταν ένα είδος ακρωτηριασμού, το ίδιο πρόβλημα είχαν και οι δάσκαλοί μας, που όντας Καταλανοί, έπρεπε να μας διδάσκουν ισπανικά.
Ολα ήταν απόλυτα ελεγχόμενα από τη μυστική αστυνομία.
Μια ατμόσφαιρα πανικού και τρόμου μού έχει μείνει ζωντανή στη μνήμη μου, χωρίς καν το στοιχείο της γοητείας, που κρύβει καμιά φορά για τα παιδιά ο φόβος.
⚫ Θυμάμαι πόση εντύπωση μου είχε κάνει πριν από πολλά χρόνια σε ταξίδι μου στη Βαρκελώνη, που όλοι μιλούσαν μια περίεργη γλώσσα. Σας πέρασε ποτέ από το μυαλό να γράψετε στα ισπανικά; Ισως θα είχατε γίνει πιο διάσημος, πιο πλούσιος, δεν θα αργούσαμε κι εμείς να σας ανακαλύψουμε.
Αν έγραφα στα ισπανικά δεν θα είχα γράψει τα ίδια βιβλία. Δεν έχω την ίδια ακριβώς κυριαρχία στην ισπανική γλώσσα.
Τα καταλανικά κυλάνε μέσα μου, είναι η γλώσσα της μητέρας μου και του πατέρα μου, βγαίνουν από την ψυχή μου.
Τα ισπανικά είναι μια γλώσσα που την ξέρω και την αγαπάω, αλλά μου επιβλήθηκε, δεν την έμαθα από μωρό, αλλά μεγαλύτερος με καταναγκαστικό τρόπο.
Εξεπλάγητε, μου λέτε, όταν ακούσατε τον κόσμο στη Βαρκελώνη να μη μιλά ισπανικά.
Μα αυτό σας συνέβη γιατί ο πολιτισμός και η γλώσσα της Καταλονίας ήταν σχεδόν ένα μυστικό του ισπανικού κράτους στη διάρκεια της δικτατορίας.
Και παρέμεινε ενοχλητικό για την κυβέρνηση και μετά την πτώση του Φράνκο.
⚫ Η φόρμα σας, που κάποιος τη χαρακτήρισε «λογοτεχνικό κυβισμό», στην αρχή δυσκολεύει λίγο τον αναγνώστη. Αλλάζετε αιώνες στη μέση της ίδιας φράσης. Το «εγώ» γίνεται «αυτός» στην ίδια παράγραφο. Πώς καταλήξατε σ' αυτήν;
Η γραφή, η λογοτεχνία, είναι κατά βάση μια τέχνη γραμμική. Μια λέξη, μια άλλη λέξη, μια άλλη λέξη...
Εγώ, όμως, θέλω να λέω όλα τα πράγματα την ίδια στιγμή. Είναι η εμμονή μου.
Ετσι προσπαθώ στην ίδια φράση να κλείσω τρεις αιώνες και δύο ή τρία διαφορετικά μέρη, για να δώσω την αίσθηση της καθολικότητας.
Hδη είχα προσπαθήσει να κάνω κάτι ανάλογο στο βιβλίο μου «Οι φωνές του ποταμού Παμάνο» αλλά και στο «L' Ombre de l'eunuque».
Για μένα η λογοτεχνία είναι σφαιρική, σαν μια φωτογραφία η έναν πίνακα, όπου βλέπεις τα πάντα. Ξέρω, βέβαια, ότι μπορεί να δυσκολέψει τον αναγνώστη.
⚫ Τον αποζημιώνετε, όμως, με την τρελή σας φαντασία, που δεν φοβάται τις υπερβολές, που φλερτάρει με όλα τα είδη, ακόμα και το αστυνομικό. Στιγμές στιγμές έλεγα, «αυτός ο άνθρωπος θα μπορούσε να γράφει τα πιο λαϊκά και δημοφιλή μυθιστορήματα του κόσμου».
Γράφω για να είμαι ευτυχής, όχι για να με διαβάζουν. Προσοχή, μου αρέσει να με διαβάζουν, αλλά δεν γράφω γι' αυτό. Γράφω από μια αίσθηση χρέους.
Πλάθω πρόσωπα χωρίς να ξέρω τι τελικά θα γίνουν, τα ανακαλύπτω τη στιγμή που γράφω.
Γράφω πολύ αργά, προχωράω κομμάτι κομμάτι, πολύ διστακτικά μέχρι να ολοκληρώσω μια ιστορία ή ένα πρόσωπο. Και κάθε φορά σκέφτομαι τι συσχετίσεις μπορεί να έχει η ιστορία μου.
Γιατί και στη ζωή υπάρχουν πολλές συνδέσεις, πολλές σχέσεις που μπορεί να μην τις ξέρουμε, αλλά υπάρχουν.
Στα πιο ασήμαντα και στα πιο σοβαρά πράγματα. Ενα παράδειγμα: παίρνω το ίδιο ταξί που πήρε πριν από δέκα λεπτά ο μεγαλύτερος εχθρός μου.
Σας φαίνεται ανόητο; Σε μένα, όμως, από αφηγηματική άποψη, μπορεί να μου δώσει μια ιστορία, που την ξέρω μόνο εγώ, ο αναγνώστης τη διαβάζει και ο ήρωάς μου την αγνοεί.
Για να διασκεδάσω, όταν γράφω βλέπω όλο τον κόσμο της αφήγησής μου σαν να βρίσκομαι ψηλά στον Ολυμπο, με την προοπτική του Θεού.
Ξέρω ότι όλο αυτό θα μου κοστίσει, ότι θα μου πάρει πολύ χρόνο να τελειώσω το βιβλίο μου. Αλλά μόνο μ' αυτόν τον τρόπο μπορώ να γράφω.
Ο μεταφραστής μου Ευρυβιάδης Σοφός
Θέλω οπωσδήποτε να μιλήσω για τον μεταφραστή μου. Το «Confiteor» είναι το δεύτερο βιβλίο μου, που μεταφράζει στα ελληνικά ο Ευρυβιάδης Σοφός. Ηρθε στην Καταλονία, στο σπίτι μου, για να δουλέψουμε μαζί πάνω στη μετάφραση, όπου είχε απορίες και αμφιβολίες, αλλά και για να με γνωρίσει προσωπικά. Μιλάει και καταλαβαίνει τέλεια τα καταλανικά και ξέρει επίσης όλη τη λογοτεχνική μου παραγωγή καθώς και πολλά έργα της καταλανικής και ισπανικής λογοτεχνίας. Αν αρέσει το «Confiteor» στους Ελληνες αναγνώστες, οφείλεται και στη δική του δουλειά.
Θέλω μια ανεξάρτητη Καταλονία
⚫ Σε ένα δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της Καταλονίας, αν και όποτε γίνει, τι θα ψηφίσετε;
Φυσικά υπέρ της ανεξαρτησίας. Το πρόβλημα είναι πολύπλοκο, γιατί η κυβέρνηση δεν θέλει με τίποτα να γίνει δημοψήφισμα, όπως ακριβώς και η βρετανική τότε με το σκοτσέζικο.
Αλλά η πλειοψηφία των Καταλανών αυτή τη στιγμή θέλει την ανεξαρτησία. Θα δούμε.
⚫ Βλέπουμε τους εθνικισμούς να ανεβαίνουν παντού στην Ευρώπη (Γαλλία, Αγγλία, Αυστρία, Ρωσία), είναι κάτι που προκαλεί απέχθεια και τρόμο σε πολλούς. Ποια η διαφορά του καταλανικού από τους άλλους;
Και μένα με φοβίζουν οι εθνικισμοί, αυτοί που αναφέρατε και άλλοι. Πιστεύω, όμως, ότι άλλο είναι ο εθνικισμός και άλλο η διάθεση για ανεξαρτησία.
Εγώ δεν είμαι εθνικιστής, είμαι independentiste. Θέλω να ζήσω μια κανονική ζωή, όπως οι Σουηδοί και οι Νορβηγοί, μια ζωή ήσυχη, με τη δυνατότητα να παίρνω αποφάσεις για όλα και όχι να υπακούω σε ένα κράτος, που μπορεί να το νιώθω ξένο.
⚫ Φαντάζεστε την ανεξάρτητη Καταλονία μέλος της Ε.Ε.; Το βιβλίο σας πάντως είναι το πιο ευρωπαϊκό που έχω διαβάσει εδώ και χρόνια.
Φυσικά, η Καταλονία πάντα είχε την αίσθηση ότι ανήκει στην Ευρώπη.
⚫ Τι ψηφίσατε στις εκλογές της περασμένης Κυριακής; Ποδέμος;
Οι Ποδέμος πάντα υποστήριζαν ότι πρέπει να γίνει δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της Καταλονίας.
Τον τελευταίο, όμως, καιρό άρχισαν να το παίρνουν πίσω, να μασάνε τα λόγια τους γιατί τους ενδιέφερε να κερδίσουν τις εκλογές.
Στην Ισπανία υπάρχει μια καχυποψία απέναντι στην Καταλονία και δεν ήθελαν να ρισκάρουν ψήφους.
Eπαψαν, λοιπόν, να μιλούν καθαρά. Οχι, δεν ψήφισα Ποδέμος, αλλά δεν θα σας πω τι ψήφισα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου