Εργάζεται αθόρυβα και συστηματικά, μακριά από εντυπωσιασμούς, και επιτυγχάνει να εμπλουτίζει τη γνώση αλλά και την πολιτιστική μας κληρονομιά φέροντας στο φως ανέκδοτα κείμενα. Ο δεύτερος είναι ο Παντελής Μπουκάλας, ένας διανοούμενος δημοσιογράφος, από εκείνους που γνωρίζουν τον χώρο του δημοτικού τραγουδιού.
Η συνεργασία τους απολήγει στο κέρασμά μας μ’ αυτό τον εύγευστο τόμο, του οποίου η ανάγνωση είναι μελίρρυτος. Ο Παπακώστας με την ευθυκρισία που τον διακρίνει και τη χειρουργική επιχειρηματολογία του πείθει πως η ανώνυμη αυτή συλλογή ανήκει στον ανατρεπτικό διανοούμενο του Ληξουρίου, στον Ανδρέα Λασκαράτο.
Ο Μπουκάλας δίνει έμφαση στα ίδια τα κείμενα που απελευθερώνουν την ευαισθησία του λαϊκού δημιουργού. Την εικονοποιία του που ξαφνιάζει.
Η ανάγνωση, λοιπόν, της συλλογής λειτούργησε ως «μια φέξη λαμπυρότατη» που «μόφεγγε αυγή και βράδυ». Το επόμενο δίστιχο (τώρα για μένα σβήστηκε κι έμεινα στο σκοτάδι), σε συνδυασμό με το πρώτο, ήταν πολύ χρήσιμο, για να διευρύνω τον προβληματισμό μου. Για να χαρώ που ανακάλυψα ένα σημαντικό κείμενο.
Είναι «φέξη λαμπυρότατη» η συλλογή. Ρίχνει φως σε πρόσωπα λησμονημένα. Η διάσωση της συλλογής οφείλεται στον καθηγητή Σταμ. Κ. Καρατζά, που λάμπρυνε με την παρουσία του τη νεοσύστατη τότε Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Ο Παπακώστας, ως μαθητής του, αποδίδει την οφειλόμενη τιμή στον γεραρό φιλόλογο. Ως διανοούμενος αποκαθιστά την οφειλή όλων μας σε όσους δεν ανήκουν στις τηλεοπτικές «διασημότητες» αλλά είναι σημαντικοί αρμοί στη σπουδή και διαμόρφωση του νεοελληνικού μας πολιτισμού. Χρειαζόμαστε την αναφορά της οφειλής στην ιστορική μας μνήμη σε μια εποχή που έχει αναδείξει τη λήθη σε πολιτισμικό σκόρο.
«Τριανταφυλλιά έχω στην καρδιά που ανθεί και λουλουδίζει μ’ αλλού τινάζει τ’ άνθη της κι εμένα περιορίζει», άδει ο ερωτευμένος χρησιμοποιώντας τη μεταφορά της τριανταφυλλιάς για την άσπλαχνη κόρη που αρνείται στον ίδιο την ευωδία των ανθών της.
Η συλλογή του Λασκαράτου και ο τρόπος που δημιουργήθηκε είναι μια «φέξη λαμπυρότατη» για τα προβλήματα της δημιουργίας. Οι αιώνες παρέρχονται. Η διατύπωση αλλάζει αλλά ο πυρήνας των ζητημάτων παραμένει ίδιος. Το κορυφαίο είναι η γλώσσα. Που αποκαλύπτει πως η Ιστορία δεν διδάσκει αν δεν ανατρέξουμε σ’ αυτήν με ειλικρινή διάθεση. Δεν φτάνουν οι πομπώδεις δηλώσεις για τη χρησιμότητά της. Απαιτείται κατανόηση.
Η συλλογή του Λασκαράτου, όπως προσφυώς αποδεικνύει ο Παπακώστας, ανήκει στο πνεύμα της ανησυχίας που χαρακτηρίζει τον κύκλο του Σολωμού να αναζητεί την ελληνική γλώσσα στην πηγή της. Πέρα από στερεότυπα και γλωσσικούς διπολισμούς.
Ο Λασκαράτος, στο πνεύμα αυτό, περιοδεύει σε διάφορες πόλεις αναζητώντας λέξεις κι έμπνευση ποιητική. Εκφράζει την απογοήτευσή του για τα πενιχρά αποτελέσματα, μια και οι τοπικοί λόγιοι «δεν εκαταδεχόντανε να μιλήσουν τη ζωντανή και κοινή στο Εθνος γλώσσα, χρησιμοποιώντας μια σχολαστική κορακίστικη, που τους έκανε να περνούν στα μάτια του όχλου για μορφωμένοι άνθρωποι».
Προβάλλοντας όσα εξιστορούνται στη συλλογή του Λασκαράτου στον διάλογο που βρίσκεται σε εξέλιξη για την τύχη της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών στην εκπαίδευση, θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί πως όσοι υποστηρίζουν την «αποβολή» της αρχαιοελληνικής γλώσσας από τα σχολεία δικαιώνονται.
Πράγματι, η «κορακίστικη» συμπεριφορά απέναντι στη ζώσα γλώσσα εγκλώβισε την εκπαίδευση σε μορφολογικές προσεγγίσεις που άφησαν την ουσία του πολιτισμού απ’ έξω.
Ομως, ποια είναι η ζώσα γλώσσα; H συζήτηση για τη γλώσσα πράγματι έχει εγκλωβιστεί σε πολωτικά ψευδοδιλήμματα. Οι ζωντανοί οργανισμοί δεν μπαίνουν σε καλούπια. Εξελίσσονται αλλά έχουν και παρελθόν. Η αγλωσσία που υπάρχει σήμερα δεν οφείλεται στα αρχαία αλλά στο «καρακιτσαριό» που επικράτησε τα τελευταία χρόνια και τον τρόπο διδασκαλίας.
Οι Ελληνες χάσαμε την αίσθηση του ρυθμού στη γλώσσα. Χρειάζεται να ξεφύγει η συζήτηση από την παγίδα του καλού και του κακού. Σ’ αυτό τον απεγκλωβισμό μπορεί να συμβάλει η νηφάλια προσέγγιση των φαινομένων.
*καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου