Ενα από τα θέματα που απασχολούν τη δημόσια ιστορία είναι η μνήμη του εμφυλίου πολέμου.
Οι πολιτικές παρατάξεις έχουν ανεγείρει μνημεία, όπου διοργανώνονται τιμητικές εκδηλώσεις, με πύρινους λόγους για το αίμα που δεν μπορεί να λησμονηθεί, καταθέτουν στεφάνια και ανανεώνουν τους όρκους πίστης στη θυσία των νεκρών που είτε προστάτεψαν την πατρίδα από τους «κομμουνιστοσυμμορίτες» (ΕΔΕΣ) είτε έπεσαν αγωνιζόμενοι για την κοινωνική ελευθερία (ΕΛΑΣ), την οποία αντιμάχονταν εγχώριοι και εξωχώριοι παράγοντες.
Πρέπει ή δεν πρέπει να γίνονται εκδηλώσεις που αφορούν τα γεγονότα του εμφυλίου πολέμου;
Το «αφελές» ερώτημά μου το συζήτησα, με αφορμή την επέτειο για τα τραγικά γεγονότα της Παργινόσκαλας τον Σεπτέμβριο του 1944, δέκα ημέρες μετά την απελευθέρωση της πόλης από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ/ΕΛΑΝ που πάτησαν το πόδι τους στην παραλία από την απέναντι ακαρνανική ακτή, μόλις οι Γερμανοί άρον άρον εγκατέλειψαν την Πρέβεζα.
Λίγο μετά κατέφτασε στο κάστρο του Παντοκράτορα τάγμα του ΕΔΕΣ, με επικεφαλής τον ταγματάρχη Δημήτριο Γαλάνη.
Τελικά, η δίδυμη εξουσία στην πόλη οδήγησε σε υπονόμευση της αρχικής συναινετικής συγκρότησης της επιτροπής για την απελευθέρωση της πόλης, στην οποία προήδρευε ο βενιζελικός γυμνασιάρχης Χρήστος Κοντός, μια πνευματική φυσιογνωμία της πόλης που είχε την «επικίνδυνη», όπως αποδείχτηκε, εξάρτηση από την αγάπη για το δίκιο και την ελευθερία.
Ακολούθησαν οι εμφύλιες συρράξεις στα κάστρα της πόλης (Αγίου Γεωργίου, Αγίου Αντρέα) και στο παραλιακό κτίριο της Εθνικής Τράπεζας.
Θέατρο της τραγωδίας, όμως, ήταν το κάστρο του Παντοκράτορα, έδρα του τάγματος του ΕΔΕΣ, που έγινε ο τόπος του μαρτυρίου του γυμνασιάρχη που υπέκυψε στα σαδιστικά βασανιστήρια στα οποία τον υπέβαλαν οι ανθρωποφύλακές του, ρίχνοντας αλάτι στις πληγές που του άνοιγαν.
Ολοκληρώθηκε η τραγωδία στο άλλο θέατρό της, κοντά στην Παργινόσκαλα, εκεί όπου οι Γερμανοί είχαν εγκαταστήσει τα πολυβολεία τους. Εκεί, εκτελέστηκαν σαράντα οχτώ πολίτες.
Ανάμεσά τους οι νεαροί που συγκροτούσαν την υποδειγματική ΕΠΟΝ, στην οποία είχε ανατεθεί να στρατοπεδεύσει στο Γυμνάσιο.
Αποκορύφωση ήταν τα αντίποινα στο Νταλαμάνι, όπου ο ΕΛΑΣ εκτέλεσε σαράντα ντόπιους που είχαν δεσμούς με τον ΕΔΕΣ. Μεσολάβησαν τα Δεκεμβριανά της Αθήνας.
Η αιμάτινη γραμμή προετοίμασε τον εμφύλιο πόλεμο, που στιγμάτισε τη μεταπολεμική ιστορία και τον πολιτισμό της χώρας.
Συζήτησα το θέμα με πολλούς πολίτες, πρωτίστως με ζώντες στην πόλη. Κάποιοι θεώρησαν τις εκδηλώσεις ξεπερασμένες.
Που ξύνουν τα παλιά τραύματα και συμβάλλουν στον πολιτικό διχασμό. Πρόκειται για μια άποψη που κυριάρχησε στα μεταπολεμικά χρόνια.
Ακόμη και οι συγγενείς των θυμάτων επέλεξαν να μη μιλούν δημοσίως. Η οσμή του φόβου ήταν πολύ έντονη στη μεταπολεμική περίοδο.
Τα στρατόπεδα ήταν ανοιχτά και τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων ήταν το μέσο υποταγής στη βούληση των νικητών, που δημιούργησαν ένα κράτος το οποίο έστησε συρματοπλέγματα αποκλεισμού για όσους έφεραν το μίασμα της υιοθέτησης διαφορετικών απόψεων - δεν συζητάμε για όσους συμμετείχαν.
Παράλληλα, οι νικητές του εμφυλίου πολέμου προχώρησαν στον αποκλεισμό της άλλης μισής μνήμης από τα μνημεία που έστηναν οι κοινοτάρχες σ’ όλη την Ελλάδα.
Οι μαχητές της άλλης πλευράς εξοβελίστηκαν από τις αναθηματικές στήλες που εντοιχίστηκαν στα χωριά για τα θύματα της περιόδου 1946-49. Αποκλείστηκαν, ακόμη, και τα αθώα θύματα που σκοτώθηκαν από διασταυρούμενα πυρά ή από ατυχείς ενέργειες.
Ας πρόσεχαν που δεν συντάχτηκαν με τους νικητές.
Ομως, εκείνο που μένει ώς σήμερα είναι οι ανοιχτοί τάφοι. Οι νεκροί δεν έχουν ενταχθεί επίσημα στην τοπική ιστορία της πόλης.
Οι εκδηλώσεις γίνονται από μεμονωμένα κόμματα της Αριστεράς.
Οι αρχές της πόλης απουσιάζουν. Οι αντίπαλοί τους στα γεγονότα εκείνα δείχνουν τουλάχιστον απροθυμία να βάλουν ξανά στη ζωή της πόλης τους νεκρούς της εποχής και να συμβιβαστούν με τη μνήμη.
Είναι, όμως, ο μόνος δρόμος.
*καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου