Νόρα Ράλλη,«Ας ανακτήσουμε τη ζωή μας, ας διεκδικήσουμε ξανά την κοινωνική παραγωγή», EFSYN, 15.11.16

tzoyntith_revel.jpg

Η καθηγήτρια Φιλοσοφίας και μέλος της επιστημονικής επιτροπής του Κέντρου Μισέλ Φουκό, Τζουντίθ Ρεβέλ

15.11.2016, 18:00 | Ετικέτες:  δημοκρατία, φιλοσοφία, Ευρώπη, οικονομία, κρίση

 

Ηρθαν μαζί στην Ελλάδα για να μιλήσουν και οι δύο στο πλαίσιο των «Ασκήσεων ελευθερίας» της Documenta 14.

Ο σπουδαίος Ιταλός φιλόσοφος Αντόνιο Νέγκρι και η σύντροφός του, επίσης καθηγήτρια Φιλοσοφίας στη Γαλλία (Université Paris Ouest Nanterre-La Défense) και μέλος της επιστημονικής επιτροπής του Κέντρου Μισέλ Φουκό, Τζουντίθ Ρεβέλ, με την οποία συνομιλήσαμε αφού ολοκλήρωσε την επίσκεψή της στη χώρα μας.

«Εχω να έρθω στην Ελλάδα 35 χρόνια» μας λέει. «Είχα έρθει ως μαθήτρια Λυκείου, με την τάξη των αρχαίων ελληνικών. Αυτή τη φορά δεν ήρθα για να πάρουν σάρκα και οστά μπρος στα μάτια μου τα κείμενα των αρχαίων τραγικών, όπως τότε, αλλά για να κατανοήσω τις συνέπειες που είχε στην Ελλάδα η πολιτική λιτότητας που της επιβλήθηκε. Και, κυρίως, για να ακούσω τι λένε οι ίδιοι οι Ελληνες.

»Δεν έμεινα παρά 5 μέρες στην Αθήνα, μα αυτό που είδα με εντυπωσίασε. Δεν μιλώ μόνο για την ισχύουσα κατάσταση, που είναι αβάσταχτη. Μιλώ για την ικανότητα αντίδρασης, η οποία θεωρώ πως αποτελεί μια σειρά διαλόγου μεταξύ μιας ισχυρής δύναμης και ενός ακραίου νεωτερισμού: από τη μια έχουμε νέες μορφές αποδημοκρατισμού και από την άλλη τη δημιουργία συλλογικών μορφών επαναπροσέγγισης της δημοκρατίας.

»Μην έχουμε ψευδαισθήσεις. Η δημοκρατία, όπως την ξέραμε, έχει καταστραφεί. Δεν αρκεί να την απαρνηθούμε. Πρέπει να την επανεφεύρουμε».

Ο Φούχτελ όταν πρωτοήρθε στην Ελλάδα ρώτησε «Πόσο ζει ο Ελληνας;» Και εγώ ρωτώ: Η ζωή ενός Ελληνα αξίζει όσο η ζωή ενός Γερμανού; Από την άποψη της διαχείρισης κόστους, η ζωή στοιχίζει περισσότερο από τον θάνατο;

Σήμερα τίθεται και αλλιώς το ερώτημα: Ποιες είναι οι ζωές που αξίζουν ακόμη από τη σκοπιά της παραγωγής; Ποιες είναι οι ζωές που ο καπιταλισμός αναγνωρίζει ως «παραγωγικές» και αυτές για τις οποίες αντιθέτως αποφασίζουμε όχι «να τις αφήσουμε να πεθάνουν» αλλά ρητώς να τις «κάνουμε να πεθάνουν»;

• Μιλάτε για μια μεταλλαγμένη δημοκρατία, που την ταυτίζετε με τον νεοφιλελευθερισμό, ως οικονομικό μοντέλο πλέον.

Στο όνομα της οικονομικής προτεραιότητας είναι που υποβάλαμε στην Ελλάδα τα μέτρα τα οποία υφίσταται σήμερα: η οικονομία ενάντια στην πολιτική, η οικονομία ενάντια στην ίδια τη ζωή. Ο νεοφιλελευθερισμός αμφισβήτησε έντονα τη λειτουργία της δημοκρατίας. Ταυτόχρονα, η αντιπροσωπευτική δημοκρατία δίνει σημάδια έντονης κόπωσης.

Ο νεοφιλελευθερισμός γενικεύει τις μορφές ακραίας βίας, καταστρέφοντας την ίδια μας τη ζωή (τις κοινωνικές σχέσεις, τη γνώση, τους τρόπους συνεργασίας και αλληλεγγύης) και εκμεταλλεύεται όχι μόνο τον εργασιακό, αλλά και τον ίδιο τον χρόνο ύπαρξης του ατόμου: για όλο και περισσότερους ανθρώπους, η ανάγκη για επιβίωση μειώνει την ίδια τους τη ζωή.

Είναι καιρός να επαναπροσδιορίσουμε αυτή τη ζωή, την κοινωνική διάσταση του εμπορίου και της παραγωγής και να πειραματιστούμε με μορφές πολιτικής όπου η κάθε φωνή να μετράει. Δεν θα πρέπει να υπάρχουν πια άτομα «χωρίς φωνή».

• Μιλάτε και για επανάσταση και τη συνδέετε με τη φιλοσοφία.

Η επανάσταση για μένα σήμερα ταυτίζεται με την ιδέα να έχουν όλοι πρόσβαση σε μία εκλεπτυσμένη (μορφωτικά) κοινωνική και πολιτική ζωή. Που η κάθε φωνή μετράει, η κάθε ζωή μετράει.

Οπου κανείς δεν μένει εκτός της «κοινότητας», της «κομουνιτά», ως μορφή παραγωγής, ως πολιτική θέση, ως τρόπος επανεφεύρεσης της δημοκρατίας. Η φιλοσοφία δεν είναι «λυσάρι». Φανερώνει τα προβλήματα και ίσως ένα μονοπάτι έξω από αυτά.

Ο σημερινός «homo ecomomicus» έχει ταυτίσει την ύπαρξη με το κεφάλαιο και μεταλλάσσεται με τρόπο τέτοιο ώστε να αυξάνεται η αξία του. Για να γίνει αυτό, το «κεφάλαιο» χρειάζεται να είμαστε προσαρμόσιμοι, χαρούμενοι, συνεργάσιμοι, δημιουργικοί.

Αρα, ως πράξη αντίστασης ή σταματάμε να είμαστε όλα αυτά, για να μην υπακούσουμε στο «κεφάλαιο» (αυτό είναι η άρνηση της υπακοής μέσω της αυτοκτονίας, φυσικής ή υπαρκτικής) ή είμαστε ακριβώς όλα αυτά, αλλά όλοι μαζί.

Δηλαδή, ο ένας για τον άλλο, όχι για το «κεφάλαιο». Απελευθερωνόμαστε από την καταδυνάστευση του «κεφαλαίου» μέσω της αλληλεγγύης, σε όλα τα επίπεδα (παραγωγικά, κοινωνικά, πολιτικά κ.λπ). Αυτό είναι που ονομάζουμε «κοινά», «κοινό αγαθό», ως παράγωγα του «commoning». Και αυτή είναι η νέα φιλοσοφία που αναδύεται.

• Ο Φουκό μίλησε για «βιοπολιτική», που τη θεωρούσε επινόηση της εξουσίας. Σήμερα πώς τη βιώνουμε;

Ο Φουκό καταδεικνύει πως οι «υγιείς πολιτικές», αυτές που αναπτύχθηκαν στην Ευρώπη από τον 19ο αιώνα και μετά, έχουν στην πραγματικότητα διπλό στόχο: να διασφαλίσουν αυτό που ο Μαρξ αποκαλούσε «αποτελεσματική αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης» (ο υγιής παράγει περισσότερο απ’ ό,τι ο άρρωστος) και να μειώσουν τα κυβερνητικά έξοδα (καθώς, παραδόξως, η πρόληψη κοστίζει πολύ λιγότερο από τη φροντίδα).

Σήμερα ζούμε ακριβώς το αντίθετο: μεγάλο μέρος της εργατικής δύναμης έχει αντικατασταθεί από τα εργοστάσια γνωστικής εργασίας και ταυτόχρονα η αύξηση του μέσου όρου ζωής αποτελεί οικονομικό πρόβλημα (καθώς πρέπει να δοθούν μεγάλα ποσά σε συντάξεις, για πολύ καιρό).

Από αυτό ενδεχομένως να προέρχεται η ευκολία ορισμένων κυβερνήσεων να μειώνουν τις δαπάνες υγείας ή η ευκολία με την οποία αφήνουμε τους πρόσφυγες να πεθαίνουν στα λιμάνια της Ευρώπης.

Ομως, κάτω από ποιο πρίσμα αποφασίζουμε αν μια ζωή αξίζει ή όχι; Πόσο αξίζει η ζωή ενός Νοτιοαφρικανού, για παράδειγμα; Ο Φούχτελ όταν πρωτοήρθε στην Ελλάδα ρώτησε «Πόσο ζει ο Ελληνας;». Και εγώ ρωτώ: Η ζωή ενός Ελληνα αξίζει όσο η ζωή ενός Γερμανού; Από την άποψη της διαχείρισης κόστους, η ζωή στοιχίζει περισσότερο από τον θάνατο;

Σήμερα, μακριά από την πολιτική νεωτερικότητα του Φουκό, ο μετασχηματισμός της παραγωγής, η μετάλλαξη της οικονομίας που γνωρίζαμε, θέτουν αλλιώς το ερώτημα: Ποιες είναι οι ζωές που αξίζουν ακόμη από τη σκοπιά της παραγωγής;

Ποιες είναι οι ζωές που ο καπιταλισμός αναγνωρίζει ως «παραγωγικές» και αυτές για τις οποίες αντιθέτως αποφασίζουμε όχι «να τις αφήσουμε να πεθάνουν» αλλά ρητώς να τις «κάνουμε να πεθάνουν»;

• Υπό αυτό το πλαίσιο στηρίζετε ακόμη την ιδέα της Ε.Ε.;

Τη θέλω την Ευρωπαϊκή Ενωση, ναι. Θεωρώ ότι αποτελεί τη μόνη λύση η οποία μπορεί να μας προστατεύσει από την επάνοδο του ευρωπαϊκού εθνικισμού. Και πιστεύω (περισσότερο ως πολιτική θέση και λιγότερο ως πεποίθηση) πως η Ευρώπη είναι το μόνο πλαίσιο εντός του οποίου ο οποιοσδήποτε ρεαλιστικός πειραματισμός εναλλακτικών δημοκρατικών μηχανισμών είναι εφικτός.

Θα έλεγα: Ας ανακτήσουμε τη ζωή μας (γιατί κάθε μορφή ζωής έχει αξία), ας διεκδικήσουμε ξανά την κοινωνική παραγωγή (ως αποτέλεσμα της δικής μας «κομμούνας») και, τέλος, ας αγωνιστούμε για την Ευρώπη, υπέρ της, διότι εκεί είναι που θα κριθεί η επανεφεύρεση «από κοινού» των άνευ όρων ελευθερίας ανδρών και γυναικών.