Έναν μύθο θα σας πω…, EFSYN, 6.12.16

      “Ένα μύθο θα σας πω που τον μάθαμε παιδιά. Ήταν κάποιος μια φορά που ‘φυγε στην ερημιά”. Παλιότερα η μουσική σύνθεση του Χατζηδάκη, σε στίχους Θρασύβουλου Σταύρου, ακουγόταν από πολλούς ραδιοφωνικούς πομπούς χαρίζοντας ακουστική και ψυχική ευωχία.

      Οι στίχοι του τραγουδιού, όμως, εξιστορούν την ίδια την περιπέτεια του μύθου ως συμπύκνωσης του τρόπου θέασης της πραγματικότητας , καθώς και έκφρασης ατομικών και συλλογικών συναισθημάτων. Αυτή η διάσταση υπάρχει μέσα στο ίδιο το στιχούργημα, όπου ακούγεται μια δεύτερη φωνή. Ως είδος αντιφώνησης. Ως μια άλλη οπτική που υπονομεύει την πρώτη στροφή. «Για τον μύθο που μας λέτε
άλλον μύθο θα σας πω. Ήταν κάποιος μια φορά δίχως σπίτι και γωνιά».

      Το τραγούδι αυτό που είχε την τύχη να τραγουδηθεί από πολλούς ανθρώπους, μπορεί να θεωρηθεί και μια μουσικοποιητική ανιστόρηση της ρευστότητας της έννοιας του μύθου στη ζωή μας: την προσωπική και τη συλλογική.

      Θυμήθηκα το τραγούδι διαβάζοντας τη συνέντευξη του σπουδαίου ιστορικού(ΕΦΣΥΝ), του Βασίλη Παναγιωτόπουλου, που ανανέωσε, μαζί με άλλους, τις ιστορικές σπουδές στην Ελλάδα. Αναφέρεται σ’ αυτή τη συνέντευξη στους μύθους που στοιχειώνουν την ελληνική κοινωνία-η φράση δική μου.  Ανάλωσε μέρος της επιστημονικής του παρουσίας στην επιχειρηματολογία πως οι μύθοι εγκλώβισαν την ελληνική κοινωνία σε φοβικά στερεότυπα. Που δεν συνέβαλαν στην πολιτική και ιστορική της  ωρίμανση. Διαπιστώνει, ωστόσο, σε κάποιο σημείο της συνέντευξης. «Επιπλέον είδαμε να προστίθενται νέοι μύθοι και νέες φανταστικές αφηγήσεις, όπως η διόγκωση του ρόλου του ξένου παράγοντα».

      Με άλλα λόγια, οι μύθοι δεν είναι ένας εύκολος αντίπαλος για όσους πιστεύουν πως μπορούν να επιφέρουν σ’ αυτούς θανάσιμα και εξοντωτικά χτυπήματα. Μπορεί ο Διαφωτισμός να ανέδειξε τον ορθό λόγο σε υπέρτατο και καταστατικό του κριτήριο. Μπορεί οι ιστορικοί να αγωνίζονται να φωτίσουν, με τα εργαλεία της επιστήμης τους, την πλάνη των ανθρώπων και την τακτική όλων των μορφών εξουσίας να προτείνουν τους δικούς τους μύθους ως μια αντικειμενική και –συχνά-μοναδική-αλήθεια.

      Όμως, οι μύθοι απελευθερώνουν τη φαντασία. Θερμαίνουν τις ελπίδες. Δημιουργούν προσδοκίες. Κρατούν σταθερή τη θερμοκρασία των προσωπικών και κοινωνικών οραμάτων.

     Αρκετοί ταυτίζουν τον μύθο με το ψέμα. Είναι η τρέχουσα νοηματοδότηση της λέξης. Άλλοι, στον επιστημονικό λόγο, τη χρησιμοποιούν για να επισημάνουν την «κατασκευή» των ιστοριών. Την πρόθεση της οποιασδήποτε εξουσίας να ενσταλάξει τη δική της εκδοχή της πραγματικότητας. Αλήθεια είν’ αυτό. Έτσι κι αλλιώς, αυτό που ζούμε έχει πολλές εκδοχές. Οι στίχοι του Σταύρου το διατυπώνουν με απλό τρόπο.

     Όμως, οι μύθοι προϋποθέτουν σπαράγματα συμβάντων. Δεν μπορεί να γίνουν αποδεκτοί και να φλογίσουν τη σκέψη και τα όνειρα των ανθρώπων αν δεν εγγίζουν τη βιωτή τους. Πάνω σ’ αυτά τα σπαράγματα ο καθένας χτίζει τους δικούς του μύθους. Ανάλογα με τα συμφέροντα και τις προσδοκίες.

      Όλα αυτά έχουν αποτελέσει πεδίο διχογνωμιών και εντάσεων, με αφορμή διάφορα περιστατικά της δημόσιας ιστορίας. Τελευταίο παράδειγμα είναι ο θάνατος του Φιντέλ Κάστρο. Είναι μια ιστορική προσωπικότητα που σημάδεψε το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα. Δε χρειάζεται άλλη μαρτυρία γι’ αυτό. Αρκούν μόνο όσα γράφτηκαν και ειπώθηκαν, με αφορμή το θάνατό του. Αρκεί και μόνο η ανάγνωση των γεγονότων, στα οποία είχε πρωταγωνιστικό ρόλο.

      Με αφορμή τον θάνατό του, αναδιατυπώθηκαν οι μύθοι. Οι αποδομητικοί και οι υπερασπιστικοί. Οι πρώτοι αμφισβήτησαν τη δημοκρατικότητά του. Τον ανακήρυξαν σε δικτάτορα. Κι αυτό μεταφράστηκε, ως πολιτική συμπεριφορά, με την απόφαση του δυτικού, κυρίως, πολιτικού κόσμου να μην παραστεί στην κηδεία του. Να επιτεθούν, οι εγχώριοι υποστηρικτές της αποδόμησης του μύθου του Φιντέλ, στον πρωθυπουργό που προκάλεσε ρήγμα στην αποδομητική οπτική της Δύσης.

   Σε κάθε περίπτωση, ο Φιντέλ είναι ένας μύθος. Η μορφή του  έδωσε περιεχόμενο στα οράματα όσων μεστώθηκαν στη μεταπολεμική περίοδο. Έγινε το σύμβολο της αντίστασης. Της απόφασης για μια άλλη ζωή. Κόντρα στη λογική.

    Ο θάνατός του έδωσε την ευκαιρία να συγκρουστούν οι πολιτικές οπτικές για τη λειτουργία του μύθου. Μπορεί να υπάρξει ζωή χωρίς μύθους; Ακόμη κι αν οι μύθοι μπορεί να εξιδανικεύουν ή να μην εστιάζουν στις αντιφάσεις. Οι αποδομιστές του Φιντέλ ξέρουν τη δύναμη των μύθων. Γι’ αυτό τον φοβούνται.