sorras.jpg
EUROKINISSI/ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΝΤΑΡΙΝΗΣ
Δεν είναι λίγες οι φορές που οι πολιτισμικές -και πολιτικές- συμπεριφορές, στην Ελλάδα και αλλαχού, δικαιολογούν το εγχείρημα του Βούλγαρου Τσβετάν Τοντόροφ, σπουδαίου διανοούμενου, να γράψει ένα βιβλίο προς υπεράσπιση του Διαφωτισμού ως ενός συνολικού συστήματος προβληματισμού και δράσης. Μια ολιστική αντίληψη για την κατανόηση αλλά και την αλλαγή της κοινωνίας.
Μετά την αρχική έκπληξη, στη συνέχεια όλοι συμφώνησαν πως οι βασικές αρχές του κινήματος του Διαφωτισμού δεν έχουν υλοποιηθεί.
Ο Τοντόροφ ορίζει δε, ως μια από τις ακρογωνιαίες προτάσεις του κινήματος, την εκκοσμίκευση. Με άλλα λόγια, την απόσυρση της μεταφυσικής διάστασης από την οπτική κατανόησης των κοινωνικών και πολιτικών φαινομένων. Αυτό που χαρακτηρίζεται απομάγευση.
Να όμως που η μαγική σκέψη επανέρχεται, εμφαντικά και περιοδικά, βγάζοντας τη γλώσσα στον Διαφωτισμό. Σ’ όσους πίστεψαν πως η απομάγευση μπορεί να εισχωρήσει και στις πιο ερεβώδεις πλευρές της ανθρώπινες υπόστασης. Σ’ όσους είχαν την ψευδαίσθηση πως είναι εύκολος αντίπαλος.
Τα παραδείγματα είναι πολλά. Πολλαπλασιάζονται σε περιόδους κρίσης, όταν οι διαχειριστές της εξουσίας χρησιμοποιούν τον Διαφωτισμό και την ανάγκη αναθεμελίωσης της κοινωνίας με τρόπο ανορθολογικό. Οταν εξωθούν τους πολίτες σε αγελαία συμπεριφορά. Οταν ο ανορθολογισμός γίνεται θυμική επιλογή.
Φαίνεται πως, σ’ αυτή την περίπτωση, ο ανορθολογισμός εξελίσσεται σε κοινωνική ψώρα. Μεταδίδεται ταχύτατα προκαλώντας κνησμό. Ο ανορθολογισμός παρουσιάζει αντιστοιχίες με την ψώρα.
Και στις δύο περιπτώσεις εντοπίζεται ένα παράσιτο, που απλώνεται σ’ όλο το σώμα, βιολογικό και κοινωνικό. Οσον αφορά την κοινωνία φαίνεται πως ο Διαφωτισμός δεν έχει καταφέρει να αδρανοποιήσει το συγκεκριμένο παράσιτο. Οι κοινωνικές κρίσεις ευνοούν την εξάπλωσή του.
Ενα τέτοιο ιστορικό παράδειγμα είναι το νερό του Καματερού, που απασχόλησε την επικαιρότητα το 1976. Μια μερίδα του Τύπου και των διαχειριστών της εξουσίας ενθάρρυναν την κοινωνική αποδοχή του συγκεκριμένου ανορθολογισμού.
Η υπόθεση Καματερού ήταν προανάκρουσμα της πολιτικής αντίληψης που κυριάρχησε στην Ελλάδα ώς και τις αρχές του 21ου αιώνα, οπότε η χώρα οδηγήθηκε σε χρεοκοπία.
Το πολιτικό σύστημα, παρά τις πολιτικές εξελίξεις και την ένταξη των δυνάμεων της Αριστεράς στην κεντρική πολιτική σκηνή, αναπτύχθηκε με ανορθολογικό τρόπο, όπου κυριάρχησαν το πολιτικό κόστος και ο κομματικός πατριωτισμός.
Ως εκ τούτου, στο όνομα της αποκατάστασης του ορθολογισμού η πολιτική παθολογία που ευνόησε την εμφάνιση του «νερού» επιβίωσε ώς πρόσφατα ευνοώντας τη διαιώνιση της πολιτικής πατρωνίας με νέους όρους.
Η πολιτική και κοινωνική ζωή του τόπου οργανώθηκε και στηρίχθηκε όχι σε συστηματική μελέτη της νεοελληνικής κοινωνίας, αλλά στη θεωρία του πολιτικού κόστους και την αναπαραγωγή του κομματικού, πελατειακού συστήματος. Ως εκ τούτου, ήταν αναπόφευκτη η επικράτηση ανορθολογικών επιλογών.
Ο Καματερός αποτέλεσε συνέχεια αλλά και προανάκρουσμα του τρόπου οργάνωσης της μεταπολιτευτικής Ελλάδας. Στη χώρα επικράτησαν, σε μεγάλο βαθμό, οι «Καματεροί» της πολιτικής, συχνά ενδεδυμένοι τον νεωτερικό μανδύα, οι οποίοι εμφανίστηκαν ως Μεσσίες που εκόμιζαν μαγικές λύσεις.
Παρόμοια χαρακτηριστικά ανιχνεύονται και στο μέγα πολιτικό θέμα των ημερών. Το κίνημα Σώρρα, που επεκτάθηκε ταχύτατα σ’ όλη την Ελλάδα. Αξιοποίησε το συναίσθημα. Την απογοήτευση. Ακολούθησε τον κλασικό δρόμο της πολιτικής πατρωνίας, που συγκροτεί τον κόσμο της με σπερματικές αλήθειες αλλά και διαστροφή της πραγματικότητας.
Εχοντας αφετηρία την κρίση. Ενα πραγματικό δεδομένο που αποδόμησε τους ανθρώπους, ψυχολογικά και κοινωνικά. Αξιοποιώντας το υπόστρωμα του ανορθολογισμού που διαχέεται σ’ όλες τις δομές της ελληνικής κοινωνίας.
Εμφανίστηκε σαν πανάκεια σε μια ομάδα πολιτών που δεν έχει μάθει να χρησιμοποιεί τον ορθολογισμό στην επεξεργασία των δεδομένων. Που έχουν συνηθίσει να ταξινομούν τις απαντήσεις τους με μοναδικό κριτήριο τη θεωρία των συνωμοσιών.
Τα διάκενα είναι το λίπασμα για τον ανορθολογισμό. Ιδιαίτερα όταν οι πολίτες έχουν πειστεί πως αυτά είναι ένας μηχανισμός που μπορεί να προσφέρει πολιτική νομιμοποίηση. Και ατιμωρησία.
Η υπόθεση Σώρρα ήρθε με δραματικό τρόπο στην επικαιρότητα. Μόλο που όλοι ήξεραν. Κανείς, ωστόσο, δεν θέλησε να ασχοληθεί πολιτικά και προοπτικά. Υποτιμήθηκε η υπόθεση. Τα διάκενα του πολιτικού ανορθολογισμού είναι επικίνδυνα για την ίδια τη δημοκρατία.
* καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου