«Η αλήθεια είναι ότι κανένας δεν περίμενε να ξεσπάσει ξαφνικά ένα τέτοιο αυθόρμητο λαϊκό κίνημα, πόσο μάλλον να προκαλέσει σημαντικούς κλυδωνισμούς στη θητεία του Μακρόν».
Ο Αμερικανός πανεπιστημιακός, δημοσιογράφος και συγγραφέας Φίλιπ Γκόλουμπ είναι παλιός μας γνώριμος. Πριν από δύο χρόνια σχεδόν, κουβεντιάσαμε μαζί του σχετικά με την εγκατάσταση του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο. Σήμερα, του ζητήσαμε να μας μιλήσει για όσα συμβαίνουν στη δεύτερη πατρίδα του, τη Γαλλία, στην οποία ζει εδώ και πολλά χρόνια μαζί με τη σύζυγό του, την Ελληνοελβετίδα κοινωνιολόγο Νοέλ Μπουρζί, και την κόρη τους.
Μάλλον εξεπλάγη, όπως και πολλοί άλλοι, με την εμφάνιση του κινήματος των «κίτρινων γιλέκων» και την έκταση που έχει πάρει.
«Στη συγκεκριμένη περίπτωση, πάντως», σημειώνει ο συνομιλητής μας, «μπορούμε να διακρίνουμε ορισμένες από τις προϋποθέσεις που ευνοούν την εμφάνιση κινημάτων διαμαρτυρίας – όπως η επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου, κυρίως, αν και όχι μόνο, για την κατώτερη μεσαία τάξη, την εργατική τάξη και τμήματα του αγροτικού κόσμου που βιώνουν εδώ και χρόνια την καθήλωση των εισοδημάτων τους και περικοπές σε δημόσιες υπηρεσίες ζωτικής σημασίας εξαιτίας των ευρωπαϊκών και εθνικών πολιτικών της λιτότητας, σε συνδυασμό με την ολοένα βαθύτερη δυσπιστία απέναντι στο πολιτικό σύστημα, η οποία γίνεται αισθητή σε κάθε εκλογική αναμέτρηση».
Συνέντευξη
● Βλέπουμε ότι το κίνημα συνεχίζεται, παρά τη μερική υπαναχώρηση του Μακρόν. Πόσο πιστεύετε ότι μπορεί να κρατήσει και, φυσικά, πόσο ακόμα να συνεχίσει ο Μακρόν στην ίδια ρότα;
Είναι πιθανό να συνεχιστεί, είτε σε τοπικό είτε σε εθνικό επίπεδο. Για πόσο καιρό και σε ποια έκταση είναι δύσκολο να το πούμε. Ενδέχεται να λάβει διάφορες μορφές.
Οι διάσπαρτοι συντελεστές του βλέπουν ότι η κινητοποίηση φέρνει αποτελέσματα, έστω και εν μέρει: η κυβέρνηση έκανε πίσω στον φόρο για τα καύσιμα, που ήταν αρχικά το κεντρικό αίτημα των γιλέκων κι έχει προβεί σε ορισμένες κινήσεις απέναντι στους συνταξιούχους και τους εργαζόμενους που αμείβονται με τον κατώτατο μισθό.
Τα «γιλέκα» επίσης έχουν ευρεία λαϊκή υποστήριξη, πάνω από το 65%, σύμφωνα με όλες τις δημοσκοπήσεις. Το ζήτημα τώρα είναι πώς θα καθορίσουν πολιτικούς και κοινωνικούς στόχους που να ξεπερνούν τα αρχικά τους αιτήματα.
Αυτό ίσως αποδειχτεί περίπλοκο, με δεδομένο τον ετερογενή χαρακτήρα του κινήματος. Ωστόσο, έχουν δημιουργηθεί ισχυροί δεσμοί σε τοπικό επίπεδο, στους δρόμους και στα οδοφράγματα και αυτό σφυρηλατεί μια πολιτική συνείδηση.
Η πρωτοκαθεδρία του Μακρόν, από την άλλη, έχει αποδυναμωθεί σοβαρά. Είχε φανταστεί ότι οι Γάλλοι χρειάζονταν και ήθελαν έναν μονάρχη, μια προεδρία «τύπου Δία» βασισμένη στην κάθετη εξουσία, όπως είχε πει ο ίδιος, που θα έφερνε τα πάνω κάτω στην παλιά πολιτική και κοινωνική τάξη και θα έστηνε μια νέα κοινωνία από την αρχή.
Αυτές οι αλλόκοτες υποθέσεις συνιστούν μια τριπλή εσφαλμένη ανάγνωση, κατά τη γνώμη μου:
Πρώτον, μια ιδιαίτερα επιλεκτική ανάγνωση της νεότερης γαλλικής ιστορίας, όπου οι μονάρχες και οι Αυλές τους δεν γίνονταν πάντοτε αντικείμενα λατρείας... Κυρίως εκείνοι που περιφρονούσαν τον απλό λαό και δεν του διασφάλιζαν τον επιούσιο.
Δεύτερον, ερμηνεύει λάθος τα συμπεράσματα των προεδρικών εκλογών ως μια εν λευκώ λαϊκή εντολή για τη νεοφιλελεύθερη, μεταρρυθμιστική ατζέντα του, όταν στην πραγματικότητα αυτά αντικατόπτριζαν την απόρριψη απέναντι στη Μαρίν Λεπέν και την Ακρα Δεξιά. Η νίκη του (66%) δεν ήταν το ίδιο μεγάλη με εκείνη του Ζακ Σιράκ στον δεύτερο γύρο (82%) απέναντι στον πατέρα Ζαν-Μαρί Λεπέν το 2002.
Στον πρώτο γύρο, ο Μακρόν συγκέντρωσε μόνο 24%, λίγες μόλις μονάδες πάνω από τον δεξιό υποψήφιο Φρανσουά Φιγιόν και τον αριστερό Ζαν-Λικ Μελανσόν.
Τα σημερινά επίπεδα δημοφιλίας του (ή αντιδημοφιλίας του, αν προτιμάτε) αντιστοιχούν ακριβώς στα αποτελέσματα του πρώτου γύρου των προεδρικών εκλογών. Επομένως, το επιχείρημά του περί νομιμοποίησης που απορρέει από τη λαϊκή εντολή ήταν πάντοτε αρκετά σαθρό.
Τρίτον, σε συνδυασμό με τα δύο παραπάνω, έχουμε να κάνουμε με μια σοβαρή υπερεκτίμηση της δύναμής του και της ικανότητάς του να αλλάξει ριζικά την κοινωνία από τα πάνω. Σήμερα, παρατηρείται ευρεία απόρριψη, αν όχι μίσος, στο πρόσωπο του μονάρχη και η ικανότητά του για δράση έχει δεχτεί σοβαρό πλήγμα.
● Το γεγονός ότι το συγκεκριμένο κίνημα δεν κατευθύνεται από κάποιο κόμμα, συνδικάτο ή κάποια άλλη οργανωμένη ομάδα, καθώς και ότι δεν έχει σαφή ηγεσία ή προσανατολισμό, είναι κάτι που ίσως συνιστά το νέο πρόσωπο της διαμαρτυρίας ή προορίζεται για σταδιακή φθορά και εξαφάνιση;
Είναι ένα από τα πρόσωπα της διαμαρτυρίας με νέους πρωταγωνιστές και νέο ρεπερτόριο δράσεων. Τα «κίτρινα γιλέκα» δεν εντάσσονται στα γνωστά κινήματα διαμαρτυρίας ούτε ξεπήδησαν μέσα από αυτά, δεν ήταν ούτε είναι όργανα του κομματικού συστήματος και, μιλώντας από κοινωνιολογική σκοπιά, αντλούν ερείσματα από διαφορετικά τμήματα της κοινωνίας με αντικρουόμενα ενίοτε συμφέροντα (ιδιωτικοί υπάλληλοι, συνταξιούχοι, εργάτες και καταστηματάρχες).
Η κοινή συνισταμένη αυτών των διαφόρων κοινωνικών ομάδων είναι η βαθιά απογοήτευση και η αποξένωση από τις πολιτικές και οικονομικές «ελίτ» της Γαλλίας που εκπροσωπεί ο πρόεδρος Μακρόν και το αίτημα για αξιοπρέπεια, δημοκρατία και στοιχειώδη οικονομική δικαιοσύνη. Η εμφάνιση των «κίτρινων γιλέκων» και η εντυπωσιακή και γρήγορη διάδοση των βασικών τους μηνυμάτων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θυμίζει τον τρόπο με τον οποίο η «αραβική άνοιξη» πήρε τη μορφή μαζικών κινημάτων.
Θα εξακολουθήσουν, βέβαια, να υπάρχουν και άλλες, πιο παραδοσιακές μορφές διαμαρτυρίας και ίσως μάλιστα να διευρυνθούν: συνδικάτα του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, διάφορες φοιτητικές ενώσεις που κινητοποιούνται σήμερα και πάει λέγοντας.
Οι συνθήκες που έδωσαν ώθηση στο κίνημα των «κίτρινων γιλέκων» δεν εξαφανίστηκαν ως διά μαγείας και ενδέχεται να δούμε ακόμα μεγαλύτερες κινητοποιήσεις στο μέλλον, αν επιδεινωθεί η οικονομική και κοινωνική κατάσταση. Η ανάπτυξη στην Ευρώπη, η οποία ήταν ήδη χαμηλή, έχει βαλτώσει. Το βιοτικό επίπεδο δεν καλυτερεύει. Η Ακροδεξιά έχει βρει πρόσφορο έδαφος σε όλα αυτά.
Κι όμως, ακόμα κι απέναντι στην αυξανόμενη απειλή της Ακρας Δεξιάς, πάνω-κάτω παντού, η Ευρωπαϊκή Ενωση εμμένει πεισματικά και επικίνδυνα στις άδικες πολιτικές της λιτότητας, τις οποίες απορρίπτουν οι μεγάλες λαϊκές μάζες (με ποικίλους τρόπους ανά χώρα). Αυτό με κάνει να πιστεύω ότι θα δούμε κι άλλες εκρήξεις όπως τα «κίτρινα γιλέκα» που θα λάβουν διάφορες μορφές ανά την Ευρώπη.
Κάποιες θα εκπορεύονται από τα πολύ δεξιά, ας μην έχουμε αμφιβολίες. Αλλες θα έχουν πιο προοδευτικό χαρακτήρα.
Για να αναστρέψουμε την άνοδο της Ακροδεξιάς είναι επιτακτική ανάγκη, όπως τονίζει ο οικονομολόγος Τομά Πικετί, να επανιδρύσουμε την Ευρώπη πάνω σε μια νέα, ισότιμη και δημοκρατική βάση.
● Ηταν εντυπωσιακή η μεγάλη εξάπλωση αστυνομικής δύναμης και η βία της αστυνομίας κατά των διαδηλωτών, ιδιαίτερα κατά των μαθητών. Θυμάστε να έχετε ζήσει ανάλογα σκηνικά στη Γαλλία; Πιστεύετε ότι είναι ίσως ο προάγγελος μιας νέας μορφής αυταρχικού κράτους;
Οι μηδενιστές της Ακρας Δεξιάς, κατά κύριο λόγο, που επιδόθηκαν σε λεηλασίες και καταστροφές στο Παρίσι και άλλες πόλεις, βοηθούν στη νομιμοποίηση της αστυνομικής βίας και των αυταρχικών πολιτικών.
Η μαζική ανάπτυξη αστυνομικών δυνάμεων δεν είχε στόχο μόνο την αποτροπή των επεισοδίων, αλλά και την επίδειξη ισχύος, την επίδειξη της κατασταλτικής δύναμης και εξουσίας του κράτους. Ηταν επίσης έτσι σχεδιασμένη, ώστε να αποτρέψει τον κόσμο από το να πάρει μέρος στο κίνημα.
Οι συνταξιούχοι από τις αγροτικές περιοχές έπρεπε να φοβηθούν και να παραμείνουν μακριά από το Παρίσι... Συνοδεύτηκε επίσης από μια επικοινωνιακή στρατηγική που τόνιζε τον ακραίο κίνδυνο που διατρέχουν όσοι συμμετέχουν στις διαδηλώσεις, οι οποίοι κινδύνευαν να χάσουν κάποιο μέλος του σώματός τους ή τη ζωή τους. Δεν υπάρχει τίποτα ουσιαστικά καινούργιο σε όλα αυτά: πολλές φορές οι κυβερνώντες εκμεταλλεύονται τη βία για να συγκεντρώσουν ακόμα μεγαλύτερη εξουσία.
Στην «Πολιτική», ο Αριστοτέλης σημειώνει ότι οι τύραννοι κάνουν πολέμους σε ξένες χώρες για να αυξήσουν την εξουσία τους στην πατρίδα. Και η διάσημη ρήση του Μακιαβέλι αναφέρει ότι ο Ηγεμόνας είναι καλύτερα να κυβερνά μέσω του φόβου, αντί να αποζητά την αγάπη του λαού.
Ομως, όπως σωστά τονίζει ο Μακιαβέλι, ο φόβος από μόνος του δεν είναι αρκετός. Σήμερα, οι κυβερνώντες στα φιλελεύθερα δημοκρατικά κράτη επιζητούν ευρύτερη νομιμοποίηση. Μόνο που οφείλουν να βασίσουν τη νομιμοποίησή τους όχι μόνο στην καταστολή, αλλά και σε ευρύτερη συναίνεση.
● Εχουμε μπροστά μας μια εκλογική χρονιά. Ποιες πολιτικές δυνάμεις θα μπορούσαν να επωφεληθούν από τα «κίτρινα γιλέκα»; Υπάρχει ελπίδα για την κατακερματισμένη γαλλική Αριστερά;
Είναι πολύ νωρίς για να δώσω μια σαφή απάντηση. Υποψιάζομαι ότι θα σημειωθεί εκτεταμένη αποχή στις ευρωεκλογές, όπως συνήθως, αλλά με σημαντικές απώλειες για τη «Δημοκρατία Εμπρός» του Μακρόν.
Το πρόβλημα για την Αριστερά, όπως αναφέρατε, είναι ο κατακερματισμός της, με ένα μικρό Σοσιαλιστικό Κόμμα, το οποίο είχε, σε γενικές γραμμές, την τύχη του ΠΑΣΟΚ στην Ελλάδα, ένα συρρικνωμένο Κομμουνιστικό Κόμμα με ελάχιστες ελπίδες ανάκαμψης και μια μεγαλύτερη, αν και αμφιλεγόμενη, δύναμη υπό την ηγεσία του Ζαν-Λικ Μελανσόν.
Για διάφορους ιστορικούς λόγους, αυτές οι διαφορετικές συνιστώσες της Αριστεράς είναι αλληλοσυγκρουόμενες και με ισχυρές προσωπικές αντιπάθειες μεταξύ των ηγετών τους.
Η Ανυπότακτη Γαλλία είναι η μόνη μείζων δύναμη, σήμερα ωστόσο δεν παρουσιάζει τη δυναμική που είχε κατά την εκστρατεία για τις προεδρικές εκλογές.
Εν ολίγοις, ο Μακρόν ναι μεν έχει απολέσει τη νομιμοποίησή του, οι εξ αριστερών ανταγωνιστές του, ωστόσο, πρέπει ακόμα να κερδίσουν τη δική τους. Κι ύστερα, βέβαια, υπάρχει η Ακρα Δεξιά η οποία ελπίζει πως θα αποκομίσει ορισμένα οφέλη, αν και δεν είναι σε θέση να διεκδικήσει σοβαρό μελλοντικό ρόλο. Η ανάλυση αυτή προϋποθέτει μια συνεχιζόμενη διαλυτική διαδικασία, κατά την οποία τα κοινοβουλευτικά κόμματα θα έχουν όλο και λιγότερη σημασία για τον περισσότερο κόσμο.
Αν αυτό επαληθευτεί, τα «κίτρινα γιλέκα» και τα παρεμφερή κινήματα έχουν λαμπρό μέλλον μπροστά τους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου