Ο Ευάγγελος Αυδίκος στην «ΠτΚ»: «Καιρός να διαβάσουμε τον Κρυστάλλη χωρίς προκαταλήψεις, εφ.Πελοπόννησος, pelop.gr

Ο Ευάγγελος Αυδίκος στην «ΠτΚ»: «Καιρός να διαβάσουμε τον Κρυστάλλη χωρίς προκαταλήψεις»

Συνέντευξη στην ΚΡΙΣΤΥ ΚΟΥΝΙΝΙΩΤΗ

Στην «Οδό Οφθαλμιατρείου» (εκδ. Εστία), μας συστήνει με έξοχο τρόπο τον ηπειρώτη ποιητή και πεζογράφο Κώστα Κρυστάλλη. Ο καθηγητής λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Ευάγγελος Αυδίκος μιλάει στην «ΠτΚ» για το νέο του μυθιστόρημα.

Τι υπαγόρευσε την απόφασή σας να ζωντανέψετε τον Κρυστάλλη μέσω της γραφής σας;

Αφετηριακή μου σκέψη ήταν να γράψω, με αφορμή τον Κρυστάλλη, ένα μυθιστόρημα που θα θέσει καίρια ζητήματα σε σχέση με τη διαδικασία της γραφής αλλά και να συνομιλήσω με τις εποχές. Μπορεί να με επηρέασε υποδόρια η κοινή καταγωγή (Συρράκο), ωστόσο δεν αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα. Δεν ήθελα να γράψω μια μυθιστορηματική βιογραφία, που θα απέτρεπε την αξιοποίηση του Κρυστάλλη ως ενός λογοτεχνικού μύθου, απολεπισμένου από κυρίαρχα στερεότυπα. Ως εκ τούτου, δεν στόχευα στη λογοτεχνική αποκατάσταση του ποιητή και πεζογράφου. Μ' ενδιέφερε να παρακάμψω το αυστηρό δίπολο παρελθόν-παρόν, παραδοσιακό-μοντέρνο. Η οπτική αυτή ταξινομεί αυστηρά πρόσωπα και πράγματα, γεγονός που αποτρέπει τη συνομιλία με τη λογοτεχνική παράδοση. Ο Κρυστάλλης ως μύθος προσφερόταν για αναίρεση των αυστηρών διχοτομήσεων. Προκάλεσε αντιφατικά συναισθήματα και κρίσεις, ενώ αναδείχθηκε σε σύμβολο ενός κόσμου που αγωνιζόταν να προσαρμοστεί σε καινούργια περιβάλλοντα. Οσο κι έχει κανείς διαφωνίες για το ύψος της ποιητικής και πεζογραφικής του δημιουργίας, ουδείς μπορεί να κλείσει τα μάτια μπροστά σε μια πραγματικότητα: Λατρεύτηκε από τον κόσμο της υπαίθρου αλλά και από τους φυσιολατρικούς συλλόγους στην πόλη. Καιρός είναι να διαβάσουμε τον Κρυστάλλη απαλλαγμένοι από οποιεσδήποτε παραναγνώσεις και προκαταλήψεις.

Ο Κρυστ (Χρήστος) Σούλτις, κοντά στην ηλικία που πέθανε ο Κρυστάλλης, αφήνει μια εξαιρετική δουλειά στην Αμερική για να αναζητήσει τα χνάρια του ποιητή που τον έχει αιχμαλωτίσει σε σημείο να γίνει «χάντρα στο κομπολόι του». Πώς γεννήθηκε ο κεντρικός σας ήρωας;

Πράγματι, ο νεαρός ήρωας βρίσκεται σε μια κρίση ταυτότητας. Δεν είναι ικανοποιημένος από την εργασία, την καθημερινότητά του, την ερωτική του ζωή. Αποφασίζει, λοιπόν, να αναζητήσει τον εαυτό του. Ανακαλύπτει τον Κρυστάλλη, κάνει ένα μικρό διάλειμμα στη ζωή του, που μπορεί να γίνει αλλαγή σελίδας, και επιστρέφει στην Ελλάδα. Το ταξίδι αυτό είναι μια καταβύθιση διπλή. Στη ζωή του ποιητή και πεζογράφου αλλά και τη δική του. Η μία καταβύθιση προκαλεί την άλλη. Μπορεί να κατανοηθεί αυτή η σχέση με τους όρους που εξιστορεί ο Καμύ στο έργο του «Η πτώση». Οδηγείται ο Κρυστ σε αμφισβήτηση όσων είχε ως αναπαλλοτρίωτα ως τότε, κάτι που είναι απαραίτητο για να ανασάνει με τον δικό σου τρόπο, κι όχι ακολουθώντας τις συνταγές των άλλων. Γι' αυτόν ο Κρυστάλλης είναι η ευκαιρία να αναμετρηθεί με τις επιλογές του, να καταβυθιστεί στον εαυτό του, αφού πρώτα συντριβεί. Προσδοκά μια διαφορετική ζωή.

Μέσα από τις σελίδες σας, αντηχεί ο καημός του Κρυστάλλη για «τη στέρηση της σπουδής», ενώ, «κραυγάζει» η αγωνία του να τον «δεχτούν (οι κριτές) ως έναν ποιητή. Οχι ως μαϊμού του δημοτικού τραγουδιού». Αυτός ο Γολγοθάς, που γινόταν ακόμα πιο ανηφορικός με τον αγώνα για την επιβίωση, στην αφιλόξενη Αθήνα, πώς λειτουργούσε σε σχέση με τη δημιουργικότητά του;

Οντως, ο «καημός» του Κρυστάλλη είναι να γίνει αποδεκτός στον ελληνικό «Παρνασσό». Να αναγνωριστεί ως ποιητής. Θαρρώ πως αυτός είναι ο «καημός» όλων όσων δημιουργούν, με ό,τι κι αν ασχολούνται. Αυτός ο στόχος γίνεται ο Γολγοθάς του. Εργάζεται σκληρά και παλεύει με το δηλητηριώδες αντιμόνιο στο τυπογραφείο, όλη μέρα. Αγωνίζεται να επιβιώσει, τίποτε δεν είναι δεδομένο στην Αθήνα. Και μετά το τέλος της εξαντλητικής δουλειάς, έρχεται η ώρα της δημιουργίας. Να μάθει και να γράψει. Να διαβάσει βιβλία και να σπουδάσει. Να μάθει μια ξένη γλώσσα. Οι επιστολές του, κυρίως προς τον φίλο του Αλεξόπουλο, είναι διάστικτες απ' αυτή την επιθυμία και την αγωνία. Είναι τιτάνιος ο αγώνας του αλλά και η βούλησή του να τα καταφέρει. Αυτά τα δύο γνωρίσματά του τον έκαναν να αντέξει τη φτώχεια αλλά και να εκφράζει φωναχτά την ανάγκη του. Αναμφίβολα, τα πενιχρά μέσα ανέκοψαν τη δυναμική του. Δεν είχε την ευκαιρία και τα μέσα να διαβάσει ξένη ποίηση, να μυηθεί στα καινούργια ρεύματα. Ακόμη, το ταλαιπωρημένο σώμα του τον πρόδωσε νωρίς. Οσον αφορά την έμπνευση, ο Κρυστάλλης δεν άντλησε θέματα απ' αυτό τον αγώνα. Ενδεχομένως, θα το έπραττε αργότερα.

Καλοζωισμένος, αντίθετα, ο Κρυστ, ο οποίος «ξαφνικά πήρε την απόφαση να γίνει ποιητής», αναρωτιέται αν μπορούν να γράψουν οι χορτασμένοι. Η άποψή σας;

Προφανώς και οι χορτασμένοι από υλικά αγαθά μπορούν να γράψουν. Αν ρίξουμε μια ματιά στη νεοελληνική λογοτεχνία, θα διαπιστώσουμε του λόγου το αληθές. Οι σημαντικότεροι ποιητές μας (Σολωμός, Κάλβος, Σεφέρης, Ελύτης) είχαν οικονομική ευρωστία. Δεν ήταν χορτασμένοι όμως πνευματικά. Είχαν το σαράκι της ανησυχίας που κατέτρωγε τα σωθικά τους. Η γραφή έρχεται εκεί που υπάρχει η ανάγκη για αναμέτρηση με σημαντικά οντολογικά ζητήματα. Η δημιουργία τότε γίνεται η απάντηση στο μαύρο του θανάτου και του αδιεξόδου.

Δύο ερωτικοί άνθρωποι

Το θέμα έρωτας παιδεύει τους Κρυστάλλη και Κρυστ, και κάπου εκεί, εμπλέκεται και ο Παπαδιαμάντης με τα ερωτικά του διηγήματα. Θα μας πείτε;

Υπάρχει η εντύπωση πως και οι δύο απήλθαν ανέραστοι και η μη ικανοποίηση αυτού του ενστίκτου λειτούργησε ως κινητήριος μοχλός για τη γραφή τους. Δεν συμφωνώ απολύτως με την άποψη της ερωτικής στέρησης. Είναι και οι δύο ερωτικοί άνθρωποι, αυτό μαρτυρούν τα γραπτά τους και η συνύπαρξή τους στο μυθιστόρημα αναδεικνύει την ύπαρξη αφηγηματικής συγγένειας. Ο υπολανθάνων ερωτισμός τους, έτσι κι αλλιώς, μεταστοιχειώνεται σε γραφή.

«Η Ελλάδα θα σε πληγώσει […] Οι άνθρωποι λένε εύκολα μεγάλα λόγια. Υπόσχονται πολλά» λέει ο πατέρας του στον Κρυστ για να αποτρέψει την επιστροφή του. «Τρέμω με τα μεγάλα λόγια. Με τις μεγάλες υποσχέσεις. […] Είμαι παθός. Ποια πατρίδα; Δεν είναι ίδια η πατρίδα. Για όλους. Αλλοι θυσιάζονται κι άλλοι θερίζουν» εκμυστηρεύεται ο Κρυστάλλης στον Κρυστ. Ιδια άποψη με διαφορά ενός αιώνα. Είναι, λέτε, οι μεγαλοστομίες διαχρονικό κουσούρι μας;

Η ιστορία αυτό διδάσκει. Πρόκειται για χαρακτηριστικό στοιχείο κάθε εξουσίας, που αποκτά μεγάλη διάσταση στη χώρα μας. Η εξουσία ξεχνάει και βυζαίνει μόνο όσους υποτάσσονται άφωνοι.

Στο βιβλίο σας, η πραγματικότητα αναμιγνύεται με τη μυθοπλασία, το σήμερα μπλέκεται με το χθες, άνθρωποι των γραμμάτων ανταμώνουν με τον δημιουργό του «Σταυραετού»… Πώς βιώσατε αυτή τη δημιουργική περιπέτεια;

Κάθε γραφή είναι επώδυνη. Είναι μια γέννα. Κουβαλάς όλους τους ήρωες, πέρα από τις αφηγηματικές τεχνικές. Ωστόσο, απόλαυσα αυτή την περιπέτεια της παλινδρομικής κίνησης ανάμεσα σε πρόσωπα και εποχές. Μου έδωσε τη δυνατότητα να κάνω ένα ταξίδι.

Στην εποχή των κινητών, τάμπλετ κ.λπ., υπάρχουν αφτιά δεκτικά στη γλώσσα του Κρυστάλλη;

Δεν είναι εύκολη υπόθεση κι ούτε ο στόχος είναι να υιοθετήσουμε αυτή τη γλώσσα. Μπορούμε όμως να δανειστούμε λέξεις προσθέτοντας ποιητικότητα στη γραφή. Κι αυτό γίνεται στην εποχή μας από πολλούς συγγραφείς, απαλλαγμένους πια από το υφέρπον στίγμα του ηθογράφου.

Αφού βάλατε την τελευταία τελεία, τι γεύση σάς άφησε η συνάντηση μαζί του;

Χάρηκα με τη συνάντηση. Νιώθω ικανοποίηση, γιατί με βοήθησε να απαλλαγώ από στερεότυπα. Που έγινε αιτία να δω την ψευδεπίγραφη ταξινόμηση παλιού και καινούργιου.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ