ΑΝΔΡΕΑΣ ΛΕΝΑΚΑΚΗΣ
συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
Ο Ανδρέας Λενακάκης είναι φιλόλογος. Έπειτα από πολυετή καταγραφή στο νησί της Κρήτης, κατάφερε να συγκεντρώσει ελευθερόστομα τραγούδια, μαντινάδες, παροιμίες, ευτράπελες διηγήσεις και γενικά όλες τις εκφάνσεις του λαϊκού αθυρόστομου λόγου. Έτσι καταφέρνει να καλύψει τη χρονική περίοδο σχεδόν δύο αιώνων. Ο καλαίσθητος τόμος με τίτλο Κρητικά αξεμούριστα κυκλοφορεί από τον κρητικό (με έδρα το Ηράκλειο) εκδοτικό οίκο Mystis.
Ποια ήταν η αφορμή για την έκδοση του βιβλίου;
Η αφορμή ήταν σίγουρα η καλή διάθεση του εκδότη, σε μια εποχή ομολογουμένως δύσκολη για το βιβλίο, λόγω της οικονομικής κρίσης. Η αιτία ήταν ο όγκος του λαογραφικού υλικού, που είχα συγκεντρώσει τα τελευταία 15 χρόνια και το οποίο ασφυκτιούσε στο αρχείο μου. Σε πείσμα των καιρών, λοιπόν, αποφασίστηκε ότι έπρεπε να δει το φως της δημοσιότητας.
Γιατί επί πολλά χρόνια τα κρητικά αξεμούριστα αποσιωπήθηκαν;
Σίγουρα η ευθύνη δεν είναι δική μου… Αστειεύομαι. Ευθύνεται σίγουρα η εσφαλμένη αντίληψη, που είχε εδραιωθεί στον επιστημονικό κόσμο, ότι πρόκειται για ευτελές λαογραφικό υλικό, χωρίς ιδιαίτερη αξία. Όποιος μάλιστα συνέδεε το όνομά του με παρόμοιο υλικό ουσιαστικά «αυτοκτονούσε» επιστημονικά και κοινωνικά.
Κάποτε τέτοιου είδους δημιουργίες έβγαιναν σε ελάχιστα αντίτυπα. Θυμάμαι τον Τρωικό πόλεμο αλλά και παρόμοιες παράνομες εκδόσεις. Ποια ήταν η αντίδραση και το ενδιαφέρον του κόσμου σε ανάλογα αναγνώσματα;
Η έκδοση των Αξεμούριστων βρήκε πολλούς αποδέκτες και το βιβλίο, αν κρίνουμε με τη λογική των αριθμών, πούλησε αρκετά αντίτυπα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Μάλιστα, στην παρουσίαση που του έγινε στο Ηράκλειο, προσήλθε πολύς κόσμος. Ίσως, χωρίς να θέλω να περιαυτολογήσω, είναι η πρώτη παρουσίαση βιβλίου που συγκέντρωσε τόσο πολύ κόσμο.
Η πρώτη προσπάθεια έκδοσης με ελευθερόστομες συλλογές έγινε από την Κουκουλέ το 1984. Γιατί η Κρήτη καθυστέρησε;
Μακάρι να ήταν μόνο η Κρήτη. Δυστυχώς, λίγες περιοχές της Ελλάδας έχουν κάνει πλήρη καταγραφή του συγκεκριμένου λαογραφικού υλικού. Όπως σας είπα, ευθύνεται η συστολή των λαογράφων και η λανθασμένη αντίληψη για το άσεμνο στην επιστήμη.
Εσείς με αυτή την έκδοση προσπαθείτε να διασώσετε την προφορική παράδοση. Πιστεύετε όμως ότι θα βρεθούν και άλλοι Κρητικοί που θα σας μιμηθούν και θα κάνουν κάτι ανάλογο;
Το εύχομαι. Ξέρετε, είμαι σίγουρος ότι το υλικό που συνέλεξα είναι ένα μόνο μέρος από αυτό που υπάρχει. Ήδη, λόγω της σοβαρότητας που δόθηκε στην προβολή του βιβλίου, κάποιοι πληροφορητές ζήτησαν να με συναντήσουν, για να καταγράψω κι άλλο, ανέκδοτο υλικό. Μακάρι να βρεθούν μιμητές! Πάντως, γνωρίζω πως υπάρχει ένας ερευνητής που καταγράφει σχετικό λαογραφικό υλικό στη Δυτική Κρήτη. Το περιμένω με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Δυστυχώς για την Κρήτη η απουσία έδρας λαογραφίας στο εκεί Πανεπιστήμιο δεν επέτρεψε τη συστηματική λαογραφική έρευνα στο νησί. Δυστυχώς! Είναι ανάγκη επομένως δραστηριοποίησης των μεμονωμένων ατόμων, για να κάνουν τη δουλειά που θα μπορούσε να κάνει ή να είχε κάνει ένα πανεπιστημιακό ίδρυμα.
Ποιες είναι οι πρώτες κριτικές για αυτό σας το εκδοτικό εγχείρημα;
Ευτυχώς, μόνο θετικές. Εξάλλου, η σοβαρότητα με την οποία αντιμετωπίστηκε το υλικό και η έκδοση, κυρίως όμως οι εξαιρετικές εισηγήσεις των καθηγητών Μ.Ζ. Κοπιδάκη και Γ. Νικολακάκη και της δρ. Κ. Μπλαβάκη έβαλαν τα πράγματα στην πραγματική τους διάσταση. Οι αναγνώστες σας μπορούν να γράψουν στη μηχανή αναζήτησης του YouTube τη λέξη «αξεμούριστα» ή «κρητικά αξεμούριστα» και να παρακολουθήσουν αυτές τις εξαιρετικές εισηγήσεις, για να κατανοήσουν και τη σημασία του ελευθερόστομου λόγου στις θεωρητικές επιστήμες. Υπάρχουν, βέβαια, και κάποιες συντηρητικές φωνές, που δεν μπορούν να διαχωρίσουν τον ελευθερόστομο λόγο από την πορνογραφία. Στα Χανιά λ.χ. ο Ιστιοπλοϊκός Όμιλος ακύρωσε προγραμματισμένη παρουσίαση του βιβλίου, όταν το διοικητικό συμβούλιο έμαθε περί τίνος πρόκειται. Συμβαίνουν κι αυτά. Το πρόβλημα όμως είναι δικό τους, όχι της λαϊκής παράδοσης.
Σε ποιες άλλες περιοχές της Ελλάδος υπάρχουν ανάλογες μελέτες που έχουν εκδοθεί; Είναι ιδιαίτερα σημαντικές;
Απ’ όσο γνωρίζω, συστηματική συλλογή υπάρχει μόνο στη Μυτιλήνη, την Κύπρο και τώρα στην Κρήτη. Κάποιες άλλες εκδόσεις, όπως της Κουκουλέ και του Μελίκη, αφορούν σε ελευθερόστομο λαογραφικό υλικό καταγραμμένο σε διαφορετικά μέρη της Ελλάδας. Εξειδικευμένες, με τοπικό χαρακτήρα συλλογές είναι ελάχιστες. Υπάρχει, λοιπόν, πολύς ελεύθερος χώρος για έρευνα, ακόμα και για ανθρώπους που δεν ασχολούνται συστηματικά με τη λαογραφία. Αρκεί να έχουν καλή διάθεση και αγάπη για τον τόπο τους.
Γνωρίζω ότι στην αρχαιότητα, στις διονυσιακές τελετές, αλλά και στις Αποκριές ο λαός έφτιαχνε ελευθερόστομα δίστιχα ή τραγούδια. Υπήρχαν και άλλες φορές στην δημόσια και ιδιωτική ζωή του λαού που χρησιμοποιούσε τέτοιους ανάλογους στίχους;
Η συλλογή του ελευθερόστομου λαογραφικού υλικού είναι σημαντική, επειδή μας επιτρέπει να κατανοήσουμε την ψυχοσύνθεση των κατοίκων των διαφόρων περιοχών της Ελλάδας. Ίσως να φανεί παράδοξο, αλλά στην Κρήτη ελευθερόστομα τραγούδια λέγονταν στους γάμους, όταν ο γαμπρός πήγαινε να πάρει τη νύφη από το σπίτι της. Λέγονταν κατά τη μεταφορά και επίδειξη των προικιών, την ώρα της γέννας η μαμή μιλούσε ελευθερόστομα στη μέλλουσα μητέρα, για να καταπραΰνει τον πόνο του τοκετού. Λέγονταν στις αποσπερίδες στις γειτονιές, το χειμώνα στο τζάκι. Λέγονταν παντού. Αυτό το «παντού» δεν πρέπει να μας ξενίζει. Μην ξεχνάτε ότι πέρα από το σκωπτικό ή σατιρικό χαρακτήρα, ο ελευθερόστομος λόγος στις παραδοσιακές συντηρητικές κοινωνίες είχε και μυητικό χαρακτήρα: προετοίμαζε θεωρητικά τις νεότερες γενιές στην ενεργό σεξουαλική ζωή. Αν είχε ποιητική ή αφηγηματική μορφή, αυτό είναι άλλη υπόθεση.
Πέρα από τα τραγούδια έχουμε και τις ελευθερόστομες μαντινάδες. Σήμερα που η πολιτική κατάσταση είναι άσχημη, είναι εποχή για να γράψει ο λαός ή να φτιάξει ελευθερόστομα τραγούδια;
Συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο! Τέτοιες συγκυρίες λειτουργούν ενθαρρυντικά σε όσους διαθέτουν ποιητικό τάλαντο. Η ελευθερόστομη μαντινάδα είναι –μαζί με τις ευχετικές που ανταλλάσσονται μέσω sms– οι τελευταίες γνήσιες λαϊκές ανώνυμες ποιητικές δημιουργίες στην Κρήτη. Το Internet είναι ένας χώρος, μέσα στον οποίο κάποιος μπορεί να εντοπίσει αρκετά τέτοια δημιουργήματα. Άλλες, πάλι, φορές ασκείται κριτική στα τεκταινόμενα με ελευθερόστομο στίχο. Όταν λ.χ. δολοφονήθηκε ο διοικητής του ΙΚΑ από το σύζυγο της ερωμένης του, κυκλοφόρησαν πολλές μαντινάδες του τύπου: «Πρόσεξε μην ξενοπηδάς και κάνεις το Ρωμαίο, για θα σε βρούνε ανάσκελα σαν το Βαρθολομαίο». Την περίοδο πάλι με την αρρώστια των πουλερικών, κυκλοφόρησε η μαντινάδα: «Η αρρώστια των πουλερικών μ’ έχει απασχολήσει, μη μου ψοφήσει το πουλί που μου ’δωσε η φύση». Υπάρχουν πολλές τέτοιες μαντινάδες που σατιρίζουν τις καταστάσεις. Όσο για την οικονομική κρίση, οι πρωτοχρονιάτικες ευχές υπήρξαν προφητικότατες. Χαρακτηριστική είναι αυτή που κυκλοφόρησε την πρωτοχρονιά του 2011: «Το δυο χιλιάδες έντεκα θα φάμε το γαμήσι, αυτό που δεν προλάβαμε το ’10 από την κρίση».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου