Ευάγγελος Αυδίκος, Ανταλλακτήρια απόγνωσης, ΕΦΥΣΝ, 7 Ιουλίου 2020

                            

Εξεπλάγην με την έκπληξη για τον ψευτογιατρό και το εμπόριο της απόγνωσης. Κάθε φορά επαναλαμβάνεται η ίδια αντίδραση. Αρχαιόθεν. Στα χρόνια της Ρώμης ο Απουλήιος εξιστορεί με απολαυστικό τρόπο τις αγυρτείες των συγκαιρινών του για να προσπορίσουν χρήματα και να κεφαλαιοποιήσουν τη χειραγώγηση της βούλησης των πολιτών.

Το ίδιο συνέβη με το νερό του Καματερού που προβλήθηκε κατά κόρον από συγκεκριμένα μέσα ενημέρωσης, αμέσως μετά τη μεταπολίτευση, τότε που οι πολίτες αναζητούσαν την πολιτική και κοινωνική ισορροπία τους μετά την τραυματική κατάρρευση της χούντας. Το νερό του Καματερού ήταν η απόδειξη της αμφίσημης στάσης του πολιτικού συστήματος, μια συμπεριφορά που με απασχόλησε σε επιστημονικό κείμενο (συμπεριλαμβάνεται στο βιβλίο του υποφαινόμενου «Λαϊκή πίστη και κοινωνική οργάνωση», Πεδίο). Η κυβέρνηση τότε ήταν παγιδευμένη ανάμεσα σε δύο ομάδες, αυτούς που προέτασσαν την επιστήμη και τον ορθό λόγο στη διαχείριση τέτοιων ζητημάτων και εκείνους που υποχωρούσαν στην πίεση των μέσων ενημέρωσης για την ιαματική αποτελεσματικότητα του «αθώου» νερού. Τα τεκμήρια είναι αρκετά ώστε να οδηγηθεί κάποιος στην άποψη ότι ο Καματερός ήρθε ως μάννα εξ ουρανού για πολιτικά και επιχειρηματικά συμφέροντα. Ο ίδιος ο πρωταγωνιστής υπήρξε το τραγικό πρόσωπο της ιστορίας, πεπεισμένος για την αλήθεια του θαυματουργού νερού. Στο τέλος, η εκούσια αποχώρησή του από τη ζωή ενδυνάμωσε την τραγικότητα του συμβάντος.Στην αλυσίδα των εκπλήξεων συμποσούται και η υπόθεση του αποκαλούμενου «ψευτογιατρού». Αν για τους τηλεοπτικούς σταθμούς η πρόκληση αφηγηματικής έντασης είναι μέρος της διαδικασίας για την ενδυνάμωση του ποσοστού θέασης, για ένα μέρος ορθολογούντων θεατών είναι ευκαιρία να φρικιάσουν με τη διαπίστωση ότι η επιστήμη συνεχίζει να αμφισβητείται ως ιαματικός κανόνας. Αυτό αποκτά τραγικότητα για ασθενείς των οποίων η υγεία δοκιμάζεται. Είναι αντιμέτωποι με την απόγνωση.

Σε κάθε εποχή στήνεται ένα ανταλλακτήριο της απόγνωσης. Διαφέρουν τα υλικά. Παλιότερα ήταν πιπεριά, ο μπλε σκορπιός, η φραπελιά, το νερό του Καματερού. Στις μέρες μας το ανταλλακτήριο φτιάχτηκε από ενέσεις. Ωστόσο, πίσω από όλα αυτά τα υλικά, οι δημιουργοί των ανταλλακτηρίων πουλούσαν ελπίδες σε ανθρώπους που προσπαθούσαν να κρατηθούν από τη ζωή. Ετσι στήνεται μια επικερδής επιχείρηση, που αντλεί την ύπαρξή της από την πίστη σε κάποια δύναμη που θα αποτρέψει το βιολογικό τέλος.

Η σύσταση, όμως, ενός ανταλλακτηρίου χρειάζεται δύο πράγματα: απόγνωση και μετατόπιση των ανθρώπων στην πίστη, από τη μια μεριά, εξωγενών θεραπευτικών μέσων, μακριά από την επιστήμη ως φορέα ορθολογισμού. Και εκπροσώπους του ορθολογισμού, από την άλλη, που εμπορεύονται την απόγνωση. Και τα δύο αυτά στοιχεία υπάρχουν στην υπόθεση του ψευτογιατρού. Κι ακόμη, υπάρχει το πολιτικό πλαίσιο που έχει ως υπόστρωμα τον ανορθολογισμό και το εμπόριο της ελπίδας.