Η Επανάσταση του Συρράκου 2 Ιουλίου 1821

 Οἱ περὶ τὸν Ἰβραὴμ Πρεμέτην, Χουσεΐναγαν καὶ Ματούσιαγαν ἀπολυθέντες ἐκ Συρράκου καὶ Καλαρρυτῶν Τουρκαλβανοί, μόλις διελθόντες τὸν τελευταῖον παρὰ τὸν Ἄραχθον σταθμὸν τῶν ἐπαναστατῶν Ἑλλήνων, οὗ προΐστατο ὁ καπετὰν Γιαννάκης Ράγκος ὁ Βαλτινός, συνηντήθησαν ὀλίγον ἀνωτέρω, περὶ τὸ μέσον τοῦ Δρύσκου ὄρους, μετὰ τῶν ὑπὸ τοῦ Χουρσὴτ ἀποστελλομένων 7 χιλιάδων ὑπὸ τὸν ἀρχιστράτηγον Ἰσμαὴλ Πλιάσαν. Συνενωθέντες λοιπὸν ἐπέστρεψαν μετ’ αὐτῶν κατὰ τῶν ἐπαναστατῶν. Ἡ πρώτη συμπλοκὴ ἔλαβε χώραν παρὰ τὴν γέφυραν τοῦ Παπαστάθη εἰς τὸν ποταμὸν Ἄραχθον, τὴν δίοδον τῆς ὁποίας ὑπερησπίσθη καρτερικώτατα ὁ καπετὰν Ράγκος· ἀλλ’ οἱ ἐχθροὶ ὄντες τόσον πολυάριθμοι –8.000 περίπου ἤδη– κατώρθωσαν ἐπὶ τέλους νὰ διέλθωσιν αὐτὴν ὑποχωρησάντων τῶν ἐπαναστατῶν εἰς τὸν δεύτερον σταθμὸν αὐτῶν εἰς Χαλάσματα τοῦ Παλιοχωρίου. Διελθὼν τὸν Ἄραχθον ὁ Ὀθωμανικὸς στρατὸς ἐχωρίσθη εἰς δύο πτέρυγας, ἐξ ὧν ἡ μὲν δεξιὰ ἔλαβε τὴν εἰς Συρράκον καὶ Καλαρρύτας ὁδόν, ἡ δ’ ἀριστερὰ τὴν εἰς Κράψι καὶ Γότισταν. Ἡ δεξιὰ πτέρυξ συνηντήθη πάλιν εἰς Χαλάσματα μετὰ τῶν ἐπαναστατῶν, οἵτινες εὐχαρίστως ἐδέχθησαν αὐτὴν καὶ ἀφοῦ ἐπολέμησαν ἡρωικώτατα, ἠναγκάσθησαν, ἕνεκα τῆς πληθύος τοῦ ἐχθροῦ, νὰ ὑποχωρήσωσι καὶ πάλιν καὶ νὰ ἀνέλθωσιν εἰς τὸν εἰς Ἅγιον Γεώργιον σταθμόν. Πρὶν δὲ οἱ ἐχθροὶ φθάσωσιν ἐνταῦθα, ἡ ἀριστερὰ πτέρυξ ἀνῆλθε διὰ Κράψι καὶ Γοτίστης τὰ ὑπὲρ τὸ Συρράκον βουνὰ καὶ ἐξεκίνει κατὰ τῆς κωμοπόλεως. Διότι ἐγκαταλελειμμένα εὑροῦσα τὰ χωρία Κράψι καὶ Γότιστα –τῶν μὲν μαχητῶν συγκεντρωθέντων ἐν Συρράκῳ καὶ Καλαρρύταις, τῶν δὲ γυναικοπαίδων καταφυγόντων εἰς Φριγγοράσαν μετὰ τῶν γυναικοπαίδων τῶν δύο κωμοπόλεων– ἐπυρπόλησεν αὐτὰ καὶ ἀνῆλθεν ἀκωλύτως μέχρι τῆς κορυφῆς τῆς Πίνδου Φριγγοράσας. Ἐνταῦθα ἐφύλαττον οἱ Συρρακιῶται ὁπλῖται ὑπερασπιζόμενοι τὰ γυναικόπαιδα. Ἅμα τῇ αἰφνιδίᾳ ἐμφανίσει τοῦ ἐχθροῦ –διότι οὐδέποτε ἐπίστευον νὰ εἰσελάσῃ οὗτος ἐντεῦθεν– μέρος μὲν τῶν γυναικοπαίδων ἐτράπη ἀνὰ τὰς ὑψηλοτέρας καὶ ἀποκρημνοτέρας κορυφὰς καὶ χαράδρας τῶν ὀρέων, μέρος δὲ ἔσπευσε νὰ ἐπιστρέψῃ εἰς Συρράκον καὶ Καλαρρύτας, οἱ δὲ ὁπλῖται παρετάχθησαν ἐναντίον τοῦ ἐχθροῦ. Λέγουσιν, ὅτι εὑρέθησαν Γοτισταῖοί τινες προδόται, οἵτινες ὡδήγησαν αὐτοὺς κρυφίως δι’ ἀτραποῦ ἐπὶ τῆς κορυφῆς τοῦ ὄρους, ἀλλὰ τοῦτο δὲν φαίνεται τόσον πιστευτόν. Συνεκροτήθησαν λοιπὸν ἐνταῦθα δύο αἱματηρόταται συμπλοκαί, ἐξ ὧν τὸ μέρος ὠνομάσθη ἔκτοτε Ἀ π ά ν ω καὶ Κ ά τ ω  Π ό λ ε μ ο ς, καθ’ ἃς οἱ Συρρακιῶται ἠναγκάσθησαν νὰ ὑποχωρήσωσι διὰ τὸ πλῆθος τῶν ἐχθρῶν, οἵτινες διαιρεθέντες εἰς δύο σώματα ἐπροχώρησαν κατὰ τῶν δύο κωμοπόλεων. Οἱ παρὰ τὸν Ἅγιον Γεώργιον φυλάττοντες ἐπαναστάται ἔβλεπαν τὸν ὀθωμανικὸν στρατὸν κατερχόμενον κατὰ τοῦ Συρράκου, ἀλλὰ δὲν ἠδύναντο νὰ σπεύσωσιν ἐκεῖ εἰς βοήθειαν, διότι ἐπερίμενον τὴν δεξιὰν πτέρυγα, ἥτις ἀνήρχετο ἐκ Παλιοχωρίου μετὰ τὴν ὑποχώρησιν τῶν εἰς Χαλάσματα Ἑλλήνων. Ἐπὶ κεφαλῆς δὲ τῶν εἰς Συρράκον φρουρούντων ἦτο ὁ γέρω-Μπαλωμένος, ὁ ἀδελφὸς τοῦ περιφήμου Συντεκνιώτου ἀρματολοῦ Σκυλοδήμου.

Οἱ Ὀθωμανοὶ εἰσελθόντες εἰς Συρράκον καὶ Καλαρρύτας, ἐπεδόθησαν εἰς τὴν διαρπαγὴν καὶ πυρπόλησιν τῶν λαμπρῶν οἴκων των, οὓς εὗρον πάντας ἀνοικτοὺς καὶ ἐγκαταλελειμμένους, τῶν κατοίκων δραμόντων πρὸς σωτηρίαν των εἰς τὰς πέριξ τῶν κωμοπόλεων χαράδρας. Μεταξὺ Συρράκου καὶ Καλαρρυτῶν διανοίγεται ἡ ἀπόκρημνος καὶ βαθυτάτη χαράδρα Χρούσια, δι’ ἧς κατέρχεται ὁρμητικὸς εἰς τὸν Ἄραχθον ἀπὸ τὰ ὕψη τῆς Πίνδου ὁ ὁμώνυμος ποταμίσκος. Ἐπὶ τῆς πρὸς Συρράκον πλευρᾶς τῆς χαράδρας ταύτης, ὑπὸ τὴν Μπουλιάναν καὶ τὴν κορυφὴν τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, ἀπέναντι δ’ ἀκριβῶς ἀμφοτέρων τῶν κωμοπόλεων, συμπυκνοῦται μικρὸν ἀλλὰ βαθύτατον δάσος, ὀνομαζόμενον βλαχιστὶ Γκαρτέτσο, ἐκ διαφόρων ἀγρίων δένδρων, διὰ μέσου τοῦ ὁποίου διέρχεται ἡ ἐξ Ἰωαννίνων διὰ τοῦ Ἁγίου Γεωργίου εἰς Καλαρρύτας ὁδός. Ἐντὸς τοῦ δάσους τούτου ἐκρύβησαν ἅπαντα τὰ γυναικόπαιδα τοῦ Συρράκου καὶ τὰ ἐξ Ἰωαννίνων ἐνταῦθα καταφυγόντα πλουσίων οἰκογενειῶν, τὰ δὲ τῶν Καλαρρυτῶν καὶ τῶν ἄλλων συμμάχων κωμῶν κατέφυγον εἰς τὰς ὄπισθεν τοῦ Μπάρου καὶ τοῦ Ματσούκι δασώδεις χαράδρας. Ἐπὶ τρία ὁλόκληρα ἡμερονύκτια ἔβλεπον ἄστεγοι καὶ ἐστερημένοι τροφῶν οἱ δυστυχεῖς Συρρακιῶται μετὰ δακρύων καὶ ὀλοφυρμῶν ἐκ τοῦ προχείρου τούτου καταφυγίου των τὰς ὡραίας οἰκίας των διαρπαζομένας καὶ πυρπολουμένας. Πρὸ πάντων ἡ πυρπόλησις αὐτῶν ἐν καιρῷ νυκτὸς παρίστα θλιβερώτατον, σπαραξικάρδιον θέαμα. Ἐν τῇ τοιαύτῃ δὲ τρομερᾷ καταστάσει αἱ γυναῖκες ἠναγκάζοντο, φρικτὸν εἰπεῖν! νὰ πνίγωσιν εἰς τὰς ἀγκάλας αὐτῶν τὰ τέκνα, κραυγάζοντα καὶ ὀλολύζοντα ζητοῦντα γάλα καὶ τροφὴν τὰ ἀτυχῆ, ἵνα μὴ ἀκουσθῶσιν ὑπὸ τῶν διὰ τοῦ δάσους διερχομένων Τουρκαλβανῶν τῆς δεξιᾶς πτέρυγος, οἵτινες, καταβαλόντες καὶ τρέψαντες εἰς φυγὴν τοὺς εἰς Ἅγιον Γεώργιον φυλάττοντας ὀλιγαρίθμους ἐπαναστάτας καὶ πυρπολήσαντες τὸν ναὸν τοῦ ἁγίου, ἐτράπησαν πρὸς τὰς λεηλατουμένας ὑπὸ τῶν ὁμοφύλων των κωμοπόλεις. Τὰ ἐντεῦθεν λάφυρα αὐτῶν οἱ Τουρκαλβανοὶ μετεκόμιζον καὶ ἐπώλουν εἰς τὸ Σουλτανικὸν στρατόπεδον τῶν Ἰωαννίνων ἢ ἀπέστελλον εἰς τὰς ἐν Τσαμουριᾷ καὶ Λιαπουριᾷ ἑστίας των. Τέλος οἱ πρόκριτοι τῶν κωμοπόλεων καὶ οἱ ὁπλαρχηγοὶ ἰδόντες τὴν ἐντελῆ τῶν οἰκιῶν καταστροφὴν ἔδωσαν τὸ σύνθημα τῆς γενικῆς φυγῆς πρὸς τὰ βουνὰ τῶν Τσουμέρκων. Συγκεντρωθέντες λοιπὸν πάντες εἰς Πράμαντα ἐξεκίνησαν θέσαντες ἐμπρὸς τὰ γυναικόπαιδα. Τοιουτοτρόπως δὲ ἐπληρώθη τὸ ρηθὲν ἄλλοτε ὑπὸ τοῦ ἰσαποστόλου Κοσμᾶ πρὸς αὐτούς: «Θἀρθῇ καιρὸς ποὺ θὰ χαλασθῆτε, παιδιά μου, καὶ θὰ καταντήσητε κακὴν κακῶς νὰ φύγετε ἀπὸ τὸν τόπο σας. Δὲν θὰ προφτάσετε παρὰ λίγα σπειριὰ σιτάρι νὰ πάρῃ κάθε μάνα γιὰ τὰ παιδιά της στὴ τζέπη της. Χαρὰ σ’ ἐσᾶς ψηλὰ βουνὰ (τὰ Τσουμέρκα), ποὺ θὲ νὰ γλυτώσετε μιὰ μέρα ἀπάνω σας χιλιάδες ψυχές!» Φεύγοντες οἱ Συρρακιῶται πικρότατα ἔκλαυσαν τὴν ἐγκατάλειψιν τῆς πατρίδος των, εἰς ἀνάμνησιν τῆς καταστροφῆς τῆς ὁποίας ἐποίησαν τὸ ἑξῆς ᾆσμα:

 

Τρία πουλάκια κάθουνται ψηλὰ στὸν Ἅι-Γιώργη.

Τὄνα τηράει τὰ Γιάννινα, τἄλλο κατὰ τὸ Βάλτο,

τὸ τρίτο τὸ καλλίτερο μοιρολογάει καὶ λέει:

– Πολλὴ μαυρίλα πλάκωσε ψηλ’ ἀπ’ τὴν Τσουκαρέλα!

Δὲν εἶναι μαῦρα πρόβατα, οὔτε καὶ μαῦρα γίδια,

μόν’ εἶν’ ἀσκέρια Τούρκικα ποὔρχονται στὸ Συρράκο.

Βρίσκουν τὰ σπίτια ἔρημα, τὶς πόρτες ἀνοιγμένες,

βάνουν φωτιὰ στὸν Ἅι-Λιᾶ καὶ καῖν ὅλη τὴ χώρα.

Ἰμὲρ Κουμπάρος φώναξεν ἀπὸ τὴν Παναγία.

– Παιδιά, μὴ καῖτε τὸ χωριό, μὴ καῖτε τὰ βακούφια,

οἱ Βλάχοι τὸ μετάνοιωσαν καὶ πίσω θὰ γυρίσουν.

Βλάχοι γυρίστε στὸ χωριό, μὴ φεύγετε παρέκει

κι ἀφήνετε τὰ σπίτια σας καὶ τὰ βακούφικά σας,

ἡμεῖς τὸ βιὸ θ’ ἁρπάξουμε, τὰ σπίτια χάρισμά σας.

– Τί λές, μωρὲ παλιάρβανε, τί λὲς Ἰμὲρ Κουμπάρε;

Οἱ Βλάχοι, πᾶνε, ἐφύγανε, πᾶνε κατὰ τὸ Βάλτο,

κι ὅντας θ’ ἀλλάξουν οἱ καιροὶ θὲ νὰ γυρίσουν πίσω,

νὰ φκιάσουν ἄλλες ἐκκλησιές, νὰ χτίσουν ἄλλα σπίτια