Μικέλα Χαρτουλάρη,Ενα είδος που χάνεται, ΕΦΣΥΝ,17.8.15

xrisostomidis.jpg

Ο Ανταίος στο ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας (μετά τα γυρίσματα με τη Ναντίν Γκόρντιμερ. Φεβρουάριος 2007) | Απόστολος Καρακάσης

Στη βεράντα του Ανταίου Χρυσοστομίδη, πέρσι τέτοια εποχή ακριβώς, τρώγαμε πίτσες μια φιλική τετράδα, όταν γύρισε και μας είπε με τη μεγαλύτερη φυσικότητα:«Διάβασα ένα αναπάντεχα ωραίο βιβλίο: τα διηγήματα της Αλις Μονρό. Εχει μια καταπληκτική ιστορία με πρωταγωνιστή έναν συγγραφέα, ο οποίος αυτοκτονεί όταν βλέπει ότι αδυνατεί πια να γυρίσει τις σελίδες των βιβλίων. Οπως συμβαίνει τώρα με εμένα…»

Ο Ανταίος δεν σου επέτρεπε να τον λυπηθείς. Είχε μια πλούσια ζωή και την υπερασπιζόταν.

Ηγετικό στέλεχος του αντιδικτατορικού φοιτητικού αγώνα ως «Ρηγάς» στην Ιταλία (1969-1978), αρχιτέκτονας με πτυχίο από τη Ρώμη, δημοσιογράφος που έκανε την έκπληξη ως κουλτουριάρης διευθυντής του «Playboy», μεταφραστής από τις αρχές του '80, εκδότης από τα τέλη του '90, τηλεοπτικός γκουρού από το 2007, σημάδεψε ανεξίτηλα τα πνευματικά πράγματα της χώρας.

Ομως στα 60 του χτυπήθηκε από μια φοβερή αρρώστια, που μέσα σε δυόμισι χρόνια παρέλυσε το νευρικό του σύστημα κι άφησε ζωντανό μονάχα το μυαλό του.

Παρ' όλα αυτά, αρνιόταν να παραιτηθεί. Ηθελε να συζητά για τα πάντα. Απάγγελνες την αλφαβήτα, διάλεγε με ένα νεύμα ένα γράμμα, έπειτα άλλο, κι έκτιζες έτσι εσύ τις δικές του λέξεις και τα σχόλιά του.

Ωσπου μπήκε στο νοσοκομείο πριν από δύο εβδομάδες, και σήμερα κηδεύεται στις 12.00 από το Α' Νεκροταφείο…

Ανήκε σε ένα είδος υπό εξαφάνιση, ο Ανταίος Χρυσοστομίδης, και αφήνει ένα κενό δυσαναπλήρωτο. Ο τρόπος που αντιλαμβανόταν την αποστολή του σε κάθε σταθμό της διαδρομής του, τον έκανε ξεχωριστό. Κόντρα στην κυρίαρχη λογική του καιρού του, κατάφερνε να γίνεται ευρύτερα παρεμβατικός, παραμένοντας προσγειωμένος. Ετσι το ήθελε και το όνομά του με τη μυθολογική αναφορά…

Το επίτευγμα

Ο Ανταίος Χρυσοστομίδης έγινε μοναδικά δημοφιλής μέσα από τις τηλεοπτικές «Κεραίες της εποχής μας», που δεν έμοιαζαν με καμία εκπομπή «για το βιβλίο».

Ηταν εκπομπές για τη ζωή, την ιστορία και την πολιτική, ιδωμένες μέσα από την περιπέτεια και τη δυναμική της καθαρόαιμης λογοτεχνίας.

Και έφεραν 78 από τους σημαντικότερους και πιο ενδιαφέροντες συγγραφείς της διεθνούς σκηνής, μέσα στα ελληνικά σπίτια. Οι «Κεραίες…» -που μας έδεσαν στενά- κράτησαν έξι χρόνια στην ΕΡΤ (2007-2012) και επαναλαμβάνονται πια, όποτε το πρόγραμμα έχει τρύπες.

Αλλά η προσφορά του Ανταίου δεν εξαντλείται εκεί.

Το μεγαλύτερο επίτευγμά του ήταν η Σειρά Ξένης Λογοτεχνίας των εκδόσεων Καστανιώτη, την οποία συγκρότησε με μακρόπνοο όραμα από το 1998, συγκεντρώνοντας εκεί τον ανθό της παγκόσμιας πεζογραφίας.

Δεν κυνηγούσε τις αστραφτερές επιτυχίες και τους διάττοντες αστέρες.

Κυνηγούσε τις υπογραφές με μέλλον, που είχαν κάτι ερεθιστικό να πουν, κάτι που θα είχε νόημα κοινωνικό, πολιτικό, ιστορικό, λογοτεχνικό. Κανέτι, Καμύ, Αντριτς, Νερούδα, Χεμινγουέι, Μπέλοου, Καλβίνο, Σαραμάγκου, Γκόρντιμερ, Κέρτες, Οζ, Γεοσούα, Γκρόσμαν, Ισιγκούρο, Λιόσα, Μπολάνιο, Αϊρα, Παδούρα, Μύλερ, Μπάνβιλ κ.ά.

Στα χρόνια της παντοδυναμίας της Αγοράς, εκείνος πορευόταν με ποιοτικά και όχι εμπορικά κριτήρια, αναπτύσσοντας προσωπικές σχέσεις με τους σπουδαιότερους ξένους εκδότες.

Και για τους ζώντες συγγραφείς του καταλόγου του, ήταν όχι ένας απρόσωπος μεσάζων, αλλά ένας εμψυχωτής, ένας μέντορας, ένας φίλος, που εκμαίευε τον καλύτερο εαυτό τους και παρακολουθούσε και αναδείκνυε το έργο τους.

Κάτι πολύ σπάνιο πλέον στο νεοφιλελεύθερο τοπίο, τώρα που οι περισσότερες εκδοτικές επιλογές καθοδηγούνται από διεθνείς δημοπρασίες δικαιωμάτων και παιχνίδια εξουσίας αδίστακτων ατζέντηδων, οι οποίοι θέτουν ως απόλυτη προτεραιότητα τα κέρδη του συγγραφέα-πελάτη τους και όχι την οικοδόμηση μιας σχέσης ζωής με τον αναγνώστη. Πράγμα που ήταν το κυριότερο για τον Ανταίο.

Ιδιαίτερα σημαντική ήταν, όμως, και η μεταφραστική προσφορά του. Αντιμετώπιζε τη μετάφραση ως απολύτως δημιουργική δραστηριότητα, αλλά και ως λειτούργημα, έχοντας στο μυαλό του και τα κενά της ελληνικής βιβλιογραφίας.

Εγινε ο πρεσβευτής της υψηλής ιταλικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα, και γι' αυτό τιμήθηκε με Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης (2003) και με Παράσημο της Ιταλικής Δημοκρατίας (2004).

Μας σύστησε τον Καλβίνο, τον Ταμπούκι, τον Αμανίτι, τον Κολόντι, τον Μπουτζάτι, τον Σάσα, και είναι χαρακτηριστικές οι δύο τελευταίες μεταφράσεις του.

Το μυθιστόρημα Δώσε μου λίγη ζωή του Πάολο ντι Πάολο (Ικαρος 2015), που θέτει υπαρξιακά ερωτήματα.

Και το δοκίμιο του Νούτσιο Ορντινε, Η χρησιμότητα του άχρηστου (Αγρα 2014) που υπερασπίζεται τις ανθρωπιστικές σπουδές και την έκδοση λογοτεχνικών κειμένων στη σημερινή συγκυρία της ευρωπαϊκής κρίσης, όπου προκρίνονται οι ωφελιμιστικές επιλογές.

Δεν ήταν ένας ελιτιστής διανοούμενος, ο Ανταίος. Είχε κουλτούρα αναγεννησιακή, σκέψη κριτική, συνείδηση δομικά δημοκρατική, και στρατεύτηκε στην Ανανεωτική Αριστερά.

Ανέλυε τις απόψεις του στην «Αυγή», και μέσα από την ωραία στήλη του, «Περιδιαβάζοντας», πρότεινε μια πολιτισμική πολιτική.

Ετσι, στις ευρωεκλογές του 2014 κατέβηκε υποψήφιος με τη ΔΗΜΑΡ. «Ποτέ», μου τόνιζε, «δεν χαλάω φιλίες εξαιτίας πολιτικών διαφορών».

Συγγραφικό ταλέντο

Εβαλε την απαιτητική λογοτεχνία στην καθημερινότητα του ευρύτερου κοινού, ωστόσο ο ίδιος ο Χρυσοστομίδης δεν έγραψε κανένα λογοτεχνικό κείμενο μέχρι που αρρώστησε.

Το αφηγηματικό του χάρισμα αναδείχθηκε στους δύο τόμους «Οι κεραίες της εποχής μου» (Καστανιώτης 2012, 2013), όπου με αφορμή τις σχετικές τηλεοπτικές εκπομπές μας, και τους διαλόγους του με τόσους εμπνευσμένους συγγραφείς, αναπτύσσει έναν αναστοχασμό πάνω στα μεγάλα ζητήματα και τις μεγάλες συγκρούσεις του 20ού και του 21ου αιώνα.

Αυτά τα βιβλία θα γίνουν ένα έργο αναφοράς για τη ζωντανή ιστορία του καιρού μας.

Το λογοτεχνικό του ταλέντο φανερώθηκε αμέσως μετά, στα «Κίτρινα παπούτσια» (Ικαρος 2013), την ειρωνική και σπαρακτική ιστορία για την περιπέτεια της υγείας του.

Εχει όμως γράψει άλλο ένα διήγημα, ανέκδοτο ακόμα, όπου πρωταγωνιστεί ο εαυτός του μαζί με τον Ιταλό συγγραφέα και αγαπημένο φίλο του που πέθανε το 2012, Αντόνιο Ταμπούκι.