Τα φαντάσματα των Βαλκανίων

   Διάβασα τα σχόλια που έγραψε αναγνώστης του κειμένου του Παντελή Μπουκάλα σε ηλεκτρονικό ιστότοπο. «Πάλι για τους πρόσφυγες γράφεις;» σχολίαζε-η ουσία της άποψης. Δεν με ενδιαφέρει η πολιτική οπτική του σχολίου στη συγκεκριμένη περίπτωση. Αυτό που κρατάω από την παρατήρησή του είναι η αίσθηση του κορεσμού που εκπέμπει το τηλεοπτικό και σχολιογραφικό τοπίο. Υπ’ αυτή την έννοια, θα μπορούσε να έχει δίκιο ο αναγνώστης. Ωστόσο, το χειρότερο που θα μπορούσε να γίνει αυτή τη στιγμή να τα βάλουμε όλα στην ίδια ζυγαριά: τα σημαντικά και τα σχολιογραφικά συμπεριφορών της καθημερινότητας που , για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας, αναδύονται σε κύρια ζητήματα προκαλώντας έναν εμετικό κορεσμό και μια διανοητική πτωχοποίηση. Όταν όλα εκφωνούνται με τον ίδιο τρόπο. Όταν αναπαράγονται και αναμεταδίδονται από όλο το φάσμα της ενημέρωσης, έντυπης και πρωτίστως ηλεκτρονικής, για αρκετές ημέρες, χωρίς καμιά αξιολόγηση παρά μόνο με κριτήριο τα μικροκομματικά και άλλα συμφέροντα. Όταν συμβαίνουν όλα αυτά, είναι αναπόφευκτο για τον αναγνώστη-ακόμη κι αν είναι καλόπιστος-να νιώσει κορεσμό. Να μπουκώσει, με άλλα λόγια, και να πει αγανακτισμένος «ξεκολλάτε, πάμε παρακάτω».

     Όμως, η προσφυγική κρίση δεν ανήκει στα καθημερινά ή στα πολιτικά ζητήματα που τροφοδοτούν την εθνική πολιτική σκηνή. Είναι ένα ευρωπαϊκό και διεθνές ζήτημα που προκαλεί αντιπαραθέσεις, ρωγμές και αποκαλύπτει όσα συχνά κρύβονται, όταν όλα ακολουθούν μια ομαλή και ρυθμισμένη πορεία.

      Η προσφυγική κρίση αποκαλύπτει τη ματαιότητα των πλαστικών επεμβάσεων στη δημόσια εικόνα τους  που επιχειρούν οι ισχυροί της γης, για να αποκρύψουν το πραγματικό, αποκρουστικό πρόσωπο με τα όσα γίνονται στη Μέση Ανατολή αλλά και σ’ άλλα σφαγεία του κόσμου.

      Κοντά σ’ αυτά καταρρίπτονται-ή δοκιμάζονται-διάφοροι μύθοι. Ένας απ’ αυτούς είναι η άποψη πως η Ευρώπη έχει μιαν ανθρωπιστική παράδοση που την ξεχωρίζει από άλλες ηπείρους. Αυτό που αποδεικνύει, ωστόσο, ο τρόπος που αντέδρασαν οι ηγεσίες των κρατών αλλά και ένα μεγάλο μέρος των λαών είναι ότι έβαλαν την ουρά στα σκέλια τους και ακολούθησαν το θεριό του ρατσισμού και της ξενοφοβίας που γέννησε παλιότερα τον φασισμό και τον ναζισμό.

     Ένας άλλος μύθος είναι η αυτονόμηση των Βαλκανίων από εξαρτήσεις ένθεν κακείθεν. Είναι γνωστή η αντίληψη που είχαν οι κεντρο-Ευρωπαίοι για τα Βαλκάνια. Θεωρούνταν ένας τόπος που δεν μπορούσε να συμβαδίσει με τους ‘ευρωπαϊκούς’  πολιτικούς και πολιτισμικούς κώδικες. Ανταρσίες, δολοφονίες, πόλεμοι, κ.λπ. Αυτή η άποψη προϋποθέτει την αποδοχή του γεγονότος -που φτάνει από παλιά- ότι η δυτική Ευρώπη είναι τόπος παραγωγής οικονομικών και πολιτισμικών πόρων που της προσφέρουν το αίσθημα της ανωτερότητας έναντι των «κατσαπλιάδων» των Βαλκανίων και των λοιπών  «παρίων»  της Μεσογείου.    Η Μαρία Τοντόροβα πιστεύει ότι η εικόνα αυτή θα μπορούσε ν’αλλάξει. Την ίδια στιγμή περίμενε τα αποτελέσματα αυτής της διαδικασίας που ξεκίνησε μετά το 1990 με την κατάρρευση του προηγούμενου πολιτικού συστήματος στην ανατολική Ευρώπη και τα Βαλκάνια.

     Δεν ξέρω τι είχε στο μυαλό της η Τοντόντοβα, ή αν είναι ευχαριστημένη με όσα γίνονται. Όσα όμως ζούμε, με αφορμή τους πρόσφυγες, μοιάζει με επιστροφή σε  παλινόρθωση της πολιτικής χειραγώγησης των Βαλκανίων από την «πολιτισμένη» Δύση. Γίνονται παντός είδους αλισβερίσια και τα Βαλκάνια ξεχνούν την μεγάλη τους παράδοση. Τη δύναμη της συνύπαρξης πολλών πληθυσμών με διαφορετική εθνική και θρησκευτική αναφορά.Θα τρίζουν τα  κόκαλα  των εμπόρων  και των καραβανιών που διέσχιζαν τα κακοτράχαλα Βαλκάνια.Που μ’ όλες τις αδυναμίες ήταν ένα εργαστήρι συνύπαρξης και διαφορετικότητας. Γινόταν εύφλεκτη ύλη η συνύπαρξη όταν φρόντιζαν γι’αυτό οι ισχυροί της Δύσης.

    Δυστυχώς, τα κλειστά σύνορα βρικολιάζουν τα Βαλκάνια.  Αποδέχονται τη χειραγώγησή τους από το διευθυντήριο των ισχυρών προσδοκώντας σε κάποια ψιχία. Έχω την αίσθηση πως οι κυβερνήσεις των Βαλκανικών κρατών αναβιώνουν τους παλιούς πασάδες και ηγεμόνες.