Μήπως να κρατούσα μόνο ένα βιβλίο;

aris stylianou

Ο καθηγητής Φιλοσοφίας στο ΑΠΘ, δοκιμιογράφος και μεταφραστής φιλοσοφικών έργων, Αρης Στυλιανού | ΜΑΡΙΟΣ ΒΑΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ

Αρης Στυλιανού

Βιβλία στο προσκέφαλο

Πολυαγαπημένα, πολυδιαβασμένα, βιβλία που μας διαμόρφωσαν ή μας στήριξαν σε δύσκολες στιγμές. Πρόσωπα της γραφής ξεφυλλίζουν την «αυτοβιογραφική» βιβλιογραφία τους.

Ο καθηγητής Φιλοσοφίας στο ΑΠΘ, δοκιμιογράφος και μεταφραστής φιλοσοφικών έργων, συνεργάτης στο «Ανοιχτό Βιβλίο» και εσχάτως πρόεδρος του Δ.Σ. στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος ανακεφαλαιώνει τα βιβλία που τον διαμόρφωσαν στο πέρασμα του χρόνου ως αναγνώστη.

Ο Αρης Στυλιανού ταξινομεί και θεματοποιεί βιβλία ανά εποχές. Ετσι, περνώντας διαμέσου του Τομ Σώγιερ, του Δον Κιχώτη, του Μπιντέ, του Αναγνωστάκη και του Σαχτούρη, του Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο αλλά και της Χαμένης Ανοιξης, της Βίβλου, του Μαρξ και του Αλτουσέρ, φτάνει στον Πατρίκ Μοντιανό και στον Σιμενόν ή στο Περιμένοντας τον Γκοντό και στον Αποτυχημένο για να αναρωτηθεί εντέλει, απ’ όλη αυτή την αναγνωστική οδύσσεια, μήπως του αρκεί ένα βιβλίο, λες και εκεί συμπυκνώνεται όλος ο χρόνος (αναγνωστικός και βιωμένος), η Ηθική του Σπινόζα…

Επιμέλεια: Μισέλ Φάις

❖ ❖ ❖ ❖ ❖ 

Η βιβλιοθήκη μου στενάζει, δεν υπάρχει πια ούτε χαραμάδα κενού χώρου, διπλές σειρές βιβλίων παντού και στοίβες στο πάτωμα. Παλιότερα τη διατηρούσα σε κάποια τάξη, τώρα εξ ανάγκης επικρατεί πλήρης ακαταστασία. Ευτυχώς βρίσκω ακόμη τα βιβλία όταν τα χρειάζομαι, γνωρίζοντας περίπου τη θέση τους.

Πολλές φορές έχω σκεφτεί να απαλλαγώ από τα περισσότερα, να τα δωρίσω, να τα πουλήσω, να τα πετάξω στην ανακύκλωση. Το θέμα είναι σχεδόν φιλοσοφικό: τι μας χρειάζονται τόσα βιβλία; Κάποια θα μείνουν αδιάβαστα για πάντα. Μήπως να κρατούσα μόνο ένα βιβλίο; Δεν θα μου αρκούσε άραγε μόνο η Ηθική του Σπινόζα;

Από μικρός διάβαζα αρκετά. Οχι πολύ, αρκετά. Δηλαδή, περισσότερο έπαιζα παρά διάβαζα. Ενα από τα πρώτα αγαπημένα παιδικά αναγνώσματα ήταν οι δύο τόμοι με Τα ελληνικά παραμύθια του Γ. Α. Μέγα, στην ωραία έκδοση της Εστίας, με εικονογράφηση του Φώτη Κόντογλου. Ακολούθησαν η Ιλιάδα και η Οδύσσεια σε έκδοση για παιδιά, όπως επίσης η Αργοναυτική εκστρατεία. Με συγκίνησαν ιδιαίτερα ο Δον Κιχώτης και ο Ιβανόης, ο Ροβινσώνας Κρούσος και ο Τομ Σώγιερ, καθώς και Η καλύβα του μπαρμπα-Θωμά.

Το πιο έντονο διάβασμα άρχισε για μένα προς το τέλος του δημοτικού σχολείου, γύρω στα έντεκα. Εκτός από τις εφημερίδες, που τις ρουφούσα αχόρταγα, κουσούρι που με συνοδεύει μέχρι και σήμερα, έπεσα με τα μούτρα και στα βιβλία. Τότε ανακάλυψα τα έργα του Ιούλιου Βερν, που με γοήτευσαν. Ξεχωρίζω τα Μιχαήλ Στρογκώφ, Η μυστηριώδης νήσος και Ο γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες. Την ίδια εποχή, με συγκλόνισε η ανάγνωση των Αθλίων του Ουγκό. Αυτό το βιβλίο ήταν μια πραγματική αποκάλυψη.

Αργότερα, η ανάγνωση του Παπαδιαμάντη και του Βιζυηνού μού άνοιξε μια άλλη προοπτική για το τι σημαίνει καλό διήγημα. Από τότε αγαπώ ιδιαίτερα τα διηγήματα, είδος στο οποίο διαπρέπουν αρκετοί σύγχρονοι Ελληνες συγγραφείς. Διάβασα με λαχτάρα και έντονα συναισθήματα την Κυρα-Λισάβετ του Τόλη Καζαντζή και τον Μπιντέ του Μάριου Χάκκα. Ο Τσέχοφ επίσης στάθηκε για μένα μεγάλος δάσκαλος στο είδος του διηγήματος.

Υστερα, ήρθε η ποίηση. Σολωμός, Καβάφης και Σεφέρης, με αυτή τη σειρά ανάγνωσης, αλλά με πολλές επαναλήψεις και επανερμηνείες. Αυτοί είναι οι κορυφαίοι νεοέλληνες ποιητές, για τα δικά μου γούστα. Θαύμασα και τον Ρίτσο, κυρίως της Τέταρτης Διάστασης, αλλά και τον Αναγνωστάκη και τον Σαχτούρη. Ενώ πολύ αγαπημένος μου ήταν και παραμένει ο Μάρκος Μέσκος, με το Μαύρο Δάσος του.

Στα επόμενα χρόνια προσπάθησα να διαβάσω όσο περισσότερους κλασικούς μπορούσα. Λάτρεψα τον Ντοστογιέφσκι, κυρίως το Εγκλημα και τιμωρία, στον οποίο επανήλθα αργότερα πιο στοχαστικά. Το Πόλεμος και ειρήνη του Τολστόι με καθήλωσε.

Το έβαλα πείσμα να ολοκληρώσω την ανάγνωση του Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο του Προυστ, που μου πήρε αρκετούς μήνες. Από τους Ελληνες με σφράγισε η εμπειρία της ανάγνωσης του Στρατή Τσίρκα, του οποίου η τριλογία Ακυβέρνητες Πολιτείες παραμένει ανυπέρβλητη σε κάθε επίπεδο. Αλλά, για λόγους συγκυριακούς, ίσως αγάπησα περισσότερο τη Χαμένη Ανοιξη. Ενώ το μυθιστόρημα που με συγκλόνισε υπαρξιακά και πολιτικά ήταν ασφαλώς, και είναι, Το κιβώτιο του Αρη Αλεξάνδρου.

Το ενδιαφέρον μου για τη φιλοσοφία είχε ξεκινήσει με τον Σαρτρ, του οποίου διάβασα τις Λέξεις, τις Καταστάσεις, τη Ναυτία, καθώς και τα θεατρικά του. Από τον Σαρτρ πέρασα στον Μαρξ και στον Λένιν, με κάποια κατά κανόνα κακομεταφρασμένα κείμενα, για να γοητευτώ τελικά από τον Αλτουσέρ και τις Θέσεις του. Πολλά βιβλία φιλοσοφίας καταναλώθηκαν στις σπουδές μου, στη διάρκεια των οποίων θέλησα ή χρειάστηκε να προσεγγίσω και τη Βίβλο, Παλαιά και Καινή Διαθήκη, σε μια ανεπανάληπτη αναγνωστική εμπειρία.

Ταυτόχρονα είχα λατρέψει τον Μπέκετ, στις ωραίες μεταφράσεις της Αλεξάνδρας Παπαθανασοπούλου, στις εκδόσεις Κρύσταλλο. Περιμένοντας τον Γκοντό, Το τέλος του παιχνιδιού, Ευτυχισμένες μέρες: έργα που πάντα σε αναστατώνουν και σε ηλεκτρίζουν.

Παρόμοια εμπειρία είχα όταν γνώρισα τα κείμενα του Τόμας Μπέρνχαρντ, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζω τα Παλιοί δάσκαλοι και Ο αποτυχημένος, στη θαυμάσια Σύγχρονη κλασική βιβλιοθήκη του «Εξάντα». Θα χρειαζόμουν πολύ περισσότερο χώρο για να αναφερθώ στα γαλλικά διαβάσματά μου, στα πέντε χρόνια που έζησα στο Παρίσι. Κρατώ έναν συγγραφέα που με συγκίνησε πολύ, τον Πατρίκ Μοντιανό, που ορισμένα βιβλία του μεταφράστηκαν πολύ ωραία στις εκδόσεις Πόλις. Και τον Ζορζ Σιμενόν, βεβαίως.

Αγαπώ πολύ τη γραφή, την ανάγνωση και τη μετάφραση, γι’ αυτό και αγαπώ τα βιβλία. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια έχουμε την αγαθή τύχη να εκδίδονται ολοένα και καλύτερα βιβλία, από την άποψη της μετάφρασης, της εν γένει επιμέλειας και της άρτιας τυπογραφικής φροντίδας. Θα ήθελα να έχω άλλη μια ζωή, για να προλάβω να διαβάσω όλα όσα πόθησα.

Ωστόσο η υπερφορτωμένη βιβλιοθήκη μου εξακολουθεί να με τρομάζει και να με πλακώνει. Σκέφτομαι ότι ίσως θα έπρεπε να την αδειάσω και να μην κρατήσω παρά ελάχιστα βιβλία. Ή καλύτερα μόνο ένα, την Ηθική του Σπινόζα...