ΤΙΜΗΤΙΚΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΠΑΚΩΣΤΑ

ΤΙΜΗΤΙΚΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΠΑΚΩΣΤΑ

ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΜΠΟΥΚΑΛΑΣ,Ανάμεσα στην πέρκα και στον γύλο, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 20 9.15

ΕΤΙΚΕΤΕΣ:ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ

Κάποια στιγμή, όχι βέβαια σε προεκλογική περίοδο, οπότε τα πάθη εμφανίζονται οξυμένα, μισό αυθεντικά - μισό προσποιητά, κόμματα και πολιτικοί θα πρέπει, επιτέλους, να αποφασίσουν για κάτι. Οχι για το τι είναι λαός, για το πώς εννοούν τον λαό, μια και αυτό το «πλάσμα» εξακολουθεί να ξεφεύγει από ορισμούς και ταξινομήσεις, κάπως σαν τον Πρωτέα του μύθου, που μεταμορφωνόταν σε λιοντάρι, φίδι, πάνθηρα, νερό ή δέντρο, για να αποφύγει όσους τον ενοχλούσαν, θέλοντας να εκμεταλλευτούν το προφητικό του χάρισμα. Αλλά για το πώς αισθάνονται οι ίδιοι απέναντί του. Ποιες είναι οι βαθύτερες σκέψεις τους γι’ αυτόν. Πώς, επιτέλους, τον μετρούν και τον υπολογίζουν.

Μια κάποια αστάθεια ή ταλάντευση στις περί λαού απόψεις είναι κατανοητή. Η συγκυρία παίζει πάντα τον ρόλο της, επηρεάζοντας λίγο ή πολύ τις απόψεις μας. Κι ακόμα περισσότερο τις επηρεάζει η οπτική του καθενός, το πρίσμα και η σκόπευσή του, οι κρυφές βλέψεις του. Δεν είναι όμως κατανοητή η ριζική διαφοροποίηση για το τι εστί λαός στο στόμα του ίδιου πολιτικού και στη διάρκεια της ίδιας μέρας. Δεν είναι κατανοητή η ασταμάτητη κίνηση εκκρεμούς, στις ανακοινώσεις ενός και του αυτού κόμματος, ανάμεσα στο συν και το πλην, ανάμεσα στο μηδέν και το άπειρο, στο ασήμαντο κι ανάξιο και το άριστο.

Στο ζενίθ λοιπόν ο λαός, σαν Λαός πια, με κεφαλαίο το αρχικό λάμδα, σύμφωνα με τους ορισμούς μιας τυπογραφικής μεταφυσικής, όταν οι ρήτορες αναγνωρίζουν (επειδή αυτό πιστεύουν στ’ αλήθεια ή αυτό τούς υπαγορεύει η προεκλογική τους ανάγκη) ότι «διαθέτει κριτήριο και αισθητήριο», όπως συχνότατα διαβάζουμε κι ακούμε. Στο ζενίθ όταν οι ψηφοσυλλέκτες κηρύσσουν σε υψηλούς τόνους πως ο Λαός είναι μεν τρίγαμος, έχει όμως άριστες σχέσεις, αρμονικότατες, και με τη Μνήμη και με τη Σκέψη και με την Κρίση. Στο ζενίθ όταν εξυμνείται η λεβεντιά κι η περηφάνια του, η βαθιά εμπειρία του, το σοφό ένστικτό του, το ανυπότακτο πνεύμα του, το πάθος του για την ελευθερία και το κοινό καλό, η αφιέρωσή του στα συνταγματικά άρθρα, που δίνουν σ’ αυτόν την πιο βαριά ευθύνη.

Και στο ναδίρ ο λαός, πάνω-κάτω ο ίδιος λαός, όταν οι αρχηγοί, πάνω-κάτω οι ίδιοι αρχηγοί, χρησιμοποιούν ρήματα παραπλανήσεως σημαντικά, για να τους δώσω ένα πρόχειρο όνομα. Με υποκείμενο ή αντικείμενό τους τον λαό και πάλι. Τίποτε πιο εύκολο από το να συγκεντρώσει κανείς σχετικές φράσεις, αποσπώντας τες από προεκλογικού τύπου ομιλίες, τωρινές και παλαιότερες: «Δεν θα εξαπατηθεί και πάλι ο λαός» (που σημαίνει ότι μία τουλάχιστον φορά, για να μην πω δεκάδες, «εξαπατήθηκε»). «Δεν θα μπορέσετε να παρασύρετε ξανά τον λαό». «Το παιχνίδι με την υφαρπαγή της λαϊκής ψήφου έλαβε τέλος» (ποιος ξέρει έπειτα από πόσες φορές που παίχτηκε αποδοτικά για τους διοργανωτές του). «Ας μην ξεγελαστούν και τώρα οι λαϊκές δυνάμεις». «Επιχειρούν να παραπλανήσουν εκ νέου τους ψηφοφόρους». «Δεν θα σας επιτρέψουμε να λεηλατήσετε άλλο τη συνείδηση του λαού». «Λαέ, μην ανεχτείς να σε κοροϊδέψουν και τούτη τη φορά». Μια ματιά στα πρωτοσέλιδα και στα κείμενα των εσωτερικών σελίδων εύκολα θ’ αβγάτιζε την «παραπλανητική» σοδειά.

Εν ολίγοις, ο λαός, όπως πιστεύουν όσοι δηλώνουν θερμοί φίλοι του, διαθέτει μεν «μνήμη και κρίση και σκέψη», πλην όμως δεν είναι ιδιαίτερα δύσκολο να τον παραπλανήσεις, να τον παγιδέψεις. «Εχει πλούσια πείρα», με τόσα που έχει γευτεί, αλλά παραμένει παιδί απαίδευτο, άρα άκοπα διαχειρίσιμο· αρκούν μια-δυο υποσχέσεις γενικού χαρακτήρα ή ένα εξατομικευμένο ρουσφετάκι για να τον ξεγελάσεις. «Είναι γερός στην κρίση και στη σύγκριση», από την άλλη όμως εξακολουθεί ο αφελής να παρασύρεται. «Εχει απροσκύνητο πνεύμα», ταυτόχρονα όμως επιτρέπει ο αφελέστατος να τον υποδουλώνει ψυχικά και πνευματικά (κυρίως δε ψηφοδοτικά) ο πρώτος λαοπλάνος και να τον σέρνει στο άρμα του. «Εχει αισθητήριο και κριτήριο», μόνο που αυτά δεν αρκούν για να του προσφέρουν το διαβατήριο με το οποίο θα ξεφύγει, επιτέλους, από την ήπειρο της εξαπάτησης. «Ψηφίζει με την καρδιά και το μυαλό του», κι ωστόσο λίγο περισσότερο αν προσπαθήσεις, θα καταφέρεις να του υφαρπάξεις την ψήφο.

Λοιπόν; Νήπιο ο λαός, καταδικασμένος τελεσίδικα στην αφέλεια, ή ώριμη οντότητα; Ελευθερόφρων ή εθελόδουλος; Με το μυαλό του στραμμένο στο κοινό καλό ή φιλοτομαριστής; Ετοιμος πάντα ν’ αγωνιστεί και να μοχθήσει, να προσφέρει και να μοιραστεί, ή βολεψάκιας, με τις φραπεδιές, το αραλίκι και τον χονδροειδή κυνισμό του; Πρόθυμος ν’ αναλάβει την ευθύνη του (να πληρώνει δηλαδή τους φόρους που του αναλογούν, να μην πετάει τα σκουπίδια του στον ακάλυπτο και τα αναμμένα τσιγάρα του στο δασάκι φεύγοντας μετά το πικνικάκι του, να σέβεται την προτεραιότητα, για ν’ αρχίσουμε από τα δυστυχώς ορφανά νοήματος «αυτονόητα») ή ορκισμένος φοροφυγάς και φοροφαγάς και συνειδητός οικοδολιοφθορέας;

Σε ερωτήματα όπως αυτά δεν χωρούν μονολεκτικές απαντήσεις, «Ναι» ή «Οχι». Για τον πολύ απλό λόγο ότι δεν υπάρχει ενιαία «λαϊκή συμπεριφορά», δεν υπάρχει μία και μόνη «λαϊκή βούληση» κάθε φορά. Γιατί δεν υπάρχει ένας και μόνος λαός, με όποια κριτήρια κι αν επιχειρήσουμε να τον ορίσουμε, κοινωνικά, ταξικά, εκπαιδευτικά, πολιτιστικά. Ενας, ίδιος και αναλλοίωτος, εξωιστορικός και μεταφυσικός, ένα υπερβατικό πλάσμα, υπάρχει αποκλειστικά στους αγιογράφους του (τυπικούς λαϊκιστές) ή σε όσους ψευτοαριστοκράτες τον κρίνουν συλλήβδην ανάξιο, δίχως -έστω- εσωτερικές διαφοροποιήσεις και διαβαθμίσεις, πάντα κατώτερο των περιστάσεων, δηλαδή των επικριτών του.

Μέσα στον ίδιο λαό υπάρχουν την ίδια στιγμή πολλοί λαοί, με τις διαφορές και τις συγκρούσεις τους. Γι’ αυτό και «οράματα» του τύπου «λαϊκή εξουσία» υποτίθεται ότι τα λένε όλα, δεν λένε όμως τίποτε το καθαρό και συγκεκριμένο (κυρίως, δεν λένε ποιος θα ορίσει τον λαό, ποιος κομματικός Προκρούστης θα τον προσαρμόσει και θα τον καθοδηγήσει). Για τους κομματικούς, παλιούς, νέους και νεάζοντες, «Αϊ-Λαός» είναι βέβαια ο δικός τους «λαός», το δικό τους κομμάτι λαού, αυτό που στρατεύεται στις γραμμές του, ακόμα κι αν δεν ξεπερνάει το 10% ή και το 1%. Ο,τι περισσεύει, ό,τι μένει έξω από την επικράτειά τους, είναι ανώριμο, ξεγελιέται εύκολα, πέφτει ηλιθιωδώς σε παγίδες, ενδίδει στην παραπλάνηση, υποκύπτει, κιοτεύει, δεν έχει ιδεολογικά ερείσματα ή ηθικά αντισώματα που θα του επιτρέψουν να μην εξαπατηθεί.

Εντέλει τι, για να θυμηθούμε το παλιό τραγουδάκι. «Πέρκα είμαι πιάνομαι, χάνος είμαι χάνομαι»; Ή «γύλος είμαι, τους γελώ, και το δόλωμα χαλώ»;

New Issue of Palaeoslavica (vol. XXIII: nos.1-2) for 2015

Dear Colleagues,

I am glad to announce the publication of the new issue of Palaeoslavica for 2015.
Volume XXIII of Palaeoslavica for 2015 consists of two issues (315 pp., 316 pp.)
No. 1 of Palaeoslavica XXIII consists of four sections. The Articles section contains a study by E. Syrtsova on the mention of people of Ros (Ῥῶς) in 11th-century Mount Athos manuscripts; a study by H. Rothe on the verbs viděti/věděti (‘to see’ and ‘to know’) in 11th-century Slavonic hymnography; an article by V. Kononovich on the Great Duchy of Lithuania according to Sigismund von Herberstein's description; an article by A.G. Avdeev on the role of inscriptions in Russian heroic epic songs. An article by E.A. Samodelova relates the custom of transgender disguise in Russian folk marriage, and an article by I.A. Kachinskaia discusses terms of kinship and their use to describe the world in dialects of the Russian North. The Publications section presents I. Trifonova's study on the Narratio Aphroditiani in its third Slavonic translation as well as a list of obscene phraseological units in the discourse of the Belorussian storyteller (publ. by G.I. Lopatin). The Speculum section presents a study by O.B. Strakhov on the corpus of earliest translations by Cyril and Methodius, Apostles of the Slavs. The Miscellanea section contains notes by L.Citko, M.A. Lobanov, etc.
No. 2 of Palaeoslavica XXIII also consists of four sections. The Articles section contains a study by I. Khristova-Shomova on the Draganov Menaion of the 13th century. A study by S.V. Tsyb and V.A. Chichinov suggests a new dating for a Mongolian campaign in South Rus. An article by S.K. Sevast'ianova and G.M. Zelenskaia discusses Patriarch Nikon (1605-1681) and his deliberate imitation of the life and feats of St. Metropolitan Filipp of Rus (1507-1569). The article contains 66 illustrations, some of them hitherto unpublished. An article by A.G. Avdeev analyzes Russian social value systems from the end of the 17th to the beginning of the 18th centuries on the basis of inscriptions on headstones. An article by Fr. Molina-Moreno compares Polissian (Ukraine and Belarus) rusalki(mermaids) with ancient sirens. The Publications section contains articles on folk demo­nology in Ukraine and Belarus (A.B. Strakhov) and the Russian North (T.S. Kaneva and D.I. Shomysov). The Speculum section suggests a new hypothesis on the origin of Old Russian Perfect participles ending in -le (by A.B. Strakhov). The Miscellanea sections contains notes on Russian hapax legomena by A.G. Grishchenko and A.B. Strakhov.
For a detailed Table of Contents see http://www.palaeoslavica.com/id3.html

International Association for Southeast European Anthropology (InASEA) 8th InASEA Congress in Sofia, Sept. 15–18, 2016 Balkan Life Courses: Family, Childhood, Youth, And Old Age in Southeast Europe Call for Papers

The big historical events of the 20^th century and the radical political and social changes in South­east Europe in the new millennium caused deep transformations of people’s lives and life trajecto­ries. After the life course standardization in the period of industrialization and the institutionalized individualism of the period of reflexive modernity the current situation is marked by a huge variety of life trajectories, life styles, and life choices which are a sign of the new global order. Some so­cial theorists claim that globalization is entering the in­ti­mate spa­ce of personal lives, affecting family and emotional life, commercializing and commoditizing it. But despite the common social patterns of life courses in Europe and beyond, there are of course differences in the indi­vidual life trajectories, e.g. in the meanings of childhood and youth, of age and ageing, of family life and work life in different societies and points of history.

            In order to understand people’s lives from birth to death anthropologists conceptualize and conduct research on human’s life courses. The concept of life course enables the understanding of human lives within socio-cultural and political contexts, stressing agency and people’s everyday experience. With regard to Southeast Europe we need to understand how historical events, which produce deep structural changes, have influenced the construction of individual life courses; how age based social identities are experienced along the life course; what new life course identities and representations of life periods are produced; and also how the experience of ageing changes during contemporary life courses, in order to outline the complexities and varieties of life courses in the context of the radical social transformations which this European region has experienced in the eras of socialism and globalization.

     The primary goal of the conference will thus not be to focus on the demographic, political, or eco­nomic causes of these changes in individual life courses and the family but on their socio-cultural consequences for everyday life, i.e., on people’s strategies of coping and adaptation, on their con­cepts and attitudes towards these changes as well as on the concomitant cultural ex­pressions such as changes in family rituals or traditions.

     We seek papers based on empirical ethnographic, folkloric, or anthropological research that analyse the changes in Balkan life courses, in families, childhoods, work-life, and old age resulting from the historical processes of socialism and post-socialism, modernisation and globalization. The papers should – in some way or other – relate to the following dimensions of the life course:

1.      Family and kinship: traditional and modern roles and relations, (neo)patriarchy; genera­tions and generation units, communication and relations between generations; familism, family and kin­ship networks vs. friend networks, loyalty and trust; kinship and family as metaphor, their symbolic, emotional, ideological and political uses.

2.      Parenthood: traditional and new models; roles and relations of family members, ‘postmod­ern’ transformations of gender roles (unisex), images of women and men, (neo)patriarchal roles; patchwork families; homosexuality and family, sexual minorities.

3.      Childhood and youth: care of children, family care, children’s culture, games, songs etc.; youth, coming of age, schooling / education, youth culture, games, songs, narra­tives, social media; life-cycle rituals / rites of passage (birth, birthday, graduation, wedding, etc.)

4.      Grown-up life and family: work-life and leisure; establishing a family, having a job, an apart­ment or house; leisure activities for families, children, youths; “normal biographies”; family enterprises: cooperation, loyalties, rituals; forms of leadership, gender roles; family and (work) -migration, torn-up families, children left behind, grand-parents as parents; roles of media and communication technologies.

5.      Ageing and old age: traditional, modern, and ‘postmodern’ concepts of ageing and old age; age and gender; old-age pensioners; rituals (retirement, funeral etc.); care of the elderly: in the family or in homes for seniors; relations to younger generations in the family;

6.      ‘Passing on’: family traditions and rituals; family histories, chronicles, memories, pictures, narratives, songs, secrets; inheritance and the transmission of property, land, valued objects; inheritance and gender; inheritance and migration/emigration.

7.      Demographic change: consequences for everyday life and culture, differ­ences between (social, ethnic, religious) groups.

Please submit a proposal that contains your full name, institutional and disciplinary affiliation with an academic CV of max. 5 lines, the title of your paper and an abstract of 200 words with specific information about research methods and sources. The organizers give preference to submissions based on fieldwork and/or the use of ethnographic, folkloric, or closely related archive materials. The paper proposal must be in English, while the papers presented at the conference can be in English, French or German.

The deadline for the submission of panel proposals is 30 November 2015, for the submission of paper proposals is 31 January 2016.

Please send your proposal to:  

Prof. Evgenija Krǎsteva-Blagoeva, New Bulgarian University evgenia_blagoeva@hotmail.com

and to Prof. Klaus Roth, Munich University k.roth@lrz.uni-muenchen.de

Participants will be notified before the end of April 2016 about the acceptance of their paper.

Conference Site, Organization

The congress will be held at New Bulgarian University, Sofia. Local Organization Committee: Evgenija Krǎsteva-Blagoeva, Milena Benovska, Magdalena Elčinova, and Ana Luleva.    

Funding, Travel and Accommodation

Depending on availability of funding, the conference organizers will cover at least part of the travel and accommodation costs for participants from Albania, Bulgaria, Bosnia-Herzegovina, Croatia, Greece, Kosovo, Mace­­donia, Moldova, Montenegro, Romania, Serbia, and Turkey.

Accommodation for participants who qualify for financial support will be pre-arranged. Other participants will also be assisted in making hotel reservations. More information about accom­modation will be published on the conference website (http://inasea.net/?page_id=14 ‎) in due time.

Registration Fee

InASEA members who have paid their dues for the last two years are exempt from the registration fee. Non-InASEA members and non-paying members will be asked to pay an on-site registration fee equivalent to 25 € (for participants from the above-mentioned SEE countries) or 50 € (for participants from all other countries).

Research Fellowships at the John Carter Brown Library (2016-2017)

The John Carter Brown Library (JCB), an independently funded institution for advanced research on the campus of Brown University, will award approximately forty residential fellowships for the year July 1, 2016 to June 30, 2017. The Library contains one of the world’s premier collections of primary materials related to the discovery, exploration, and settlement of the New World to 1825, including books, maps, newspapers, and other printed objects. JCB Fellowships are open to scholars and writers working on all aspects of the Americas in the early modern period.

Short-term Fellowships are for two to four months with a monthly stipend of $2,100. Open to US and foreign citizens who are engaged in pre- or post-doctoral or independent research. Graduate students must have passed their preliminary or general examinations at the time of application.

Long-Term Fellowships are for five to ten months with a monthly stipend of $4,200. These include two to four NEH Fellowships, for which an applicant must be a US citizen or have lived in the US for the three years preceding the application deadline, and other long-term JCB awards for which all nationalities are eligible. Graduate students are not eligible for long-term JCB Fellowships.

Recipients of all fellowships must relocate to Providence and be in continuous residence at the JCB for the full term of the award. Rooms are available for rent at Fiering House, the JCB’s Fellows’ residence, a beautifully restored 1869 house just four blocks from the Library.

The deadline for short- and long-term fellowships is December 1, 2015.

For more information - including information about Thematic and Cluster Fellowships - and application instructions, visit www.jcbl.org or e-mail jcb-fellowships@brown.edu.

Last Call for Nominations for J.I. Staley Prize

Nominations Sought by the School for Advanced Research for $10,000 J. I. Staley Prize
The Staley prize recognizes innovative books in anthropology that add new dimensions to our understanding of the human species. It honors books that cross subdisciplinary boundaries within anthropology and reach out in new and expanded interdisciplinary directions.
Deadline for the 2016 Staley Prize Nominations is October 1, 2015
For additional information, including eligibility criteria and instructions for nominating a book, please visit http://sarweb.org/index.php?staley_prize

Μνήμη Παργινόσκαλας

---

Ο Σεπτέμβρης είναι ένας μήνας πόνου  για την Πρέβεζα. Η χαρά για την απελευθέρωση από τη γερμανική κατοχή δεν κράτησε πολύ. Η συνύπαρξη ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ στην πόλη κατέληξε σε μια αιματηρή σύγκρουση. Ο φανατισμός είχε ως αποτέλεσμα τη σύλληψη και εκτέλεση πολλών πολιτών της πόλης με κριτήριο τη φιλο-εαμική στάση τους ή την εμπλοκή στα οδυνηρά γεγονότα των εμφυλιακών τριβών. Αποκορύφωση αυτού του δράματος ήταν η σύλληψη και η εκτέλεση των νεαρών που συγκροτούσαν την Υποδειγματική ΕΠΟΝ, στην οποία είχε ανατεθεί η στρατοπέδευση στο Γυμνάσιο Πρέβεζας.

Το απόσπασμα που ακολουθεί προέρχεται από το καινούργιο μου μυθιστόρημα. Τα πρόσωπα είναι η πονεμένη μάνα και ο γιος της που βρίσκεται κλεισμένος, μαζί με τους άλλους, στο Γυμνάσιο. Η εκτέλεση των νεαρών της Υποδειγματικής ΕΠΟΝ στοίχειωσε τη ζωή, τη μνήμη της Πρέβεζας. Η Παργινόσκαλα, ο τόπος του μαρτυρίου των νεαρών, ήταν η χαίνουσα πληγή της πόλης.

 -Να προσέχεις εσύ, γιόκα μου. Όταν φεύγεις, τρέμει το φυλλοκάρδι μου ώσπου να γυρίσεις στο σπίτι. Ο αδερφός σου ήταν το ίδιο αντάρτης, σαν και σένα. Πραγματικός αντάρτης. Είχε όπλο που το έκρυβε στην αυλή στο σπίτι μας στον Συνοικισμό. Την κοίταζα με απορία. Εκεί που κάθεται η θειά σου, Κοκκινιά τη λένε τη γειτονιά σήμερα. Ο σχωρεμένος δεν άκουγε. Σε παρακαλώ, μη παιδάκι μου, μην μπλέκεις με τα κομματικά. Μεγαλοπιάνεστε, τι είσαι εσύ, ένα παιδάκι. Γίνεται να τα βάλετε με τους Γερμαναράδες; Θα φάτε το κεφάλι σας. Τι το ’θελα, όμως, και το ’πα, δεν δάγκωνα την γλώσσα μου; Η τελευταία φορά που τον είδα ζωντανό ήταν τη φορά που βγήκε από το γυμνάσιο κι ήρθε στο σπίτι. Πήδηξα το κουλούρι, μου είπε, κι ήρθα, θέλουμε νερό. Κάτσε, παιδάκι μου στο σπιτάκι σου, άμα κλειστείτε μέσα, θα φάτε τα κεφάλια σας, με έτρωγε η γλώσσα εκείνο απόγευμα, συνέχεια αυτή τη λέξη μελέταγα. Να που βγήκα αληθινή, πού να με είχε βαρέσει κεραυνός ανοιξιάτικος, να μ’ άφηνε στον τόπο, να με καρβούνιαζε. Όχι, μάνα, δεν μπορώ να προδώσω τους συντρόφους μου. Είναι μέσα στο γυμνάσιο όλοι οι σύντροφοί μου. Κι έφυγε τρέχοντας, χωρίς να φιληθούμε. Αναθάρρησα, όταν τον είδα να γυρίζει πίσω. Χαμογέλασα. Μάνα, δος μου τις κάλτσες, τις άσπρες, που γράφουν ΚΚΕ. Τις πήρε κι έφυγε αφίλητος. Τον φίλησα μόνο στην Παργινόσκαλα. Σαν σαρδέλες τους είχαν θάψει. Τα ρίξανε τα παιδιά σαν σκυλιά σ’ έναν μεγάλο λάκκο. Τον γνώρισα από τις κάλτσες. Τα μάτια της ποτάμι. Έκλαιγε σιωπηλά, ένιωθα μόνο το στήθος της , που μ’ ανεβοκατέβαζε και μένα στην αγκαλιά της.

ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΚΑΡΤΕΡΟΥ,Λόγος έργου σκιά, H Aυγή,24.9.15

Θα έχετε προσέξει ότι όλα τα κυβερνητικά κτήρια είναι γεμάτα με ταμπέλες που απαγορεύουν το κάπνισμα. Υπάρχει μάλιστα και ειδική σήμανση, με το απαγορευτικό κόκκινο χι πάνω στο τσιγάρο. Πώς θα σας φαινόταν η ιδέα σε κάθε γραφείο υπουργού, αναπληρωτή, υφυπουργού, γιώτα τέσσερα των υπουργικών επιτελείων να υπάρχει μια μεγάλη ταμπέλα που να απαγορεύει τις τηλεοπτικές εμφανίσεις;

Μπορεί εύκολα να φτιαχτεί και η σχετική σήμανση. Μια τηλεόραση με ένα κόκκινο χι. Και δίπλα η σχετική ποινή για τους παραβάτες: Ένας υπουργός με ένα κόκκινο χι στην επικοινωνιακή του ομορφιά. Ενώ δεν θα ήταν κακό να χρησιμοποιηθεί τροποποιημένο το σχετικό με το κάπνισμα σύνθημα: Οι δικές σας τηλεοπτικές εμφανίσεις βλάπτουν σοβαρά τη δική μας υγεία.

Διότι μας έπρηξαν ορισμένοι. Και το χούι αυτό, αντί να στρωθούν στη δουλειά, να ξημεροβραδιάζονται στα κανάλια, πρέπει να κοπεί θέλουν δεν θέλουν. Αν θέλει ο πρωθυπουργός να δώσει από τις πρώτες μέρες την εικόνα μιας κυβέρνησης που σκύβει την κεφάλα πάνω από τους ταλαίπωρους, για να δει τι θα κάνει με την ταλαιπωρία τους, και δεν ακκίζεται στα κανάλια, πρέπει να πάρει το φραγγέλιο.

Το φραγγέλιο, μάλιστα. Γιατί αποδείχτηκε ότι η φανερή γοητεία της τηλεόρασης είναι πιο ισχυρή και από αρχές, και από σεμνότητες, και από αξίες, αλλά και από παραινέσεις. Στον ενικό απευθύνονταν οι μακαντάσηδες της TV σε διάφορους υπουργούς μέχρι χθες. Λες και ήταν συνεταιράκια, φιλαράκια, κουμπάροι. Άσε πόσες φορές έτρεχαν οι αθώοι να μαζέψουν τα σπασμένα των ενόχων αφόρητου ναρκισσισμού.

Εντάξει, ρε φίλε, ένα ναρκισσισμό τον δικαιούσαι. Κυβερνητικός παράγοντας έγινες, το σεβόμαστε. Αλλά κι εμείς δικαιούμαστε λίγο σεβασμό. Αν θες να μας εκπροσωπείς, σταμάτα να σουρομαδιέσαι στα παράθυρα με τις περσόνες. Κόψε τις φλυαρίες που κάνουν ζημιά. Μάθε την αξία της σιωπής. Και την υπεραξία της σοβαρότητας. Μίλα όταν έχεις κάτι καινούργιο να πεις. Και κατόπιν αδείας.

Και κάτι τελευταίο. Από μεταρρυθμιστικές ονειρώξεις χόρτασε η Ελλάδα. Κάνε, καλέ μου, το καλό, και μετά βγες στο γιαλό της τηλεόρασης να μας το πεις. Ανέλαβες; Μας είπες τα εκατό πράγματα που θα κάνεις; Μόλις κάνεις τα τρία πρώτα μίλα. Λόγος έργου σκιά, έλεγαν οι πρόγονοί σου. Ο λόγος σου να αντανακλά το έργο σου...

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ για παρουσίαση βιβλίου

Στο πλαίσιο των παράλληλων εκδηλώσεων του 4^ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, την Παρασκευή 25 Σεπτεμβρίου 2015, στις 7.30 μμ. στο  Αμφιθέατρο του Τμήματος Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου  Θεσσαλίας (Πεδίον Άρεως)  θα  γίνει  παρουσίαση του βιβλίου του Ηλία Μπεριάτου,  καθηγητή ΤΜΧΠΠΑ, με τίτλο:

ΤΟ ΟΙΚΙΣΤΙΚΟ AIDS

και η κουλτούρα του σχεδιασμού

Κείμενα για την Χωροταξία, την Πολεοδομία, το Περιβάλλον,

την Ανάπτυξη, την Αυτοδιοίκηση

Σχετικά με το βιβλίο θα μιλήσουν ο  Κώστας Μανωλίδης   καθηγητής στο Τμήμα  Αρχιτεκτόνων, η  Άσπα Γοσποδίνη καθηγήτρια στο ΤΜΧΠΠΑ  και ο  Παντελής Σκάγιαννης καθηγητής στο ΤΜΧΠΠΑ και Κοσμήτωρ της Πολυτεχνικής σχολής.   

Την παρουσίαση θα συντονίσει η καθηγήτρια και πρόεδρος του ΤΜΧΠΠΑ κα Όλγα Χριστοπούλου.

Θα υπάρχει δυνατότητα ερωτήσεων προς το συγγραφέα και συζήτησης 

Λίγα λόγια για το βιβλίο

Το  βιβλίο είναι μια συλλογή κειμένων ‘γνώμης’ που  γράφτηκαν   στη διάρκεια της προηγούμενης εικοσαετίας. Τα κείμενα αυτά, τα οποία, στην πλειοψηφία τους, είναι άρθρα που δημοσιεύθηκαν στον αθηναϊκό τύπο (κάποια βασίζονται και σε ομιλίες), παρουσιάζονται εδώ, κατά κανόνα στην αρχική τους μορφή, χωρίς καμία ουσιαστική αλλαγή ή επικαιροποίηση.  Έτσι ο αναγνώστης  θα μπορέσει να κρίνει το βαθμό της διαχρονικής τους ‘αντοχής’, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις συνθήκες  που επικρατούσαν όταν δημοσιοποιήθηκαν και συγκρίνοντας τες με αυτές που επικρατούν σήμερα.   

Τα κείμενα έχουν ομαδοποιηθεί σε τρείς ενότητες μέσα στις οποίες παρουσιάζονται κατά την χρονολογική σειρά που δημοσιεύθηκαν :  α)  αυτά που έχουν σχέση με  την πολεοδομία και οικιστική ανάπτυξη,  β) εκείνα που αναφέρονται σε θέματα χωροταξικής πολιτικής, αυτοδιοίκησης και διακυβέρνησης γενικότερα, γ) όσα  αφορούν στην προστασία του περιβάλλοντος και στην αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών.  

Οι απόψεις και ιδέες που εκφράζονται στα κείμενα,  μπορεί να αποβούν   χρήσιμες,  τόσο σε εκείνους που ασχολούνται με την χωροταξία, την πολεοδομία, την αρχιτεκτονική, το περιβάλλον όσο και σε κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο που  ενδιαφέρεται και επιθυμεί να προβληματιστεί γύρω από τα ζητήματα  της  οργάνωσης  του χωρικού πλαισίου μέσα στο οποίο ζει και κινείται,  δηλαδή του κελύφους της ζωής του. Γιατί ο σχεδιασμός του χώρου για  την ανάπτυξη  και τη  προστασία του περιβάλλοντος δεν είναι μόνο υπόθεση κάποιων ειδικών επιστημόνων και τεχνοκρατών. Είναι  μια  σημαντική κοινωνική και πολιτική διαδικασία που απαιτεί πρωτίστως ενημερωμένους και ενεργούς πολίτες

Μικέλα Χαρτουλάρη,Σπουδή στην ελευθερία,EFSYN,25.9.15

almpertin_sarrazen.jpg

Η Αλμπερτίν Σαρραζέν που έγραψε τον Αστράγαλο

 

Το αφηγηματικό της ταλέντο άνθησε στη φυλακή όπως νωρίτερα και του σπουδαίου Ζαν Ζενέ, με τον οποίο είχε παρόμοιες εμπειρίες στα νιάτα της. Πρόσωπο μυθικό στην εναλλακτική σκηνή των γαλλικών σίξτις, η Αλμπερτίν Σαρραζέν, που πέθανε στα 30 της το 1967, πραγματεύεται το ζήτημα της ελευθερίας με φρέσκο τρόπο. Σήμερα, το μυθιστόρημά της «Ο αστράγαλος» υπονομεύει τα κλισέ της ροζ λογοτεχνίας και μπορεί να διαβαστεί ως πολιτική αλληγορία.

Είχε μάτια μαύρα, πάντα με βαρύ μακιγιάζ. Ηταν μικροκαμωμένη, σκληραγωγημένη, εξαιρετικά οξυδερκής, είχε φοβερή πέννα και σύντομη ζωή. Την αποκάλεσαν «Θηλυκό Ζαν Ζενέ». Είχε κακοποιηθεί στα δέκα της, είχε κάνει αναμορφωτήριο και φυλακή, είχε βιοποριστεί με κλοπές και πορνεία, είχε στο αίμα της την απόδραση. Ο μέντορας-εκδότης της τη βάφτισε Αλμπερτίν Σαρραζέν.

Το πρώτο από τα τρία της μυθιστορήματα, ο Αστράγαλος του 1965, είναι μια σπουδή στην έννοια της ελευθερίας: στη στέρησή της, στην κατάκτησή της, στην αξιοποίησή της και στην εκχώρησή της.

Γραμμένος σε πρώτο πρόσωπο, σε μια αυταρχική περίοδο του καθεστώτος Ντε Γκωλ, ο Αστράγαλος, μισός αυτοβιογραφία-μισός μυθοπλασία, προαναγγέλλει, θα έλεγε κανείς, την έκρηξη του ’68 αλλά και τις κατοπινές διαψεύσεις της, χωρίς όμως να υποκύπτει στο πνεύμα της ήττας.

Σήμερα που πρωτοκυκλοφορεί στα ελληνικά (Πατάκης), σε μια θαυμάσια μετάφραση της Σώτης Τριανταφύλλου, διατηρεί τη φρεσκάδα του και διαβάζεται απνευστί μαζί με τα γοητευτικά πορτρέτα της συγγραφέως από τη μούσα της πανκ-ροκ Πάττι Σμιθ και από τον περίφημο εκδότη του Ντε Σαντ, Ζαν Ζακ Πωβέρ.

Ξεκινά ως ιστορία επιβίωσης, εξελίσσεται σε ιστορία ερωτική, αλλά υπογείως συνομιλεί και με την επικαιρότητα, λειτουργώντας ως πολιτική αλληγορία. Αλληγορία για τη χειραφέτηση των κάθε λογής αδύναμων κοινωνικών ομάδων και για τη δικαίωσή τους, που άλλο είναι να τη διεκδικούμε κι άλλο να παλεύουμε να την οικοδομήσουμε, να την υπερασπιστούμε και να τη διατηρήσουμε.

«Είχα μια γόπα, μια μεγάλη αληθινή γόπα Gauloises και ήμουν ελεύθερη να την πετάξω ή να τη θρυμματίσω. Είχα αφήσει το τσιγαρόχαρτο και τα σπίρτα μου εκεί πάνω. Ρολάντ, Ρολάντ, έχω μια ωραία γόπα και δεν μπορώ να την καπνίσω…»

Η πρωταγωνίστρια του Αστράγαλου, η 18χρονη Ανν, είχε συλληφθεί για ένοπλη ληστεία μαζί με τη Ρολάντ, τη φιλενάδα της, και καταδικάστηκε σε επτά χρόνια φυλάκιση. Στα δυο χρόνια εγκλεισμού, έκανε στον εαυτό της ενέσεις βενζίνης, μπήκε στο αναρρωτήριο, και από εκεί… πέταξε από τον τοίχο της φυλακής που είχε ύψος εννιά μέτρα. Προσγειώθηκε με τον αστράγαλό της να έχει γίνει «ένας πολτός από κόκκαλα και σάρκες» και σύρθηκε ώς τον ασφαλτόδρομο.

Την περιμάζεψε ο νοστιμούλης Ζυλιέν, ένας μπουκαδόρος, αλητάκος, φυγάς κι αυτός, με άκρες σε σπίτια πρώην φυλακόβιων. Της έδωσε ένα τσιγάρο και την άφησε να τον περιμένει για να τη μεταφέρει σε μια ασφαλή κρυψώνα.

Στο εξώφυλλο του βιβλίου η Μαρλέν Ζομπέρ που την υποδύθηκε στη μεγάλη οθόνη | 

Ετσι, ο αστράγαλός της γίνεται το σύμβολο ταυτόχρονα της ελευθερίας αλλά και των περιορισμών της. Και αντίστοιχα, ο τίτλος του μυθιστορήματος αποδεικνύεται ιδιοφυής. Ο σπασμένος αστράγαλος είναι μια πόρτα στον κόσμο αλλά και περιορίζει την κίνηση της Ανν, την καταδικάζει σε απραξία και ταπεινότητα προς όσους τη φιλοξενούν-με-το-αζημίωτο, την πονά, είναι αποκρουστικός, της θυμίζει πως πρέπει να βρίσκεται διαρκώς σε εγρήγορση για να μην ξανασυλληφθεί.

Ομως το τραύμα της που κακοφορμίζει, την υποχρεώνει να συνειδητοποιήσει πόσο αγαπά τον εαυτό της, κι έτσι αποτολμά να πάει στο νοσοκομείο ώστε να γλιτώσει τον ακρωτηριασμό. Ο Ζυλιέν πληρώνει για τις απανωτές εγχειρήσεις του σπασμένου ποδιού και σπάει την καρδιά της. Αγκαλιάζονται με θέρμη σε ξένα δωμάτια, αλλά εκείνος όλο φεύγει κι εκείνη όλο τον περιμένει.

«Η καινούργια μου ελευθερία με παραλύει», λέει η Ανν. Εχει καταφέρει να δραπετεύσει από την τρέλα της υποταγής, του σωφρονισμού, της καταστολής, έχει ανακτήσει την κυριότητα του σώματός της, αλλά αφήνει την καρδιά της να φυλακιστεί. Η ελευθερία είναι μια σύνθετη συνθήκη με αβέβαιο πρόσημο…

Με βήμα αποφασιστικό, κουτσαίνοντας…

«Ημουν απογοητευμένη, σκυθρωπή, είχα βουβές απαιτήσεις. Ολα μου προσφέρονται, θα προτιμούσα όμως να τα παίρνω μόνη μου. Δεν μπορώ πια να παίρνω, και δεν ξέρω –δεν πρέπει να προσπαθώ να μάθω– τι θέλουν να μου δώσουν».

Η πρωταγωνίστρια, που έχει μεγαλώσει χωρίς στοργή σε καταπιεστικά περιβάλλοντα, έχει ονειρευτεί πολύ, έχει διαβάσει, αλλά δεν έχει προλάβει να ζήσει. Ωστόσο ξέρει τη ζωή, όπως και η συγγραφέας που πέρασε έξι χρόνια σε αναμορφωτήριο.

Καμιά τους δεν αναζητά φιλάνθρωπους στις εκάστοτε κρυψώνες τους. Αναζητούν ανθρώπους. Και ανακαλύπτουν πόσο στενόχωρη είναι η ελευθερία τους. «Μόλις ελευθερώνεται το σώμα», διαπιστώνει η Ανν, «το πνεύμα, που ήταν ώς τότε η μόνη διαφυγή, γίνεται σκλάβος των μηχανισμών. Η προσποιητή ταπεινότητα γίνεται αληθινή συστολή. Εγώ που είχα τέτοιο θράσος εκεί πέρα, τώρα δεν τολμούσα να πάρω πρωτοβουλίες ούτε για τις πιο απλές πράξεις».

Ομως η Ανν/Αλμπερτίν έχει μέσα της ορμή και καταφέρνει να χειραφετηθεί. Ξέρει ότι ο Ζυλιέν δεν την εκμεταλλεύεται και ότι εκείνη δεν ξεπληρώνει τίποτα χαρίζοντάς του το κορμί της. Εχουν πολλά κοινά. Δεν νιώθει θύμα του όταν μαθαίνει για την «άλλη», παρότι πονάει πολύ. Είναι απελευθερωμένη από τις κοινωνικές συμβάσεις και οργανώνεται επαγγελματικά ως πόρνη, προκειμένου να διασφαλίσει την ανεξαρτησία της.

Δεν έχει στέκι στο πεζοδρόμιο. Περπατά σ’ όλο το Παρίσι αποφασιστικά, έστω κουτσαίνοντας. Ετσι τσιμπά τους πελάτες της αλλά και φυλάγεται από την αστυνομία. Και περιμένει να δραπετεύσει με τον Ζυλιέν…

Αυτό το κορίτσι, το ευαίσθητο αλλά χωρίς αυταπάτες ούτε συμπλέγματα, ταιριάζει όμορφα στην πολιτική ωρίμανση των σημερινών ημερών, που υπερβαίνει την ήττα των ρομαντικών προσδοκιών και αναζητά χαραμάδες ανάκαμψης. «Σίγουρα έχουμε περάσει από πολύ πιο οδυνηρά κάτεργα», παραδέχεται. «Αλλά εκεί ποτέ δεν αναστενάξαμε, δεν ποθήσαμε με τέτοια καθαρότητα και θέρμη. Τα όνειρά μας ήταν αχανή και άτονα. […] Αν λοιπόν πιστεύω στα λόγια σου τώρα», γράφει στον μεταμελημένο Ζυλιέν, «είναι γιατί το θέλω».

Σαγκάν, Σαρραζέν, Σμιθ

Η Αλμπερτίν Σαρραζέν ήταν συνομήλικη με τη Φρανσουάζ Σαγκάν. Τα δυο άτακτα κι αντισυμβατικά κορίτσια της μεταπολεμικής γαλλικής λογοτεχνίας έγραψαν με δέκα χρόνια διαφορά δύο μυθιστορήματα που έγιναν μυθικά, που διασταυρώνονται στα θέματα της καρδιάς και που χωρίζονται από ένα ταξικό βάραθρο το οποίο χώριζε και τις συγγραφείς τους. Το Καλημέρα θλίψη κυκλοφόρησε το 1954, λίγο πριν ξεσπάσει ο αιματηρός πόλεμος της Αλγερίας, όταν η Σαγκάν ήταν 18 χρόνων (Ζαχαρόπουλος 1995, μτφ. Β. Κατσάνης). Πρωταγωνιστούν η εύκολη ζωή και ένα κορίτσι της μπουρζουαζίας.

Ο Αστράγαλος εκδόθηκε το 1965, πριν από την εξέγερση του Μάη, όταν η Σαρραζέν –που γεννήθηκε στην Αλγερία και εγκαταλείφθηκε από τη μητέρα της– ήταν 28 χρόνων. Εδώ πρωταγωνιστούν η ζωή των απόκληρων και ένα κορίτσι του περιθωρίου. Στα δύο αυτά μυθιστορήματα αντανακλώνται όχι μόνο δυο κόσμοι που δεν έπαψαν να συγκρούονται, αλλά και δυο διαφορετικές εκδοχές της δημοκρατίας, όπως και δυο διαφορετικές όψεις της ελευθερίας: οδυνηρό παιχνίδι στη Σαγκάν, άσκηση επιβίωσης στη Σαρραζέν.

Αν η Σαγκάν σφράγισε την εποχή της, η Σαρραζέν την ξεπέρασε, αντέχοντας καλύτερα στον χρόνο. Η Πάττι Σμιθ κουβαλούσε τον Αστράγαλο στις περιοδείες της σαν φυλαχτό. Τον ανακάλυψε στα 22 της, το 1968, αφού είχε πεθάνει η Αλμπερτίν, από ιατρική αμέλεια. Την αποκαλεί «το σπασμένο λουλούδι». Και γράφει ότι χάρη στις λέξεις της, η δική της δυστυχία μετατράπηκε σε έμπνευση.

Ευάγγελος Αυδίκος, Η Ελένη του Ζ, EFSYN,23.9.15

 Είναι κάποια ονόματα που γίνονται σύμβολα και αφορμή για ένα συνεχή διάλογο με νοοτροπίες και πολιτισμικές συμπεριφορές. Κουβαλάνε τα αποτυπώματα των ιστορικών εποχών και χρησιμοποιούνται ως μορφές για αναδιατύπωση πολιτισμικών μοτίβων στο πλαίσιο της ιστορικής συνέχειας προτείνοντας-η κάθε εποχή-τη δική της ασυνέχεια. Σ’ αυτά ανήκει το όνομα ‘Ελένη’, που κατάφερε να διεγείρει τον ποιητικό οίστρο πολλών δημιουργών δίνοντας-ο καθένας- την δική του εκδοχή για το μυθικό πρόσωπο. Αυτή τη διάσταση προβάλλει ο Σινόπουλος στην «Ελένη» του, την οποία προσφωνεί «ωραία εσύ η ανείδωτη….καυτερή θρησκεία γυναίκα αγέρινη…με τ’ όνομά σου δένοντας των εποχών τις γέφυρες».

      Η ωραία Ελένη του Πάρι, η γυναίκα που ταυτίστηκε με την πολεμική στρατηγική των εξουσιών να ασκούν έλεγχο σε κρίσιμα γεωστρατηγικά σημεία σαν κι αυτό των Δαρδανελίων, γίνεται παρανάλωμα του έρωτά της που προκαλεί την οργή. Έτσι, στον Ευριπίδη η δική του Ελένη νιώθει την ανάγκη να υπερασπιστεί τον εαυτό της από την απαξίωση. Ότι δηλαδή υπέταξε τις πολιτικές ανάγκες των συμπατριωτών της στα προσωπικά της συναισθήματα. «Ουκ ήλθον εις γην Τρωάδ΄, αλλ’ είδωλον ην», αντιτείνει. Με άλλα λόγια, ο Ευριπίδης αποκαθιστά ιστορικά την Ελένη. Δεν πήγα εγώ στην Τροία, ισχυρίζεται η Ελένη, το φάντασμά μου ήταν.

      Τα θυμήθηκα όλα αυτά, έξυσα τη μνήμη μου, όταν βρέθηκα στο Ζίλε, ένα μικρό χωριό στα βάθη της Καππαδοκίας, μόλις σαράντα χιλιόμετρα από την Καισάρεια. Βρέθηκα εκεί με μια καλή παρέα, την Τασία από τη Νεοκαισάρεια των Ιωαννίνων, με καταγωγή από το Ζίλε, τον Σαϊμ, ένα νεαρό Τούρκο υποψήφιο διδάκτορα που ασχολείται με τους Καππαδόκες της Νεοκαισάρειας, με την Κλειώ, την Ελένη, τη Γεωργία. Εκεί, στην πλατεία γευτήκαμε τη φιλοξενία των παλιών συγχωριανών των προγόνων της Τασίας, που με μια πρωτόγνωρη ευγένεια μοιράστηκαν μαζί μας τις μνήμες τους  αναζητώντας την αλήθεια για την Ελένη του Ζίλε. Και τότε ασυναίσθητα ήρθε στα χείλη μου η «Ελένη» του Σεφέρη.

«Τ᾿ ἀηδόνια δὲ σ᾿ ἀφήνουνε νὰ κοιμηθεῖς στὶς Πλάτρες».
Ποιὲς εἶναι οἱ Πλάτρες; Ποιὸς τὸ γνωρίζει τοῦτο τὸ νησί;
Ἔζησα τὴ ζωή μου ἀκούγοντας ὀνόματα πρωτάκουστα:
καινούργιους τόπους, καινούργιες τρέλες τῶν ἀνθρώπων
ἢ τῶν θεῶν.

      Αναζητούσα κι εγώ την αλήθεια σ’ όσα άκουγα, όση ώρα οι συνομιλητές μου προσπαθούσαν να ξεμπλέξουν το αραχνιασμένο κουβάρι της μνήμης. Η πάλη συνεχίστηκε κι αργότερα , όταν οι ευγενείς κάτοικοι μάς προσκάλεσαν στο σπίτι τους, όπου συναντήσαμε τις εγγονές της Ελένης του Ζίλε που είχε πολλά κοινά στοιχεία με την ιστορική της πρόγονο, αυτήν  της Τροίας. Υπήρξε θύμα του έρωτά της για τον ιμάμη του χωριού, που στάθηκε η αιτία να εγκαταλείψει τον χριστιανό σύζυγό της αλλά και το παιδί της. Η ιστορία της Ελένης του Ζίλε έχει όλα τα στοιχεία της μυθικής Ελένης. «Ποιες είναι οι Πλάστρες;» αναρωτιόμουν  κι εγώ επαναλαμβάνοντας τον στίχο του Σεφέρη. Ποια είναι η αλήθεια σ’ αυτή την ιστορία; Ο χριστιανός σύζυγός της μήνυσε τον ιμάμη κατηγορώντας τον για εκβιασμό κι αποπλάνηση. Κάθε άλλη αφηγηματική εκδοχή θα αποτελούσε για την ελληνική πλευρά μια πολιτισμική ήττα από τον αλλόθρησκο ιμάμη, που κατάφερε να ξελογιάσει την Ελένη τους. Αυτές τις συμβολικές ήττες οι άνθρωποι δεν τις αντέχουν.

      Η Ελένη έμεινε στην Τουρκία. Ξεχάστηκε απ’ όλους. Πρόδωσε τη θρησκεία της. Τους ανθρώπους της. Στάθηκε, όμως, η αφορμή να γνωρίσουμε τις εγγονές της και να ψηλαφίσουμε τις αθέατες πληγές της ανταλλαγής των πληθυσμών. Αυτές που συνήθως η επίσημη ιστορία τις αφήνει στην άκρη. Για να γίνει αυτό χρειάζεται να πάρει κανείς την άγονη γραμμή της επικοινωνίας με τους απλούς ανθρώπους. Να ακούσει ιστορίες που χαρίζονται σ’ όσους μπορούν να επαναλάβουν τα ερωτήματα του Σεφέρη. «Ποιὲς εἶναι οἱ Πλάτρες; Ποιὸς τὸ γνωρίζει τοῦτο τὸ νησί;»
      Η Ελένη του Ζίλε συναντιέται με όλες τις Ελένες κι αποτυπώνει την αδυναμία των ανθρώπων να κατανοήσουν την υποκειμενικότητα στην προσέγγιση γεγονότων που τέμνουν τα πολιτισμικά και θρησκευτικά σύνορα. Η Ελένη του Ζίλε-όπως και η Ελένη της Σπάρτης- εναντιώθηκε στους πολιτισμικούς κανόνες της ομάδας της. Πρόταξε τις ατομικές της επιλογές, κάτι που δεν γίνεται αποδεκτό, ιδίως όταν υπάρχει ανάγκη για εσωτερική συνοχή, σε καιρούς επικίνδυνους. Ωστόσο, όταν μακραίνουν τα ιστορικά γεγονότα  χρειάζεται και μια άλλη ματιά στην κατανόηση των επιλογών της Ελένης του Ζίλε.

ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΓΑΛΑ ΚΑΙ ΓΑΛΑΚΤΟKOΜΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ Πτυχές παραγωγής και κατανάλωσης στις μεσογειακές κοινωνίες της Αρχαιότητας και του Μεσαίωνα Αθήνα, 1-3 Οκτωβρίου 2015

ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ
ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ
ΤΟΜΕΑΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ
CONSIGLIO NAZIONALE DELLE RICERCHE
ISTITUTO PER I BENI ARCHEOLOGICI
E MONUMENTALI
SEDE POTENZA

ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ
Αμφιθέατρο Λεωνίδας Ζέρβας
Βασιλέως Κωνσταντίνου 48, Μετρό ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΜΠΟΣΙΟΥ
Πέμπτη, 1 Οκτωβρίου, 18.30
Παρουσίαση των τόμων της σειράς Documenta et Monumenta
και του Προγράμματος Mensale
1. Identità euromediterranea e paesaggi culturali del vino e dell’olio
2. Testamentum porcelli: Storie, consuetudini e valori culturali
3. ... come sa di sale il pane altrui: Il Pane di Matera e i pani del Mediterraneo
Συντονιστής: Ταξιάρχης ΚΟΛΙΑΣ (Διευθυντής Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών – ΕΙΕ)
Συμμετέχουν:
Antonella PELLETTIERI (Istituto per i Beni Archeologici e Monumentali-CNR e Responsabile scientifica del
Progetto Mensale)
Ηλίας ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ (Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών – ΕΙΕ)
Franco SALVATORI (Università degli Studi di Roma «Tor Vergata»)
Antonio MONTE (Istituto per i Beni Archeologici e Monumentali – CNR)
Χριστίνα ΑΓΓΕΛΙΔΗ (Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών – ΕΙΕ)
21.00 Δεξίωση στο Αίθριο–ΕΙΕ
Παρασκευή, 2 Οκτωβρίου
Προεδρείο: Ταξιάρχης ΚΟΛΙΑΣ
10.00-10.10 Χαιρετισμοί
10.10-10.30 Antonella PELLETTIERI (IBAM – CNR e Responsabile scientifica del Progetto MenSALe)
Introduzione al tema
Πρώτη Συνεδρία
Προεδρείο: Franco SALVATORI και Χριστίνα ΑΓΓΕΛΙΔΗ
10.30-11.00 Maciej KOKOSZKO (University of Łódź)
Milk (γάλα) as a Medicament in Galen’s Selected Writings
11.00-11.30 Zofia RZEŹNICKA (University of Łódź)
Milk, Sour Milk and Whey as Food in Galen’s «De alimentorum facultatibus»
11.30-12.00 Μαρία ΧΡΟΝΗ (Δρ Eθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου)
Το γάλα και τα προϊόντα του στα ιατρικά κείμενα της μέσης βυζαντινής περιόδου (9ος-11ος αι.)
12.00-12.30 Διάλειμμα
Δεύτερη Συνεδρία
Προεδρείο: Béatrice CHEVALLIER-CASEAU και Γεράσιμος ΜΕΡΙΑΝΟΣ
12.30-13.00 Σταμάτης ΜΠΟΥΣΕΣ (Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης)
Συμβόλαια γαλακτοτροφίας στην Αίγυπτο: Διασφάλιση της ποιότητας και της ποσότητας του
ανθρώπινου γάλακτος
13.00-13.30 Νίκη ΤΣΙΡΩΝΗ (Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών – ΕΙΕ)
Fertility, Bodily and Spiritual Sustenance from the Female Deities of the Eastern Mediterranean to the
Virgin Lactans
13.30-14.00 Χρυσή ΜΠΟΥΡΜΠΟΥ (Εφορεία Αρχαιοτήτων Χανίων)
Breasts and Bottles: The Contribution of Bioarchaeology to the Study of Infant Feeding Practices in
Byzantine Greece
14.00 Ελαφρύ γεύμα
Τρίτη Συνεδρία
Προεδρείο: Michel KAPLAN και Νίκη ΤΣΙΡΩΝΗ
17.30-18.00 Χαρίκλεια ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ (Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών – ΕΙΕ)
De re casearia
18.00-18.30 Béatrice CHEVALLIER-CASEAU (Université Paris IV, Paris-Sorbonne)
Byzantine Christianity and Μilk Products
18.30-19.00 Ernesto DI RENZO (Università degli Studi di Roma «Tor Vergata»)
L'alimento che vive: il latte e i suoi poteri
19.00-19.30 Μαρία ΛΕΟΝΤΣΙΝΗ και Γεράσιμος ΜΕΡΙΑΝΟΣ (Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών – ΕΙΕ)
Από τα εδέσματα στις αλχημικές συνταγές: Ποικίλες χρήσεις του γάλακτος και του τυριού στους λαούς
της Ανατολικής Μεσογείου κατά τον Μεσαίωνα.
Σάββατο, 3 Οκτωβρίου
Τέταρτη Συνεδρία
Προεδρείο: Antonio MONTE και Μαρία ΛΕΟΝΤΣΙΝΗ
10.00-10.30 Michel KAPLAN (Université Paris-Ι, Panthéon-Sorbonne)
Les moines byzantins, leurs dépendances, leurs parèques et le fromage
10.30-11.00 Ηλίας ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ (Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών – ΕΙΕ)
«Les trous dans le fromage»: Από την περιγραφή του Ψελλού στην σύγχρονη έρευνα
11.00-11.30 Χάρης ΜΕΣΣΗΣ (École des Hautes Études en Sciences Sociales, Paris)
Στη χώρα των «θαυμαστών» εδεσμάτων: πρόσκληση σε παφλαγονικό γεύμα
11.30-12.00 Μαρία ΓΕΡΟΛΥΜΑΤΟΥ (Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών – ΕΙΕ)
«Τυρίν κρητικόν, τυρίν τούρκικον, τυρίν από Βενετίας»: About the Commercialisation of Cheese in
Paphlagonia in 14th-15th Centuries
12.00–12.30 Διάλειμμα
Πέμπτη Συνεδρία
Προεδρείο: Antonella PELLETTIERI και Ηλίας ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ
12.30-13.00 Αντωνία ΜΑΤΑΛΑ και Αριστέα ΜΠΑΣΧΑΛΗ (Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο)
Indigenous Fermented Milks in the Mediterranean. A Heritage of Health and Civilization
13.00-13.30 Paolo GIUNTARELLI (Università degli Studi di Roma «Tor Vergata»)
La produzione casearia nel Lazio: strumento di benessere e volano del turismo
13.30-14.00 Antonella PELLETTIERI και Ηλίας ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ
Απολογισμός

Ιωάννα Σωτήρχου,«Οι φόροι και τα κόμματα φέραν αυτή την κρίση», EFSYN,22.9.15

istoria_kai_rembetiko_2.jpg

Ο Μάρκος Βαμβακάρης και ο Γιώργος Μπάτης εν μέσω άγνωστων οργανοπαιχτών στην πλατεία Καραϊσκάκη στον Πειραιά στις αρχές του 1930

 

Αφοπλιστικά επίκαιρο το τραγούδι «Η κρίσις» του Κώστα Ρούκουνα (1933). Οι λέξεις του τίτλου στην κορυφή τούτων των σελίδων συμπληρώνονται απ’ το στιχάκι «που κάνανε τον άνθρωπο να μην μπορεί να ζήσει» και μας μεταφέρουν απευθείας στις μέρες μας.

Ετσι θα μπορούσε να τιτλοφορείται το βιβλίο που παρουσιάζουμε παρακάτω, αν ο συγγραφέας δεν ήταν ακαδημαϊκός και μάλιστα καθηγητής της νεοελληνικής ιστορίας στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.

Το πόνημά του επιγράφεται, λοιπόν, «Ιστορία και ρεμπέτικο» και για οποιαδήποτε ομοιότητα ανάμεσα στο μακρινό 1933 που γράφτηκε το τραγούδι της εισαγωγής με τις τωρινές καταστάσεις, υπόλογη είναι η σημερινή πραγματικότητα…

Αποκαλυπτική η συζήτησή μας με τον αντιπρύτανη Χρήστο Καρδαρά, με αφορμή το βιβλίο του που κυκλοφόρησε πρόσφατα (εκδόσεις Παπαζήση). Το ενδιαφέρον του δεν έγκειται μόνο στο γεγονός ότι ο καθηγητής τοποθετεί τα τραγούδια στο ιστορικό τους πλαίσιο, αλλά ότι στην έρευνά του, που χρειάστηκε πέντε χρόνια για να την ολοκληρώσει, βρήκε στιγμιότυπα της Ιστορίας που σώθηκαν από την αφάνεια χάρη στην αποτύπωσή τους από τον λαϊκό αφηγητή.

Ξεφυλλίζοντας μαζί τις σχεδόν 400 σελίδες της μελέτης μάθαμε για τα κατορθώματα του Οθωμανού Ρομπέν των Δασών Τσακιτζή που έγινε κοινός λαϊκός ήρωας για Ελληνες και Τούρκους ως προστάτης των αδυνάτων, για τους Ελληνες Μπόνι και Κλάιντ όπως καταγράφηκαν βγαλμένοι από την επικαιρότητα του Μεσοπολέμου, αλλά και για έναν ήρωα της Αντίστασης που υμνήθηκε η δράση του για να σωθεί από τη λησμονιά, τον συνεπώνυμό του Στέλιο Καρδαρά.

Θεματογραφικός πλούτος

Ταυτόχρονα ξεδιπλώνονται οι καημοί, οι χαρές και οι προσδοκίες του λαού που έγιναν τραγούδι μαρτυρώντας ακόμη ήθη, έθιμα, στερεότυπα και προκαταλήψεις.

«Δεν πίστευα ότι θα έβρισκα τέτοιο πλούτο θεματογραφίας, έναν καθρέπτη της κοινωνίας για όλες τις εκφάνσεις της ζωής», εξομολογείται καθώς αποθησαύρισε περισσότερα από 200 τραγούδια που αφηγούνται όψεις της νεοελληνικής εμπειρίας, ξεφεύγοντας από το στερεότυπο των ουσιών και του περιθωρίου.

Τι τον εντυπωσίασε ως ιστορικό; Το γεγονός ότι πολλά από αυτά που έχουν σημαδέψει τη ζωή του λαού η επίσημη Ιστορία δεν τα έχει αναδείξει ιδιαίτερα. Ετσι, φυματίωση, πλημμύρες και χειραφετημένες γυναίκες του Μεσοπολέμου γίνονται τραγούδια.

Η έκπληξή του μάλιστα, όταν το υλικό που είχε συγκεντρώσει το δίδαξε πρώτη φορά πέρσι -προτού κυκλοφορήσει το βιβλίο- ήταν ότι τα τραγούδια έγιναν η αφορμή για να μάθουν οι φοιτητές του ιστορικά γεγονότα, όπως η Χιροσίμα, γεγονός ακατανόητο για όσους από μας μεγάλωσαν επί Ψυχρού Πολέμου. Τι άλλο του έμεινε από αυτή τη διδακτική εμπειρία;

«Οτι οι φοιτητές, ακόμη και οι πιο δύσπιστοι απέναντι σε αυτή τη μουσική που τη θεωρούσαν ξεπερασμένη και παραδοσιακή, γοητεύονται από την αυθεντικότητα του λαϊκού δημιουργού».

Ευστοχία και λιτότητα που εγκωμιάζει και ο συγγραφέας, ενώ παραθέτει –όπως κάνει σε κάθε κεφάλαιο– σχετικά σχόλια και παρατηρήσεις και άλλων μελετητών του ρεμπέτικου.

Στα 12 κεφάλαια του βιβλίου ξεδιπλώνεται όλη η σύγχρονη ιστορία του τόπου στα τέλη του 19ου έως τα μέσα του 20ού αιώνα.

«Τι σας εντυπωσίασε ως πανεπιστημιακό της επίσημης Ιστορίας;» τον ρωτάμε. «Το πώς προσλαμβάνουν οι ρεμπέτες τα γεγονότα και πώς τα αποδίδουν, οι οποίοι κατά κανόνα στην πλειονότητά τους ήταν αγράμματοι άνθρωποι κι ας υπήρχαν ανάμεσά τους και Σμυρνιώτες μορφωμένοι και ευκατάστατοι από αστικές οικογένειες. Με τον απλό τρόπο, εύστοχα και λιτά.

»Η αλήθεια βρίσκεται στη λιτότητα του λόγου, τον σφραγίζουν η απλότητα, η γνησιότητα και η ειλικρίνεια όπως χαρακτηριστικά αναφέρει και ο φιλόλογος Τσολάκης. Αυτό νομίζω είναι και η χάρη του ρεμπέτικου, ότι μέσα από τον απλό λόγο αποτυπώνουν όλη την αλήθεια», απαντά ο κ. Καρδαράς.

Στεκόμαστε στο τραγούδι που θα γινόταν τίτλος της μελέτης και το «πόσο εύστοχα ο ρεμπέτης εντοπίζει την αιτία της κρίσης. Η ιδέα δεν ήταν να γράψω μια ιστορία του ρεμπέτικου, έχουν γραφεί αξιόλογες, αλλά να συγκεντρώσω όλο εκείνο το υλικό που αποτυπώνει τα ιστορικά γεγονότα όπως τα προσέλαβαν οι δημιουργοί του ρεμπέτικου. Ετσι λοιπόν εντόπισα εκείνα τα τραγούδια που αντανακλούν τις κοινωνικές, οικονομικές και ιστορικές εξελίξεις, από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι λίγο μετά τη λήξη του Εμφυλίου».

«Ως ιστορικός θα θεωρούσε το ρεμπέτικο ιστορική πηγή;» τον ρωτάμε. «Ιστορική πηγή δεν είναι, με την αυστηρή επιστημονική έννοια του όρου, αλλά είναι αυθεντικά τεκμήρια του παρελθόντος: είναι η μουσική με την οποία διασκεδάζουν, χορεύουν, τραγουδάνε, εκφράζουν τον πόνο τους, τα συναισθήματά τους, την απελπισία τους, την αποδοκιμασία τους στους πολιτικούς, την κριτική τους στα γεγονότα.

»Εχει λοιπόν το ρεμπέτικο την αυθεντική μαρτυρία ενός τεκμηρίου του λαϊκού πολιτισμού, ενός πολιτιστικού προϊόντος που γνώρισε διώξεις και μάλιστα χαρακτηριστικό είναι ότι αποδοκιμάστηκε από όλους, τόσο τη διανόηση του αστικού χώρου όσο και την Αριστερά. Κι εδώ είναι η μεγάλη παρεξήγηση για τα ρεμπέτικα: έχουν απομονωθεί αυτά που μιλάνε για τις ουσίες, αλλά δεν είδαν τίποτα άλλο, οπότε το ρεμπέτικο πολεμήθηκε και φυσικά από το μεταξικό καθεστώς που ήθελε να διαμορφώσει μια προσωπικότητα του ελληνικού κράτους καθαρά δυτικότροπη, καταδιώκοντας οτιδήποτε το ανατολίτικο που θύμιζε τη συμφορά της Μικρασιατικής Καταστροφής».

Ρωτάμε τον κ. Καρδαρά αν κατά τη διάρκεια της έρευνάς του διαπίστωσε ομοιότητες με το σήμερα. «Στο κεφάλαιο για τους πρόσφυγες αρχίζω την ενότητα με την εχθρότητα των Ελλαδιτών προς τους πρόσφυγες, με ένα τραγούδι στο οποίο η πεθερά φαρμακώνει την προσφυγοπούλα νύφη. Είναι εντυπωσιακή η επιφύλαξη της ελληνικής κοινωνίας προς τους ομοεθνείς πρόσφυγες. Οπως επίσης και ένα τραγούδι για το όνειρο των προσφύγων για επιστροφή στις εστίες τους», απαντά.

Μετανάστευση και ξενιτιά

«Αλλά δεν είναι μόνο αυτό», συνεχίζει. «Το βιβλίο ξεκινά με τη μετανάστευση και την ξενιτιά, μιλάει για τα συναισθήματα των μεταναστών, τους ανθρώπους πίσω από τα στοιχεία των επίσημων αναφορών. Η αφήγηση είναι αυτή που σε κερδίζει κι έχει ενδιαφέρον - καθώς μάλιστα τα τραγούδια τοποθετούνται στο ιστορικό τους πλαίσιο, εκεί που ανήκουν, μπορείς να κάνεις συγκρίσεις και να φανεί η διαχρονικότητά τους και οι συνθήκες τις οποίες εξιστορούν, μιλάνε για τόσες εκφάνσεις της ζωής και έχουν τόσο πλούτο», λέει ο κ. Καρδαράς επισημαίνοντας ότι εντυπωσιάζουν «η ανθρώπινη ματιά, ο καημός, το βίωμα».

«Υπάρχουν άγνωστες πτυχές της Ιστορίας που έρχονται στο φως μέσα από το ρεμπέτικο;» είναι η επόμενη ερώτησή μας.

«Πτυχές της Ιστορίας πηγάζουν από πολλά τραγούδια. Οπως αυτά που μιλάνε για το λαθρεμπόριο την περίοδο της Τουρκοκρατίας και ένα εξαιρετικά άγνωστο από αυτά υμνεί τους λαθρεμπόρους ως αντιστασιακούς ήρωες. Από την άλλη, βλέπεις τραγούδια για έρωτες Ελλήνων με αλλοεθνείς, Τουρκάλες, Αρμένισσες, Εβραιοπούλες, Εγγλέζες, στοιχείο συμπόρευσης των λαών μακριά από εθνικισμούς και κυρίως βλέπεις πώς λειτουργεί η λαϊκή ψυχή, η οποία δεν βάζει τα εθνικιστικά όρια και ερωτεύεται. Ενα ακόμη σημείο που ενώνει είναι η ιστορία του κοινωνικού επαναστάτη Τσακιτζή περί τα τέλη του 19ου αιώνα που έχει προσλάβει διαστάσεις λαϊκού ήρωα για Ελληνες και Τούρκους».

Βενιζέλος και βασιλιάς

Κερομύτης, Χατζηχρήστος, Μητσάκης, Παπαϊωάννου, Μανίσαλης, Περιστέρης, Αργύρης Βαμβακάρης, Μάρκος Βαμβακάρης, Ποτοσίδης, Ρούκουνας και Κασιμάτης στις Τζιτζιφιές το 1948 | 

Ακολουθούν στη μελέτη οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, τραγούδια για τον Βενιζέλο αλλά και για τον βασιλιά, θρηνητικά για τη Μικρασιατική Καταστροφή και τους υπευθύνους του πολέμου: ο ελληνικός λαός αποδίδει ευθύνες σε συμμάχους και βασιλικούς μέσα από τα τραγούδια του. Ομως η Ιστορία πλουτίζει και από άλλες αναφορές από την έλευση των προσφύγων.

Οπως τα τραγούδια για τις ομολογίες, την αποζημίωση των προσφύγων για αυτά που έχασαν, που ήταν τελικά απειροελάχιστη, αφού έγινε αντικείμενο κατάχρησης από την κομματική πελατεία. Και φυσικά ο καημός και η απογοήτευση: «Ηταν τόσο απελπισμένοι και δυστυχισμένοι από τις συνέπειες της Μικρασιατικής Καταστροφής, που για μερικούς από αυτούς τα ναρκωτικά έγιναν καταφύγιο. Από την άλλη πλευρά, έχουμε την ίδια περίοδο και μια σειρά από υπέροχα ερωτικά τραγούδια.

»Τι προσφέρουν; Μαθαίνουμε όλες τις περιοχές της Αττικής όπου εγκαταστάθηκαν οι πρόσφυγες, ενώ παίρνουμε και πληροφορίες κοινωνικής ιστορίας. Αλλωστε τις πρώτες σαπουνοποιίες τις δημιούργησαν πρόσφυγες, όπως και τις πρώτες δισκογραφικές εταιρείες…».

Με την έλευση των δισκογραφικών εταιρειών ηχογραφήθηκαν πολλά τραγούδια για πολιτικούς που γράφονταν ακόμη και κατά παραγγελία προδίδοντας τα πολιτικά πιστεύω των δημιουργών τους, καμιά φορά και τις αντιφάσεις τους αλλά και τα ιστορικά ατοπήματά τους που αποκαθίστανται με τον σχολιασμό. Εδώ εντυπωσιάζει το τραγούδι του Βαμβακάρη για τους πρωθυπουργούς, αλλά και το εγκωμιαστικό του για όλους τους ισχυρούς ηγέτες του Μεσοπολέμου.

Στο εξαιρετικό κεφάλαιο για την κρίση είναι σαν να εξιστορούνται τα σημερινά γεγονότα. Ξεχωρίζει εδώ η περίπτωση του Διαμαντίδη ή Νταλγκά, «Σμυρνιού με εξαιρετική καταγωγή από μουσική οικογένεια που γράφει υπέροχα τραγούδια και τα αποδίδει με καταπληκτική φωνή στην οποία οφείλει και το παρατσούκλι, καταρρίπτοντας και τον μύθο ότι οι ρεμπέτες ήταν όλοι άνθρωποι του περιθωρίου...».

Τους φοιτητές εντυπωσίασε ακόμη το θέμα της φυματίωσης, των οδυνηρών συνεπειών της, θέμα που αγνοούσαν: ήταν όμως τέτοια η έκταση που έλαβε πλήττοντας τα λαϊκά στρώματα που απασχόλησε τον λαϊκό δημιουργό με δέκα τουλάχιστον τραγούδια και τέσσερις αμανέδες.

«Εγινες Τόφαλος»

Τραγούδι γίνονται εγκλήματα της εποχής αλλά και αθλητικές επιτυχίες που εμψυχώνουν τον λαό, ενώ μαθαίνουμε και για την έκφραση «έγινες Τόφαλος» που οφείλεται όχι μόνο στο αθλητικό εκτόπισμα του ομώνυμου πρωταθλητή άρσης βαρών, αλλά κυρίως στον σωματότυπό του.

Από τη δικτατορία του Μεταξά που καταδιώκει τραγούδια και δημιουργούς ακόμη και για σεξουαλικά υπονοούμενα φτάνουμε στον τορπιλισμό της «Ελλης»: σε αντίθεση με το ελληνικό κράτος το ρεμπέτικο αποδίδει ευθύνες στους Ιταλούς και δίνει μια σειρά αντιπολεμικών, αντιδικτατορικών τραγουδιών αλλά και άσματα εμψυχωτικού χαρακτήρα καθώς στον αγώνα συμμετέχουν όλοι οι δημιουργοί, σε ορισμένες περιπτώσεις με αναφορές ακόμη και στην αρχαία ελληνική ιστορία.

Συγκλονίζουν τα τραγούδια κατά της Κατοχής και για την πείνα, ενώ εν είδει ρεπορτάζ τραγουδιούνται ο βομβαρδισμός του Πειραιά από τους Γερμανούς το ’41, η δράση των μαυραγοριτών, εξυμνούνται οι σαλταδόροι σαμποτέρ κατά του κατακτητή, καταγράφεται ακόμη και το κίνημα της Μέσης Ανατολής, αποτυπώνονται αναφορές στα ναζιστικά κολαστήρια και στρατόπεδα, ενώ ζωντανεύουν ηρωικές μορφές αντιστασιακών που θα έμεναν στην αφάνεια.

Μετά την απελευθέρωση, η συνέχεια δίνεται με τα τραγούδια διπλής ανάγνωσης, τα λόγια των οποίων αλλάζουν για να περάσουν από τη λογοκρισία με την αλληγορία σε πρώτο ρόλο. Τραγούδια παρηγοριάς για τις οικογένειες οι οποίες περιμένουν τα παιδιά τους που πολεμούν κι ας φαίνεται ότι η αγαπημένη περιμένει τον καλό της, που στον Εμφύλιο ακούνε αμφότερες οι αντίπαλες πλευρές.

Το βιβλίο ολοκληρώνεται με τα τραγούδια της μεταπολεμικής Ελλάδας και τη σφοδρή καταδίκη από τους ρεμπέτες της κοινωνικής ανισότητας και φτώχειας που αντανακλούν, δίνοντας φωνή για πάντα θαρρείς στους αδικημένους, ενώ τελευταίο παρατίθεται ένα σχεδόν άγνωστο αριστούργημα για το ΝΑΤΟ που «τα λέει όλα»...

ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΜΠΟΥΚΑΛΑΣ,Περί της ισότητας της ψήφου, εφ. η καθημερινη

Εθιμικώς, έως και τη μέρα των εκλογών, κάθε φορά, οι ανταγωνιζόμενοι κομματικοί σχηματισμοί επιδαψιλεύουν πλήθος εγκώμια στον ψηφοφόρο λαό. Ταυτόχρονα υμνούν λυρικότατα τη δημοκρατία, ως απαραγνώριστο στοιχείο της οποίας αναγνωρίζουν την ισότητα της ψήφου. Οσοι κατά την προεκλογική περίοδο λαθεύουν (ή τους ξεφεύγει η αλήθεια τους) και αφήνουν υπονοούμενα για την «ανώριμη ψήφο» τμημάτων του λαού (των φτωχών, των «μη νηφάλιων», των ηλικιωμένων), το πληρώνουν ακριβά. Πληρώνουν δηλαδή τον μόλις αποκρυπτόμενο αριστοκρατισμό της αντίληψής τους.

Εξ εθίμου επίσης, τις πρώτες ώρες ή και μέρες μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων, οι ηττημένοι, αντί να ψάξουν να βρουν πού έσφαλαν, βιάζονται να ξεχάσουν όσα από ψηφοθηρική ανάγκη μηρύκαζαν για τον μνήμονα και νοήμονα λαό. Και είτε δι’ υπαινιγμών είτε ευθέως και βαναύσως προσβάλλουν τους ψηφοφόρους. Εκ πικρίας ορμώμενοι, αραδιάζουν τους απαξιωτικούς αφορισμούς τους για τους πολίτες, για τους πολλούς δηλαδή που δεν τους επέλεξαν στην κάλπη: «Ψήφισαν χωρίς ψυχραιμία και νηφαλιότητα», «δεν είχαν την πνευματική ικανότητα να διαβάσουν σωστά τα πράγματα», «αφέθηκαν να εξαπατηθούν», «αποδέχτηκαν μοιρολατρικά την κατάστασή τους». Αν όμως είχαν αναθέσει τη σωτηρία τους στους επικριτές τους, θα είχαν αποφασίσει σοφά και μετρημένα... Το δόγμα «άξιος λαός ο δικός μου λαός» έχει πολλούς πατεράδες.

Οι κυνικότεροι στην πολιτική και μιντιακή αγορά, και όχι μόνο την ελληνική, δεν έχουν διστάσει να υποστηρίξουν κατά καιρούς ότι εγγενές (και μέγα) πρόβλημα της δημοκρατίας είναι η ισότητα της ψήφου. Και επειδή πρόκειται για τη μοναδική εκδοχή ισότητας που διασώζεται ακόμα (δοθέντος ότι η ισηγορία και η ισονομία παραμένουν ζητούμενα, καίτοι δοξολογούνται σαν κεκτημένα), δεν κρύβουν ότι πολύ θα ήθελαν (για το καλό πάντα του λαού) να την περιορίσουν, να τη σχετικοποιήσουν.

Με ποιον τρόπο; Υπάγοντάς τη σε όρους και σε όρια. Πώς, για παράδειγμα, σε ορισμένες από τις πρώτες Ηνωμένες Πολιτείες η ψήφος των μαύρων υπολογιζόταν ίση με το ένα τρίτο της αξίας της ψήφου των λευκών; Κάπως έτσι. Διά της εισαγωγής κάποιου συντελεστή λ.χ., κάποιου «πολλαπλασιαστή ωριμότητας». Δεν είναι δυνατόν, σκέφτονται (και λένε) οι αυτοχειροτονημένοι προεστοί, να αξίζει η ψήφος της γιαγιάς, που βαίνει προς έξοδο, όσο η ψήφος των εγγονιών της, που τώρα μόλις ζουν τα εισόδιά τους (γι’ αυτό και τον μεν Γενάρη ο κ. Καμμένος είχε παροτρύνει τους νέους να κλείσουν τους παππούδες στο σπίτι τη μέρα των εκλογών, προχθές δε ο κ. Θεοδωράκης τους προέτρεψε να μην αφήσουν τις γιαγιάδες τους να αποφασίσουν αντ’ αυτών). Δεν είναι δίκαιο να αξίζει η ψήφος των πολυπτυχιούχων «επαϊόντων» (Λόντον Σκουλ κτλ.) εξίσου με την ψήφο όσων δεν τέλειωσαν καν το Δημοτικό. Δεν είναι γόνιμο να βαραίνει η ψήφος των «συναισθηματικών» γυναικών όσο η ψήφος των «νουνεχών» ανδρών. Δεν είναι «παραγωγικό» γενικώς να μετράει το ίδιο η ψήφος όλων.

Αλλά αυτή είναι η δημοκρατία. Οτιδήποτε άλλο γλιστράει στην ολιγαρχία.

Έντυπη