Γιώργος Καραμπελιάς, Η αποστασία των διανοουμένων, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 2012, σελ.318.

    Μ’ έχει απασχολήσει αρκετά το θέμα των διανοουμένων αλλά και η θέση τους-και σχέση-στο δημόσιο χώρο. Και πώς θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά. Από τη μεριά, όπου κι αν στέκεσαι, η κατακλείδα πολλών συζητήσεων είναι «τι τα θέλεις τι τα γυρεύεις. Δεν υπάρχουν διανοούμενοι σήμερα. Κρύβονται. Ασχολούνται με άλλα. Ενσωματώθηκαν στο σύστημα».

     Είναι ψέματα όλα αυτά; Όχι. Είναι η μισή αλήθεια. Αν ακούγονται οι διανοούμενοι σήμερα εξαρτάται από το αντηχείο, που αυτό είναι τα ΜΜΕ. Αναμφίβολα, πολλοί απ’ αυτούς που εμφανίζονται κυρίως στην τηλεόραση και το ραδιόφωνο, ή γράφουν στις εφημερίδες μεγάλης κυκλοφορίας –πανεπιστημιακοί, καλλιτέχνες, συγγραφείς- είναι οι αρεστοί. Όσοι υποστηρίζουν τις κυρίαρχες απόψεις. Αυτοί που συντάσσονται με τις τρέχουσες πολιτικές. Κάποιες φορές εκφράζουν κάποιες διαφωνίες, η ουσία όμως βρίσκεται στο ΑΛΛΑ….

       Εκείνοι που διατυπώνουν έναν αντιρρητικό λόγο, μια άλλη πρόταση, σπάνια βρίσκουν στασίδι στα τηλεοπτικά στούντιο. Κι όταν τους καλούν φροντίζουν να τους μετατρέπουν σε άφωνους παρατηρητές, γιατί κάθε φορά που επιχειρούν να αρθρώσουν τις απόψεις τους, το «τηλεοπτικό’ ιερατείο δεν τους αφήνει σε χλωρό κλαρί.

       Ας το συνδέσουμε με τον Ράμφο, στις απόψεις του οποίου  ο  Καραμπελιάς αναφέρεται σε μεγάλο μέρος του βιβλίου. Ο Ράμφος ανήκει στους διανοούμενους που τα τελευταία 3-4 χρόνια έχουν ανοίξει οι τηλεοπτικές πόρτες ενώ συχνά φιλοξενούνται οι απόψεις του σε διάφορες εφημερίδες. Δεν υπάρχουν άλλοι Έλληνες φιλόσοφοι, κοινωνικοί επιστήμονες, διανοούμενοι; Προφανώς, υπάρχουν. Η ανάδειξη όμως του Ράμφου οφείλεται στις απόψεις του που λειτουργούν ως νομιμοποιητικός λόγος ενός διανοουμένου που πρέπει να περιβληθεί με αξιωματικό κύρος. Πιο συγκεκριμένα. Ο ίδιος γράφει στο Έλληνες και Ταλιμπάν. «Η παθολογία του αγκυλωμένου χρόνου εντός οφείλεται στο γεγονός ότι το παρελθόν προβάλλει στη ζωή μας ως πρότυπο διαπλάσεως ηθικών αξιών. Ωστόσο το πρόβλημα δεν έγκειται στην ακτινοβολία του παρελθόντος(γιατί, ας πούμε, να θαυμάζωμε απεριόριστα  τον Όμηρο, τον Σοφοκλή, τον Σωκράτη, τους Μαραθωνομάχους ή τον Αλέξανδρο;)αλλά στον εκ του παρελθόντος εαυτό, στην εκείθεν ταυτότητα. Το ήθος μας πλάθεται κατοπτρικά στα πλαίσια δεδομένης εικόνος , δηλαδή μιας ταυτότητος, η οποία προέρχεται από τη στατική μνήμη, και όχι από τη δημιουργική προσπάθεια που ωθεί τον χρόνο ορμητικά  να εκβάλη στο μέλλον».

     Τι λέει στο συγκεκριμένο απόσπασμα ο Ράμφος; Επιτρέψτε μου το χαρακτηρισμό «κοινοτοπίες» μαζί με μια μεταμοντέρνα αντίληψη της σχέσης παρελθόντος και παρόντος. Πρώτα πρώτα, γιατί δεν πρέπει να θαυμάζουμε τους μεγάλους της αρχαιοελληνικής γραμματείας; Αυτό μοιάζει για προσπάθεια να ξεφορτωθούμε μια κληρονομιά που τη θαυμάζει όλος ο κόσμος, που ανήκει σ’ όλο τον κόσμο, επειδή νιώθουμε άβολα μαζί της. Πουλάμε τα παλιά ασημικά γιατί θέλουμε ν’ αγοράσουμε πλαστικά μαχαιροπήρουνα της μιας χρήσης. Δεν ήταν αυτή η αντίληψη που ευθύνεται για το ξεπάστρεμα της κληρονομιάς μας μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο; Τότε που οι διανοούμενοι της εποχής απαξίωσαν τον λαϊκό μας πολιτισμό κι έκαναν τους ανθρώπους να ντρέπονται για τη ζωή τους. Τότε που πούλησαν προίκες και αξεπέραστα έργα λαϊκής υφαντικής για να αγοράσουν από τους γυρολόγους  τα πλαστικά σύμβολα όσων εξωθούσαν , σαν το Ράμφο, «τον χρόνο ορμητικά να εκβάλη στο μέλλον». Και το αποτέλεσμα αυτής της μειονεξίας για το παρελθόν; Γκρεμίστηκαν οι ελληνικές πόλεις και αντικαταστάθηκαν από τερατόμορφα οικοδομήματα. Άδειασε η ύπαιθρος, ερήμωσαν τα χωριά κι αυτή η ανισομέρεια έγινε μια χέουσα πληγή στο σώμα της Ελλάδας. Ευθύνονται όμως οι Έλληνες για όλα αυτά, γιατί προσκολλήθηκαν σε μια στατική μνήμη-περίεργη φράση μια και η μνήμη ποτέ δεν είναι στατική, η ταχύτητα αλλάζει. Είναι σαν το αυτοκίνητο που κινείται αλλά γίνεται ανεπαίσθητα για τους επιβάτες, σε σημείο που έχουν την ψευδαίσθηση ότι δεν κινείται.

       Ο Ράμφος είναι υπέρ ενός άλλου χώρου που θρυμματίζει το χώρο. Μια διευκρίνιση. Δεν υποστηρίζω τη διπολική αντιμετώπιση του χρόνου. Θεωρώ αυτό γίνεται μέσα από μια ομαλή συνομιλία που οδηγεί σε αλλαγές που αφομοιώνονται από τους ανθρώπους.

       Ο Ράμφος και άλλοι διανοούμενοι έχουν προνομιακή μεταχείριση γιατί επικρίνουν την εμμονή των Ελλήνων σ’ έναν διαφορετικό χρόνο. Ότι είναι τεμπέληδες, ανεπρόκοποι. Παρόλο, που επικαλείται το χρόνο απουσιάζει ο χρόνος ως πλαίσιο για τον εγκιβωτισμό των απόψεών του. Ο ελληνικός χώρος καταστράφηκε από τον καπιταλιστικό χρόνο του ασύδοτου καταναλωτισμού που ισοπέδωσε τις πόλεις, μόλυνε τα ποτάμια και τις θάλασσες , κατέστρεψε τα δάση κι απέκλεισε τις παραλίες, δείγματα της ανάδειξης της στρεβλής νεωτερικότητας σε σημαία μιας κοινωνίας που έβαλε στη θέση των αρχαίων αγαλμάτων τον ορείχαλκο όσων έζησαν απομυζώντας το δημόσιο χρήμα.

       Επιστρέφοντας στην αρχή της ομιλίας μου, από την άλλη απαξιώθηκαν όλοι οι πνευματικοί άνθρωποι στην Ελλάδα, ιδίως οι πανεπιστημιακοί. Τους κόντυναν επιστημονικά και τους εμφάνισαν ως η αιτία του κακού για την Ελλάδα. Είν’ αλήθεια πως το ελληνικό πανεπιστήμιο τροφοδότησε τον χρόνο της μετανεωτερικότητας. Ένα μέρος απ’ αυτούς. Αυτοί που είδαν τα αξιώματα ως σκαλοπάτι για πολιτική καριέρα. Αυτοί που ως χρυσοποίκιλτοι σύμβουλοι προσέφεραν την ακαδημαϊκή τους τήβεννο στην πολιτική εξουσία που αναζητούσε ενίσχυση της αξιοπιστίας του πολιτικού τους λόγου. Αυτοί που εκμεταλλεύτηκαν την κομματική τους ταυτότητα , ή τις διακομματικές συνεργασίες για να έχουν προνομιακή σύμβαση στα ευρωπαϊκά προγράμματα, τα οποία σταδιακά άμβλυναν τη συνείδησή τους ως διανοουμένων ταγμένων στην υπηρεσία του κοινωνικού συνόλου και όχι των οικονομικών και εκδοτικών συμφερόντων.

     Το βιβλίο του Καραμπελιά είναι τολμηρό. Θέτει , χωρίς συμβιβασμούς, ένα καίριο ζήτημα για την ελληνική κοινωνία. Βαθύς γνώστης της ιστορίας αντλεί παραδείγματα από ένα ευρύ πεδίο αλλά και από πολλές ιστορικές περιόδους αποδεικνύοντας ότι η κατανόηση του παρόντος προϋποθέτει τη γνώση του παρελθόντος. Το αποδεικνύει η ιστορική του περιδίνηση στο ‘τις πταίει’ για τη διασπάθιση του δημοσίου χρήματος. Αποδεικνύει ότι η άποψη «μαζί τα φάγαμε» δεν είναι πολιτικό ευφυολόγημα του γνωστού πολιτικού αλλά και του πολιτικού συστήματος, που προσπάθησε να μοιράσει την ενοχή σ’ όλους στην τρέχουσα βαθύτατη οικονομική κρίση. Αποδεικνύει ότι η άποψη αυτή είναι ένα διαχρονικό πολιτικό μοτίβο που χρησιμοποιήθηκε και για τα δάνεια τα επαναστατικά. «Όπως συμβαίνει σε όλες τις περιπτώσεις των αποικιακών συμβάσεων , τη μερίδα του λέοντος την καρπώθηκαν οι δυτικοί τραπεζίτες και οι «φιλέλληνες’ των κομιτάτων, με το αζημίωτο για τα μέλη του «εκσυγχρονιστικού» αγγλικού κόμματος στην Ελλάδα, που πέραν της Ελλάδας στην Αγγλία, χρησιμοποίησαν τα εναπομείναντα χρήματα του δανείου για να εδραιώσουν τη θέση τους». Αν αλλάξουμε κάποιες λέξεις μπορούσε να αποτελεί η διαπίστωση αυτή αποτύπωση του τι σημαίνουν τα μνημόνια και οι δανειακές συμβάσεις και ποιοι τελικά ωφελούνται.