Μασκαράδες και μάσκες

     Έχω δει αρκετές φορές την ταινία  «Η μάσκα», στην οποία ο Στάνλεϋ Ίπκις, ένας ταμίας σε τράπεζα , μεταμορφώνεται από μια χλωμή προσωπικότητα σ’ ένα δραστήριο ληστή που γεμίζει την οθόνη με τις απίστευτες επιτυχίες του. Το  μέσο που αλλάζει τη ζωή του είναι μια μάσκα, που τη βρήκε πεταμένη στο ποτάμι της απελπισίας του, εκεί που διάλεξε να κλείσει τη μίζερη ζωή του.

     Θυμάμαι τον ήρωα συχνά τον τελευταίο καιρό, ιδίως στις απόκριες αλλά και στα ρογκατσάρια του Δωδεκάμερου. Η μάσκα είναι μέσο παρενδυσίας. Χρησιμοποιείται όταν κάποιος θέλει να αλλάξει ρόλο, ιδίως σε μυστικιστικές τελετουργίες ή σε αστικές αποκριές. Εκεί η μάσκα είναι μέσο παρενδυσίας, που επιδιώκει να διαφυλάξει την ανωνυμία του ατόμου. Με τον τρόπο αυτό , δημιουργούνται προϋποθέσεις για πράξεις που είναι έξω από τις κοινωνικές και πολιτισμικές συμβατικότητες.

       Τα πράγμα αλλάζουν στα  λαϊκά δρώμενα, κυρίως τις αγροτικές τελετουργίες  των αποκριών(Μπέης και Βασιλιάς στη Θράκη, Κουδουνάτοι στη Σκύρο, Μπούλες στη Νάουσα, κ.λπ.). Το βάρος πέφτει στη στολή. Κουδούνια, τομάρια, φορεσιές παλιότερες αναλαμβάνουν να δημιουργήσουν μια δαιμονιώδη ατμόσφαιρα. Στα πιο πολλά απ’ αυτά προτεραιότητα έχει η ολοκλήρωση μιας ιστορίας που αναφέρεται στη μετάβαση από το χειμώνα στην άνοιξη. Από το θάνατο στη ζωή. Από το σκοτάδι στο φως της προοπτικής. Όλη η ομάδα των συμμετεχόντων έχει πλήρη συνείδηση ότι αποκτούν υπόσταση από τη θέση τους στο δρώμενο. Δεν υπάρχουν ως άτομα αλλά ως μέλη μιας συλλογικότητας.  Κι όπου υπάρχει μάσκα αυτή είναι εργαλείο, μέσο της ολοκλήρωσης του δρώμενου . Είναι ένα προσωπείο. Όλοι , συμμετέχοντες και θεατές, γνωρίζουν τις συμβάσεις. Ξέρουν τους κώδικες . Αποδέχονται την ανατροπή της καθημερινότητας για να καλοπιάσουν τη φύση να μην ξεσπάσει πάνω στα γεννήματά τους. Η διασκέδαση δεν προηγείται. Ακολουθεί. Μάλλον συνυπάρχει.  Στο νου των ακολούθων σ’ αυτές τις αγροτικές τελετουργίες δεν είναι  να κρύψουν, να ξεγελάσουν τους θεατές και να έχουν «ασυλία» για τη μη συστημική συμπεριφορά τους. Η μάσκα τους γίνεται ένα προσωπείο, μέσα από το οποίο αντλούν ιδιότητες, αναγκαίες για να ανταποκριθούν στο ρόλο που αναλαμβάνουν στην επιτέλεση του δρωμένου. Το προσωπείο –μάσκα  μεταγγίζει σ’ αυτούς τη ζωτικότητα της ζωόμορφης παρενδυσίας τους. Κι έτσι οι ίδιοι γίνονται οι γαμέτες στην προσπάθεια να αναζωογονηθεί η φύση, να ενεργοποιηθούν οι δημιουργικές δυνάμεις και να κυλήσει και πάλι ο τροχός του κυκλικού χρόνου.  Οι μύστες της ομάδας του δρώμενου  ολοκληρώνουν το έργο τους  και μετά, αφού κρεμάσουν το προσωπείο,  επανέρχονται στην καθημερινότητά τους περιμένοντας να πράξουν το ίδιο τον επόμενο χρόνο.

      Στις μέρες μας έχουν εξοβελιστεί τα προσωπεία. Κυριαρχούν οι  μάσκες. Μόνο που η μάσκα είναι το ίδιο το πρόσωπό τους.  Δεν περιμένουν τις αποκριές για να αλλάξουν ρόλους. Για να εκτονωθούν. Για να δημιουργήσουν ένα χώρο για την ικανοποίηση των ανομολόγητων επιθυμιών τους. Γίνεται αυτό  κάθε μέρα. Το δέρμα του προσώπου τους έχει γίνει μια μάσκα πολλαπλών χρήσεων. Αλλάζει χρώμα και  σχήμα ανάλογα με την περίσταση. Ανάλογα με το δικό τους, το ατομικό συμφέρον. Γράφουν στα παλιά τους τα παπούτσια τους άλλους. Το πρόσωπό τους-μάσκα γίνεται κόκκινο από ένταση όταν τάχα μου υπερασπίζονται τα συμφέροντα των άλλων. Ενίοτε των αδύναμων. Γίνεται γκρί, άχρωμη όταν βρίσκονται σε κλειστά δωμάτια. Τότε γίνονται κυνικοί. Υπολογιστές. Όταν βρίσκονται μπροστά στις κάμερες βαφτίζουν το δικό τους συμφέρον εθνικό καθήκον. Βάζουν συναισθηματισμό στη φωνή τους που γίνεται παλλόμενη, έτοιμη να μετατραπεί σε λυγμό.

      Το δυστύχημα με τον πολιτισμό μας στις αρχές του 21^ου αιώνα είναι πως γεμίσαμε «μασκαράδες». Δραπέτευσαν από τις αποκριές και γέμισαν όλους τους χώρους. Κι αυτό είναι μια αρνητική εξέλιξη , ακόμη και για τη χαλάρωση, το ξόδεμα. Οι «μασκαράδες» που συναντιούνται, κυρίως, στους δημόσιους χώρους προκαλούν ένταση και ψυχική κόπωση. Απογοήτευση. Είναι τα ομιλούντα ράκη ενός πολιτισμού που έχει πορεύεται χωρίς κανόνες και ρόλους. Με έλλειμμα ευαισθησίας και κοινωνικής αλληλεγγύης. Οι «μασκαράδες» κουράζουν και απελπίζουν. Ούτε να μας διασκεδάσουν δεν καταφέρνουν. Είναι η μάστιγα της εποχής μας.