Απολογισμός 6ης Συνάντησης Θερινού Σχολείου Τζουμέρκων, Συρράκο, 26-31 Αυγούστου 2018

 ΘΕΡΙΝΟ ΣΧΟΛΕΙΟ TΖΟΥΜΕΡΚΩΝ & Ν.Α. ΠΙΝΔΟΥ (ΘΕΣΤ)  ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ  Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας & Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

        Ολοκληρώθηκαν με μεγάλη επιτυχία οι εργασίας της 6^ης Συνάντησης του Θερινού Σχολείου Τζουμέρκων και Νοτιοανατολικής Πίνδου (ΘΕΣΤ), με θέμα τα  «Τα πανηγύρια μας.Οι καιροί αλλάζουν, τα πανηγύρια μένουν».Το ΘΕΣΤ διοργανώνεται από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας/Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας σε αγαστή συνεργασία με την Τοπική Κοινότητα του Δήμου Βορείων Τζουμέρκων, το Εθνικού Πάρκο Τζουμέρκων, Κοιλάδας Αχχελλώου, Αγράφων και Μετεώρων  και τον Σύνδεσμο Συρρακιωτών Πρέβεζας(με Σύμπραξη των Συνδέσμων Συρρακιωτών Αθήνας, Ιωαννίνων, Πάτρας, Κάμπου και   Φιλιππιάδας αλλά και της Εκκλησιαστικής Επιτροπής Αγίου Νικολάου Συρράκου και του περιοδικού Τζουμερκιώτικα Χρονικά). Κατάφερε δε να υλοποιήσει τους στόχους του χάρη στη γενναιοδωρία πολλών φίλων   και την ουσιαστική συνδρομή του Πάρκου.

         Επίκεντρο και της φετινής διοργάνωσης ήταν το Συρράκο (26- 31 Αυγούστου 2018), όπου έγιναν για τρεις μέρες τα θεωρητικά μαθήματα (Κυριακή έως και Τρίτη) στο κόσμημα του Συρράκου, το Πολιτιστικό Κέντρο «Κ. Κρυστάλλης», από εξέχοντα μέλη της πανεπιστημιακής και ερευνητικής κοινότητας.

1.    Το ΘΕΣΤ δομήθηκε με τέτοιον τρόπο, ώστε η θεωρητική κατάρτιση των συμμετεχόντων να συνοδεύεται από τη διεξαγωγή επιτόπιας έρευνας, με στόχο την κατανόηση του χώρου, των οικονομικών και κοινωνικών σχέσεων. Πιο  συγκεκριμένα: a. Οι τρεις πρώτες ημέρες (26, 27, 28) ήταν αφιερωμένες σε θεωρητικά μαθήματα. Πέρα από τα εναρκτήρια πλαισιωτικά μαθήματα, οι θεωρητικές εργασίες χρησιμοποίησαν τον θεσμό του εργαστηρίου(workshps). Διοργανώθηκαν τέσσερα εργαστήρια(α.πανηγύρι και τοπική ιστορία β.πανηγύρι και οικονομία γ. πανηγύρι και μουσική δ.πανηγύρι και άυλη πολιτιστική κληρονομιά), στα οποία συνυπήρχαν διαφορετικές επιστημονικές οπτικές αλλά και εκπρόσωποι των τοπικών επαγγελματιών(ταβερνιάρης-διοργανωτής πανηγυριών, υπεύθυνος του Τουρισμού  στην Περιφέρεια Ηπείρου για τον ρόλο των Πανηγυριών στην προσέλκυση τουριστών, εκπρόσωπος χορευτικού συλλόγου με πλούσια δράση, τραγουδιστές και οργανοπαίκτες Δημοτικών Τραγουδιών). Με τον τρόπο αυτό , επετεύχθη η οριζόντια επικοινωνία ανάμεσα σε διαφορετικές επιστήμες (διεπιστημονικότητα) αλλά και η αλληλεπίδραση ανάμεσα στη θεωρητική και τη βιωματική γνώση.b.Για δυο μέρες (Τετάρτη και Πέμπτη) οι φοιτητές/τριες διεξήγαν επιτόπια έρευνα στο Συρράκο, τους Καλαρρύτες, τα Άγναντα και τα ΑΠράμαντα, ενώ την τελευταία ημέρα (Παρασκευή) οι συμμετέχοντες/σες παρουσίασαν τα ερευνητικά τους πορίσματα επιδεικνύοντας υψηλό αίσθημα ευθύνης και επιστημονικής συνέπειας, γεγονός που πιστοποίησε ότι το ΘΕΣΤ πλέον έχει γίνει αποδεκτό ως ένας σοβαρός εκπαιδευτικός οργανισμός που παράγει γνώση. Είναι ένας αποδεκτός πανεπιστημιακός θεσμός στην πόρτα των τοπικών κοινωνιών των Τζουμέρκων.
2. Το Θερινό Σχολείο Τζουμέρκων ξεκίνησε ως ένα πείραμα κι εξελίχθηκε σε θεσμό που αγκαλιάστηκε από τους ανθρώπους της Πίνδου στα Τζουμέρκα και τα Άγραφα. Αυτό επιβεβαιώνεται από την ανταπόκριση για συζήτηση και παροχή πληροφοριών αλλά και από τη συμμετοχή των κατοίκων των τριών χωριών στη διεξαγόμενη έρευνα. Αποτέλεσμα αυτής της διαντίδρασης είναι η οικοδόμηση σχέσεων αλληλοσεβασμού ανάμεσα στα μέλη του Θερινού Σχολείου (διδάσκοντες και εκπαιδευομένους) και την τοπική κοινωνία.
3. Η προαναφερθείσα παρατήρηση τεκμηριώνεται βιωματικά τόσο από τη συμμετοχή των Συρρακιωτών και Συρρακιωτισσών στα εργαστήρια όσο και από την ευκολία με την οποία αποδέχθηκαν όλα τα χωριά-πεδία έρευνας τους φοιτητές και τις φοιτήτριες για την ερευνητική τους άσκηση. Η υποδοχή ήταν ανυπόκριτη και δεν χρειάστηκαν προετοιμασίες για τη διαμόρφωση κατάλληλου ερευνητικού κλίματος. Οι κάτοικοι όλων των χωριών θεωρούν πως το ΘΕΣΤ είναι μέρος του τόπου τους. Γνωρίζουν τις προθέσεις μας, καθώς και τη σοβαρότητα στη διαχείριση των σχέσεων, γεγονός που δημιουργεί αξιοπιστία. Είναι από τις σπουδαιότερες κατακτήσεις, που επιτεύχθηκε σταδιακά.
4. Το θέμα του φετινού ΘΕΣΤ ήταν «Τα πανηγύρια μας. Οι καιροί αλλάζουν, τα πανηγύρια μένουν».Αφετηρία για την επιλογή του θέματος ήταν η διαπίστωση ότι τα πανηγύρια από τη μια μεριά συνεχίζουν να υπάρχουν και να διοργανώνονται, γεγονός που υπογραμμίζει στην ανθεκτικότητα αυτού του θεσμού στον χρόνο, και από την άλλη τα πανηγύρια έχουν αποκτήσει χαρακτηριστικά γνωρίσματα, που τα διαφοροποιούν από παλιότερες μορφές ψυχαγωγίας.
5. Το πανηγύρι, προφανώς,  για κάθε ομάδα είναι μια σημαντική γιορτή. Μια τελετουργία που έχει πολλαπλές λειτουργίες αλλά και συμβολισμούς. Ακόμη και στις τελευταίες δεκαετίες που το  πανηγύρι έχει μεταλλαχθεί, συνεχίζει να οργανώνει τον χώρο της κοινότητας, επιτρέπει στα μέλη της κοινότητας την επιτέλεση εκδηλώσεων της θρησκευτικής τους λατρείας, αλλά και χρησιμοποιείται ως χώρος οικονομικών, πολιτιστικών και κοινωνικών ανταλλαγών. Διατυπώθηκε πλούσιος προβληματισμός(θεματικοί άξονες , πανηγύρι και τοπική ιστορία, πανηγύρι και οικονομία, πανηγύρι και μουσική, πανηγύρι και άυλη πολιτιστική κληρονομιά), που δεν περιορίστηκε στα επιστημονικά ερωτήματα αλλά ο διάλογος εστιάστηκε στη συγκρότηση , κοινωνική και πολιτισμική αλλά και οικονομική, των σύγχρονων κοινωνιών.
6. Ένα ερώτημα που εξαρχής απασχόλησε τις συζητήσεις ήταν η μορφή των σημερινών πανηγυριών. Αναμφίβολα, τα πανηγύρια  έχουν αλλάξει και δεν μπορούσε να γίνει διαφορετικά, μια και έχουν αλλάξει οι κοινωνικές σχέσεις αλλά και η οικονομική οργάνωση των κοινοτήτων. Ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού ζει στα αστικά κέντρα και η μετάβαση στα χωριά καταγωγής για συμμετοχή στο πανηγύρι γίνεται πλέον με διαφορετικούς όρους. Δεν είναι η ανάγκη της κοινωνικής και οικονομικής ανασυγκρότησης που αποτελούσε τη βάση των πανηγυριών στις προβιομηχανικές κοινωνίες. Οι κάτοικοι των αστικών κέντρων αναζητούν, ανάλογα με την ηλικία τους, τη χαμένη αθωότητα της παιδικής τους ηλικίας ή απόκτηση δεσμών, για τους νεότερους/ες, με μια πολιτισμική κληρονομιά των γονέων και προγόνων.
7. Εξίσου σημαντική είναι η οικονομική διάσταση στα πανηγύρια.Συχνά, επισκιάζεται από την κοινωνική και πολιτισμική διάσταση. Ωστόσο, ήταν και είναι ακόμη παρούσα. Ο χώρος του πανηγυριού ήταν μια αγορά αγαθών. Ενίοτε αποκτά τη μορφή της εμποροπανήγυρης-με παράλληλη ζωοπανήγυρη. Πρόκειται για μια δραστηριότητα που συνέδεε τον ορεινό χώρο με τον πεδινό. Αλλά και στα πανηγύρια η οικονομική δραστηριότητα υπάρχει παντού, είτε με την αυξημένη κατανάλωση είτε με το κέρασμα στα όργανα ή με την αναδιανομή των οικογενειακών περιουσιών με την ολοκλήρωση των συνοικεσίων. Η προίκα ήταν μια έντονη οικονομική δραστηριότητα που αναδιένειμε τα εισοδήματα. Η αιτία του κέρδους οδήγησε πολλούς καφετζήδες να διοργανώσουν πανηγύρια, ένα σημείο που διαχωρίζει τα πανηγύρια της κοινότητας από όσα διοργάνωναν ιδιώτες. Πέρα απ’ αυτά, η οικονομική διάσταση είναι εμφανής και στα σημερινά πανηγύρια, καθώς οι ιδιώτες οργανωτές ή οι ταβερνιάρηδες αλλά και όσοι ψήνουν κρεατικά  έχουν ως κίνητρο τη συσσώρευση κάποιου χρηματικού ποσού, που θα αναπληρώσει τα ισχνά εισοδήματα του χειμώνα. Υπ’ αυτή την έννοια, οι διεσπαρμένοι στα αστικά κέντρα με τη συμμετοχή τους στα πανηγύρια συνδράμουν την προσπάθεια των ορεινών κοινοτήτων ή των ολιγάριθμων και αδυνάμων χωριών να αντισταθούν στην προοπτική συρρίκνωσή τους.
8. Το ΘΕΣΤ, πέρα απ’ αυτά, ασχολήθηκε με τη θέση της μουσικής στο πανηγύρι και τη σχέση των μουσικών κομπανιών με τους χορευτές αλλά και αυτό που ορίζεται ως παραδοσιακό δημοτικό τραγούδι. Οι μουσικοί συνιστούν καθοριστικό παράγοντα για τη μορφή του πανηγυριού. Στο παρελθόν η σχέση των μουσικών με τους χορευτές/τριες οργανώνονταν από το κέρασμα, από τη διαμεσολάβηση χρηματικού ποσού από τον πρωτοχορευτή άντρα(διπλός χορός) ή άνδρα συγγενή στους μονούς χορούς. Αυτή η σχέση ενίσχυε τον δεσμό πρωτοχορευτή και κομπανίας, ιδίως του κλαριτζή ή βιολιτζή. Στη μεταπολιτευτική περίοδο οι σύλλογοι ανέλαβαν την οργάνωση των πανηγυριών, τόσο στα αστικά κέντρα όσο και στα χωριά, με αποτέλεσμα να υποστεί ρήγμα ο κύκλος του χορού, με παράλληλους κύκλους που αποπροσωποποίησαν τον παλαιότερο δεσμό.
9. Εξάλλου, τόσο η θεωρητική συζήτηση όσο και τα πρώτα δείγματα από την έρευνα ανέδειξαν μια διαφοροποίηση 1. των Ορεινών κοινοτήτων έναντι των χωριών του κάμπου. Ουδέποτε βεβαίως  το πανηγύρι είχε ομοιογενή γνωρίσματα. Αποκτούσε ώσμωση με τις τοπικές ιδιαιτερότητες και εξέφραζε τα  μουσικά και γενικότερα πολιτισμικά δάνεια. Αυτό είναι ιδιαίτερα αισθητό στις τελευταίες δεκαετίες, κατά τις οποίες τα πανηγύρια του κάμπου είναι πιο ευάλωτα σε νέες μουσικές και χορευτικές συμπεριφορές. Αν στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες εμφανίζεται το νεοδημοτικό τραγούδι, που προσπαθούσε να προσεγγίσει τον στίχο και τη μουσική του δημοτικού τραγουδιού, στις τελευταίες δεκαετίες κυριαρχεί σ’ αυτά τα πανηγύρια, εν πολλοίς, ένα νέο είδος, αταξινόμητο, που έχει αναφορές στις πίστες των αστικών κέντρων.
10. Ιδιαίτερης σημασίας ήταν η συζήτηση για το εθνικό αποθετήριο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς αλλά και της Ουνέσκο. Το Συρράκο ήδη βρίσκεται στο πρώτο , ενώ διεκδικεί την ένταξή του στο δεύτερο. Η παρουσία και η εισήγηση της Διευθύντριας του Υπουργείου Πολιτισμού(Βίλλυ Φωτοπούλου) πυροδότησε έναν γόνιμο διάλογο. Κρίθηκε θετική η διαδικασία αυτή, διότι η επιτυχία της εξαρτάται από τη συνειδητοποίηση και ενεργοποποίηση των κοινοτήτων. Με άλλα λόγια, άυλη πολιτιστική κληρονομιά χωρίς κοινοτική δραστηροποίηση είναι επισφαλής. Πέρα απ’ αυτό, τονίστηκε πως αυτή η διαδικασία θα είναι αποτελεσματική αν δεν περιοριστεί σε καταγραφή και εναπόθεση του υλικού αλλά οδηγήσει σε προβληματισμό και αντίσταση στον ευτελισμό των πανηγυριών.
11. Αξίζει να σημειωθεί η συμμετοχή οργανωτών του πανηγυριού, χοροδιδασκάλων και χορευτών αλλά και τραγουδιστών, των οποίων ο λόγος γονιμοποίηση τον διάλογο.Το Θερινό Σχολείο Τζουμέρκων και ΝΑ Πίνδου είναι πλέον θεσμός για τα Τζουμέρκα και την Πίνδο. Είναι το γεγονός που κλείνει με αξιοζήλευτο τρόπο τον Αύγουστο και το καλοκαίρι.