Ευάγγελος Αυδίκος, Κύκλοι, Μνήμη Μαρκέλλας Μερακλή, ΕΦΣΥΝ, 21 Σεπτεμβρίου 2021

 

Ο κύκλος αποτελεί αναπόδραστα συστατικό στοιχείο στη βιολογική ύπαρξη, αλλά και στην πολιτιστική δημιουργία και την κοινωνική οργάνωση. Ετσι κι αλλιώς, ο θάνατος και η παρακμή δεν αφήνουν χώρο για παρερμηνείες και ψευδαισθήσεις. Οσο κι αν η τεχνολογία αποθεώνει την εξέλιξη, αυτό δεν συνιστά κατάργηση της σχέσης με τον κύκλο. Διασώζονται πολιτισμικοί και κοινωνικοί πυρήνες, που γίνονται προζύμι για τη νέα ζωή, προσαρμοσμένοι στο νέο περιβάλλον του χρόνου και του τόπου.

Κι αν η βιολογική ύπαρξη έχει ένα τέλος, ο τρόπος σκέψης, τα μοτίβα κατανόησης του κόσμου δεν εξαφανίζονται. Διαχέονται στους κληρονόμους, αναμιγνύονται με τις νέες ανάγκες, συντελώντας στην επιβίωση συμπεριφορών που μας εκπλήσσουν όταν αποκτούν τη δυνατότητα έκφρασης. Ετσι συχνά παρατηρούμε την εξέλιξη στη μουσική, τη λογοτεχνία, την κοινωνική οργάνωση. Μας διαφεύγει όμως ο κύκλος, ο ομφάλιος λώρος με τα αιώνια, δυσεπίλυτα ερωτήματα που τρυπώνουν παντού. Η χρήση διαφορετικών εκφραστικών μέσων στη μουσική, τη λογοτεχνία, τη μόδα επαινείται ως διαρκής ανανέωση και απόδραση από τον σφιχτό εναγκαλισμό με το παρελθόν. Μια προσεκτικότερη ματιά, κάτω από την επιφάνεια, αποκαλύπτει τους κύκλους της κοινωνικής και πολιτισμικής εμπειρίας που κυτταροποιούνται σε νέες μορφές.

Ζούμε με ψευδαισθήσεις πιστεύοντας πως απαλλαγήκαμε από παραδοσιακές μορφές συμπεριφοράς. Αυτές επιστρέφουν, ενίοτε ως παραμόρφωση με εστίαση σε ανορθολογισμούς αχρείαστους. Αλλοτε, η επιστροφή γίνεται ως ταξίδι επανασυνάντησης με βασικές ιδιότητες της ανθρώπινης υπόστασης.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της πεζογραφίας, ιδίως της διηγηματογραφίας. Την τελευταία δεκαετία έχουν εκδοθεί πολλές συλλογές που αντλούν τα θέματά τους από οικογενειακές ιστορίες, από παραδόσεις και μύθους, από εθιμολογική και τελετουργική συμπεριφορά. Μια εύκολη απάντηση θα ήταν να αποδοθεί το γεγονός στην ακμή της μαθητείας στη δημιουργική γραφή. Ομως υπάρχει και το αναγνωστικό κοινό που αγοράζει τέτοια βιβλία, όχι από μόδα αλλά από μια βαθύτερη ανάγκη να ενδοσκοπήσει μέσω αυτών των ιστοριών, όταν αποφεύγουν τον υπερχειλίζοντα συναισθηματισμό ή ταλαιπωρούν την ιστορία τους με πολλά μορφολογικά καγκέλια.

Ο τομέας Λαογραφίας του Πανεπιστημίου της Αθήνας εισέρχεται στη συζήτηση των κύκλων προτείνοντας ένα νέο μεταπτυχιακό, από φέτος, με τίτλο «Λαϊκός πολιτισμός και Λογοτεχνία». Κάνουν τον δικό τους κύκλο παίρνοντας τη σκυτάλη από τον ιδρυτή της Λαογραφίας Νικόλαο Πολίτη, που, έναν αιώνα πριν, συντέλεσε στην ανάπτυξη του ελληνικού διηγήματος. Γνωρίζουν ότι οι καιροί ου μενετοί. Εχουν αλλάξει τα δεδομένα. Η σχέση τοπικού και παγκόσμιου βρίσκεται σε γόνιμη διεργασία.

Η πρωτοβουλία τους έχει ως αφετηρία μια ανάγκη αλλά και μια διαπίστωση. Οι νεότεροι δημιουργοί χρειάζονται υποστήριξη για την εξοικείωση με ένα πολιτισμικό περιβάλλον που τα προηγούμενα χρόνια απαξιώθηκε. Οι λαογράφοι της Αθήνας τολμούν. Απαλλαγμένοι από τα στερεότυπα του παρελθόντος, δικαιολογημένα ή μη.