Της Πόλυς Χατζημανωλάκη, Θάνατος από μελάνι, εφημερίδα Αυγή/Ημερολόγια Αναγνώσεων,9 Ιουλίου 2019

Δεν πάει καιρός που περπατούσα στους δρόμους του Εδιμβούργου φωτογραφίζοντας τον τάφο μιας Clarinda στο νεκροταφείο της Canongate. Δίπλα στον σύζυγό της, ανώνυμη στην αιωνιότητα, είχε δεχτεί τις ερωτικές επιστολές του Robert Burns. Αυτός που είχε εμπνεύσει τη νοσταλγία στον Αλ. Παπαδιαμάντη για το νησί του και έφερνε στον νου του τους στίχους του Σκώτου αοιδού, «η καρδιά μου είναι στα ψηλώματα, η καρδιά μου δεν είναι εδώ». Είχα φευγαλέα σκεφτεί πως ο δικός μας ποιητής των ψηλωμάτων είναι ο Κώστας Κρυστάλλης - ποιος άλλος είχε τραγουδήσει με τις φτερούγες του σταυραετού του το μεγαλείο των βουνών της πατρίδας του; Ωστόσο, θύμα μιας παρεξήγησης, μιας αδικίας που συντελείται εδώ και χρόνια εις βάρος του λογοτεχνικού αναστήματος του ποιητή, δεν ανέφερα τον Κρυστάλλη στα μικρά οδοιπορικά κείμενα που έστελνα στο Διαδίκτυο από τη Σκωτία.

Λυπάμαι. Εκ των υστέρων, ο Ευάγγελος Αυδίκος, ο μελετητής του Κρυστάλλη και συγγραφέας του μυθιστορήματος «Οδός οφθαλμιατρείου», μου επιβεβαίωσε πως ήδη το 1917 ο Κωστής Παλαμάς είχε παρομοιάσει τον Κώστα Κρυστάλλη με τον Robert Burns. Σημάδι του κοσμοπολιτισμού του εθνικού μας ποιητή και της ευθυκρισίας του, δικαίωση εκ των υστέρων του ποιητή των βουνών που ήρθε στην Αθήνα κυνηγημένος από την υπό οθωμανική κατοχή Ήπειρο και πέθανε μόλις στα είκοσι έξι του χρόνια από φυματίωση, μια ασθένεια που χειροτέρεψε από τις ανθυγιεινές συνθήκες της εργασίας στο υπόγειο τυπογραφείο, τη δηλητηρίαση από το αντιμόνιο.

Το βιβλίο του Ευάγγελου Αυδίκου είναι μια συνομιλία με τον ποιητή σε όλους τους τόπους και τους χρόνους, στα βήματά του, στην ιστορία του, στο παρόν. Κυρίως όμως μια λογοτεχνική σύνθεση με αφορμή την ποίηση του ποιητή και των επιγόνων του (και των προγόνων του). Ένας μεγάλος βιβλιογραφικός κατάλογος λογοτεχνικών ανταλλαγών δίνεται στις σημειώσεις, όπου το άλογο του Παυλόπουλου, ο άνδρας με τον κεραυνό της Ζυράνας Ζατέλη, τα παλιά πουλιά του Μιχάλη Γκανά, ο βράχος του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, το τραγούδι του Σωτήρη Πέτρουλα, η λήθη του Λορέντζου Μαβίλη αλληλοσυμφύρονται με πολύπλοκες σχέσεις συγγένειας, με αμοιβαίους χαρακτηρισμούς, φράτι, νιπότι, εγγόνι μου, αδελφέ μου - μια σύντηξη, ένα διακειμενικό πανηγύρι.

Με αφορμή την επιστροφή στην Ελλάδα ενός νεαρού Ελληνοαμερικανού, απογόνου του Κρυστάλλη, του Χρίστου Κρυστ, που αναζητά τα ίχνη του ποιητή, η δημιουργικότητα, η γραφή, η ποιητική, η βιογραφία, τα πάθη και οι καημοί του ποιητή αναζωογοννούνται, δικαιώνονται, συνομιλούν με το παρόν (το παρελθόν και το μέλλον), με τη δημιουργία, την ποίηση. «Επλάσθηκα ποιητής, αδελφέ Μίχο. Επλάσθηκα να ζω με τον ιδανικό κόσμο όπως οι ποιητές όλοι» απευθύνει η προβολή του Κ.Κ. στον Ηπειρώτη Μιχάλη Γκανά στο βιβλίο - που θυμίζει αναπόφευκτα τον αφορισμό του Φραντς Κάφκα: «Εγώ δεν είμαι τίποτε άλλο παρά λογοτεχνία και δεν μπορώ και δεν θέλω να είμαι τίποτε άλλο».

Συνέχεια της συσχέτισης με τον Κάφκα και οι παρατηρήσεις πιο κάτω, ματιές στα μυστήρια των συμβόλων, τις όμοιες διαδρομές που βρίσκουν στην ανθρώπινη ψυχή και στους φαρμακερούς τρόπους της γραφής. Εννοώ την αμείλικτη σχέση θανάτου και γραφής όπως εκφράζεται στη σωφρονιστική αποικία του Κάφκα, κείμενο στο δέρμα του μελλοθάνατου Παραπέμπω στο «Το γράμμα σκοτώνει ενώ το πνεύμα ζωοποιεί. [...]". «Στη σωφρονιστική αποικία του Κάφκα» Πινακίδες από κερί 9 Μαρτίου 2017). Ομοίως τούτο (το «γράμμα») εκπληρώνει την τραγική του αποστολή στη λογοτεχνική σύνθεση - αποκατάσταση του Κώστα Κρυστάλλη όπως την επιχειρεί ο Ευάγγελος Αυδίκος:

α. Με τη συμβολική εγχάραξη -τιμωρία παρουσία όλων- με το μελάνι από τα δάχτυλα της αγαπημένης Αλεξάνδρας. Το δέρμα του ποιητή, καμβάς για μια ολοκληρωτική εξοντωτική καρικατούρα, επιβολή ποινής, μουστάκια, ήλιος, σελήνη, καμπύλες, ο κόσμος όλος πάνω του - το δέρμα είναι μια επιφάνεια που περιμένει να της επιβληθεί ο πολιτισμός γράφει ο Λεβί Στρος. β. Με την παραδοχή των γυναικών στην αφήγηση ότι «το μελάνι είναι δηλητήριο», η γλώσσα και τα λόγια είναι σαν τη σουπιά που χύνει το μελάνι της. γ. Με την τελειωτική θανάτωση του Κρυστάλλη - δηλητηρίαση από τα βιβλία, από τον κόσμο του τυπογραφείου και το αντιμόνιο.

Συγκλονισμένη από τη δημιουργική ανάσταση του ποιητή, ένα βιβλίο που συστήνω ανεπιφύλακτα.