Εχουμε πληθώρα ημερολογίων. Αυτά που προσελκύουν το εκδοτικό ενδιαφέρον είναι τα λογοτεχνικά. Αποκαλύπτονται προβληματισμοί, σχέσεις διαπροσωπικές και θέσεις για ζητήματα της πολιτικής και των λογοτεχνικών σιναφιών. Τα ημερολόγια της έρευνας δεν γίνονται ευρέως γνωστά. Περιορίζεται, κατά κανόνα, η κυκλοφορία τους ανάμεσα στους επιστήμονες. Φωτίζουν πτυχές της προσωπικότητας του επιστήμονα και ταυτόχρονα αποτυπώνουν τις δυσκολίες της έρευνας σε έναν άγνωστο τόπο.
Το ημερολόγιο του ανθρωπολόγου Μπρόνισλαβ Μαλινόφσκι (1967) προκάλεσε διάφορες αντιδράσεις από ομόσταυλους επιστήμονες. Χαρακτηρίστηκε αποκαλυπτικό, εγωκεντρικό και ιδεοληπτικό ντοκουμέντο.
Αυτή η εικόνα, αναμφίβολα, ανταποκρινόταν σε μια παρωχημένη αναπαράσταση του επιστήμονα ως ιεραπόστολου, μακριά από προσωπικές αδυναμίες και αντιφάσεις στην προσωπικότητά του.
Ωστόσο, όσα έχουν γίνει τις τελευταίες δεκαετίες έχουν θρυμματίσει αυτή την αντίληψη. Η προφορική ιστορία έχει εισαγάγει τον υποκειμενισμό μέσω της μνήμης και των προσωπικών βιωμάτων και στην επιστήμη. Αυτός που ανέδειξε το ερευνητικό ημερολόγιο σε βασική του δραστηριότητα είναι ο Ελευθέριος Αλεξάκης, που εργάστηκε για πολλά χρόνια στο Κέντρο Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών.
Ανήσυχος επιστήμονας, ανοιχτός σε νέες ιδέες, παθιασμένος με τη γνώση, ακαταπόνητος ερευνητής, γενναιόδωρος στη διάχυση της εμπειρίας του σε νέους, υπέρμαχος της επιστροφής της γνώσης στην κοινωνία. Σε μια εποχή που υπήρξε προκατάληψη της Ανθρωπολογίας απέναντι στη Λαογραφία, ο Αλεξάκης δεν δίστασε να γονιμοποιήσει τη σκέψη του με το λαογραφικό υλικό, που ίσως, κατά την προσωπική εμπειρία της λαογράφου Ελένης Ψυχογιού, «του στοίχισε στην επαγγελματική πορεία του».
Σε κάθε περίπτωση, έχει ξεχωριστή θέση στις ανθρωπο-εθνολο-λαογραφικές επιστήμες. Η θέση του στο Κέντρο Λαογραφίας και το πάθος του οδήγησαν τα βήματά του στην Αττική, την Ηπειρο, την Κρήτη, τα Κύθηρα, τη Λέσβο, τη Μάνη. Ολα αυτά έγιναν σπουδαία βιβλία που επηρέασαν την επιστημονική σκέψη στην Ελλάδα. Ομως, παράλληλα με την έρευνά του, κρατούσε παντού ημερολόγιο για όλα όσα αντιμετώπιζε. Στο πρώτο ημερολόγιό του για την έρευνα στην Ηπειρο έγραφε: «Γιατί να εκδοθεί ένα προσωπικό/εθνογραφικό ημερολόγιο; Ποια είναι η χρησιμότητά του; Συνήθως αυτό γίνεται μετά από πολλά χρόνια και κυρίως μετά την απόσυρση του συγγραφέα από την εργασία του ή τη ζωή. Υπάρχουν όμως πολλών ειδών ημερολόγια. Αν το ημερολόγιο είναι προσωπικό με την αυστηρή σημασία του όρου, αυτό είναι αλήθεια. Οχι όμως όταν πρόκειται για ένα εθνογραφικό ημερολόγιο».
Ο Αλεξάκης γράφει το ημερολόγιό του με το βλέμμα του στο μέλλον. Καταγράφει συμπεριφορές, περιγράφει στιγμιότυπα που δεν βρίσκουν φιλοξενία σ’ ένα επιστημονικό βιβλίο. Έχει επίγνωση ότι η πράξη του είναι συνδρομή στο έργο των ερευνητών που θα φέρει το μέλλον.
Το πρόσφατο ημερολόγιό του για την έρευνα στην Αρμενία ξαφνιάζει. Ευχάριστα. Επιβεβαιώνει το ασίγαστο πάθος του για νέες προκλήσεις. Η έρευνα για τον Αλεξάκη είναι τρόπος ζωής. Εξέχων συγγραφέας, με επιδραστικότητα στη συγκρότηση του ανθρωπο-εθνολο-λαογραφικού λόγου και την εκπαίδευση, μέσω των συνεργασιών και το περιοδικό «Εθνολογία». Τα βιβλία του για τα γένη στη Μάνη, η μελέτη των πολιτισμικών ταυτοτήτων στους Αρβανιτόβλαχους και τους Αρβανίτες, οι μελέτες για τις τελετουργικές θυσίες, η έρευνά του για τη διαμόρφωση του χώρου στην Κρήτη και άλλα πολλά τροφοδότησαν την επιστημονική συζήτηση και αποτέλεσαν πεδίο για την απενοχοποίηση της λαογραφίας, καθώς και αφετηρία για τη δημιουργική συνάντησή της με την κοινωνική ανθρωπολογία και την εθνολογία. Επιπλέον, το περιοδικό «Εθνολογία», του οποίου υπήρξε εμπνευστής, έχει εξελιχθεί σε εργαστήρι ανάδειξης νέων ερευνητικών γραφίδων.
Ωστόσο, επιστημονικά δεν επαναπαύεται. Η έρευνα έχει, σε μεγάλο βαθμό, ταυτιστεί με την ανάγκη επαγγελματικής ανέλιξης. Μετά την υπηρεσιακή αφίππευση υποχωρεί η ερευνητική διάθεση – αν δεν ατονεί. Με τον Αλεξάκη συνέβη το αντίθετο. Εγινε αφορμή να θέσει πιο φιλόδοξους στόχους. Να κατανοήσει μια κοινωνία με ιδιαίτερα κοινωνικά και πολιτισμικά γνωρίσματα.
Πραγματοποιεί λοιπόν έξι ερευνητικά ταξίδια στην Αρμενία. Το πρώτο γίνεται το 2012, σε μια εποχή που η Ελλάδα υφίσταται τις συνέπειες των μνημονίων. Το έκτο πραγματοποιείται το 2016. Στο ημερολόγιο ακούγεται η αγωνία η δική του αλλά και των γύρω του για τις μισθολογικές περικοπές. Μέσα από τα εξιστορούμενα αναδύονται οι οικονομικές δυσκολίες να οργανώσει τα ταξίδια του, η προσπάθεια να εξασφαλίσει οικονομική υποστήριξη. Συχνά, ο δικός του προβληματισμός υφαίνεται με τις απεγνωσμένες κραυγές των διαδηλωτών στους δρόμους της Αθήνας.
Στο ημερολόγιο της Αρμενίας είναι παρούσα η σύγχρονη πολιτική ιστορία τόσο της Ελλάδας όσο και της Αρμενίας. Οι εκλογές του 2015 και το δημοψήφισμα, η σύλληψη των μελών της Χρυσής Αυγής, η πολιτική κατάσταση στην Αρμενία. Ο συγγραφέας αναδεικνύει, με τον αποσπασματικό και ασθμαίνοντα ημερολογιακό του λόγο, το γεγονός ότι η κοινωνική και πολιτισμική έρευνα στην Ελλάδα είναι αποπαίδι του κρατικού ενδιαφέροντος. Μπόρεσε να κάνει την ερευνητική του αποστολή αντλώντας πόρους από τη δική του τσέπη. Η μόνο κατάχρησή του που μπορεί να τορπιλίσει τον σφικτό προϋπολογισμό του είναι η αγορά βιβλίων. Τότε σεληνιάζεται.
Η έρευνα του Αλεξάκη είναι πολύ σημαντική. Ιχνηλατεί την πολιτισμική και κοινωνική ταυτότητα της Αρμενίας, στην οποία υπήρχαν ισχυρές κοινότητες (Ελληνο)Ποντίων/Ρωμαίων που «παλιννόστησαν» στην Ελλάδα στη δεκαετία του 1990. Ωστόσο, τον ενδιαφέρει ο πολιτισμός κι η κοινωνία της Αρμενίας. Η οργάνωση της οικονομίας, οι πολιτισμικές συμπεριφορές, το σύστημα συγγένειας και η οργάνωση του χώρου.
Για τον σκοπό αυτό οργανώνει ερευνητικές αποστολές σε διάφορα χωριά και μικρές πόλεις και κωμοπόλεις με κέντρο το Ερεβάν. Την ίδια στιγμή επιστρατεύει την παρατήρηση. Βαδίζει στους δρόμους, φωτογραφίζει, συζητά με υπαλλήλους, καταστηματάρχες και επιστήμονες. Καταβάλλει μεγάλη προσπάθεια να διαχειριστεί το εμπόδιο της γλώσσας και της μη εξοικείωσης με τον πολιτισμικό και κοινωνικό κώδικα του τόπου.
Τα ταξίδια του στην Αρμενία γίνονται είκοσι χρόνια μετά τη δημιουργία ανεξάρτητου κράτους. Ωστόσο, η ρωσική παρουσίαση είναι έντονη, κάτι που αναδεικνύεται από τον εργασιακό τους προσανατολισμό στη Ρωσία αλλά και τη διαμόρφωση πολιτισμικών υβριδίων αλλά και ανθρωποτύπων με τις επιμειξίες. Ταυτόχρονα, επισκέπτεται τη χώρα στον απόηχο των πολεμικών γεγονότων του Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Το ημερολόγιο του Αλεξάκη είναι πολλαπλά χρήσιμο. Μας συστήνει μια χώρα διαφορετική, άγνωστη σε πολλούς/ές, όσο και αν υπάρχουν αρμένικες κοινότητες στην Ελλάδα. Ξαφνιάζει με τις επισημάνσεις του για την πολιτισμική συνάφεια των Αρμενίων με τα Βαλκάνια. Αναδεικνύει ακόμη την κομβική θέση της χώρας αυτής στη διαδρομή πολιτισμικών μοτίβων της Περσίας προς την Ευρώπη. Ενα μεγάλο μέρος λέξεων στην ελληνική γλώσσα που θεωρούνται τουρκικής προέλευσης είναι περσικές. Η Αρμενία χρησιμοποιήθηκε ως διάδρομος για την κυκλοφορία των λέξεων, με δεδομένες τις ιρανικές επιδράσεις σε αυτήν.
Ο Αλεξάκης σκιαγραφεί το πορτρέτο μιας χώρας που βρίσκεται σε διαρκή κίνηση στο παρόν. Την ίδια στιγμή ιχνηλατεί την πολιτισμική της πολλαπλότητα. Ενα τέτοιο παράδειγμα είναι οι Κούρδοι Γεζιντί, που λατρεύουν τον ήλιο ως δική τους θεότητα. Το ημερολόγιο για την Αρμενία είναι πολλαπλά αξιοσημείωτο. Εκτός των άλλων, αναδύεται μέσα από αυτό η συνέπεια ενός αφοσιωμένου επιστήμονα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου