Μαρία Σιώζου, H σκιά της Μίκας, του Βαγγέλη Αυδίκου

Η ιστορία εκτυλίσσεται στη σύγχρονη Αμερική λίγα χρόνια μετά το χτύπημα των Δίδυμων Πύργων.Ο τίτλος δηλώνει την ύπαρξη ενός προσώπου που θα λειτουργεί σε όλη τη διάρκεια της αφήγησης ως σημείο αναφοράς των ιστοριών  όλων των άλλων προσώπων που κινούνται  στο  μυθιστόρημα. Η Μίκα τίθεται στον ορίζοντα  του αναγνώστη εξ αρχής, έστω και ως σκιά που σηματοδοτεί έτσι και μια αναζήτηση ή ένα κυνήγι της σκιάς , αν θέλετε.  Ποιος μιλάει; Ποιος είναι  ο αφηγητής της ιστορίας και  με ποιους τρόπους εμπλέκεται στην αφηγούμενη ιστορία; Ο αφηγητής της ιστορίας μας είναι ο Κοσμάς Τρίκαρδος.  Έλληνας, με  σπουδές στην Αμερική, μετανάστης πρώτης γενιάς ,παντρεμένος με Αμερικανο-πολωνή. Τον πρωτοσυναντούμε έξω από το κοιμητήριο του Μπρόνξ .Ψάχνει να βρει τον τάφο της Μικαέλας Τσεκουρίδου, της Μίκας ,επίσης Ελληνίδας από τη Σμύρνη η οποία αμέσως  μετά τη Μικρασιατική  καταστροφή ακολουθεί το μεταναστευτικό ρεύμα προς την Αμερική με πρώτο σταθμό τη Ν. Υόρκη.  Η Μίκα και ο Κοσμάς. Τους χωρίζει μισός αιώνας .Τους ενώνουν οι μετοχές που είχε αγοράσει η Μίκα το 1927,  μετοχές μιας εταιρείας σιδηροκατασκευών .Η εταιρεία χρεοκόπησε το 1929 στο μεγάλο κραχ και έτσι η Μίκα δεν κέρδισε ποτέ από την επένδυσή της. Πέθανε φτωχή. Αυτό είναι το παρελθόν. Στο παρόν   οι μετοχές έχουν αποκτήσει μεγάλη αξία. «Ολόκληρη περιουσία !»Η Μίκα, όμως, δε ζει. Aπαιτείται να βρεθούν οι κληρονόμοι της Μίκας, αλλιώς το μέρισμα των μετοχών θα μεταβιβαστεί στην οικονομική υπηρεσία του Μπρονξ. Την αναζήτηση των κληρονόμων της  Μίκας αναλαμβάνει για την εταιρεία επενδύσεων, στην οποία μόλις προσελήφθη ο Κοσμάς Τρίκαρδος, ο αφηγητής μας.

 Παρόλο που το κίνητρο του Κοσμά είναι στη βάση του οικονομικό ( η  επιτυχής  εύρεση των κληρονόμων θα αποτιμηθεί σε  αξιόλογα οικονομικά οφέλη που θα μεταβάλουν εξαιρετικά τη ζωή του Κοσμά και της οικογένειάς του) και παρόλο που οικονομικό, πρωτίστως ,είναι το κίνητρο κάθε μετανάστευσης, από μόνο του αυτό δε θα ήταν αρκετό για να εκπληρώσει το μυθιστορηματικό όραμα του Βαγγέλη Αυδίκου. Ο Κοσμάς βρίσκεται διαρκώς στη σκιά της Μικας και όπως γνωρίζετε οι σκιές δεν πιάνονται.«Η Μίκα είναι σαν τις γοργόνες στις ιστορίες που ιστορούσε στον Ιρλανδό παππού.Συναντώ τα ίχνη της, η ίδια πουθενά.Τη γνωρίζω από τις αφηγήσεις των άλλων, σαν το μύθο για τη γοργόνα που ήταν ακριβοθώρητη στους πολλούς», σκέφτεται ο Κοσμάς.

Η αναζήτηση της Μίκας από τον Κοσμά περνά μέσα από τις λεωφόρους της Ν.Υόρκης ,ακολουθεί τις συνεχείς μετακινήσεις του Κοσμά από το Μπρόνξ ,στην Αστόρια και το Έλλις Άιλαντ ως το Κολόμπους του Οχάιο, αλλά και τη Φιλαδέλφεια, όπου βρίσκεται η οικογενειακή εστία του Κοσμά. Ένα ψηφιδωτό ιστοριών τοποθετημένων στο ίδιο επίπεδο με την ιστορία της Μίκας, η οποία συντίθεται έτσι και σκια-γραφείται  από τις βιωμένες ιστορίες των άλλων μεταναστών με τους οποίους εκείνη είχε συνδέσει τη ζωή της στην Αμερική, είτε άμεσα είτε έμμεσα.

Η Μίκα…..

 , καλλιεργημένη, ευαίσθητη, αγωνίστρια περήφανη σε όλη της τη ζωή, ερωτεύεται , εργάζεται σκληρά, είναι μητέρα στοργική , ωραία ως Ελληνίδα. Ηρωίδα με θετικό πρόσημο , ευνοική για υγιή ταύτιση με κάθε μεταναστευτικό βίωμα .Πρότυπο ανθρώπου.Μόνο θετικές εικόνες έχουν από εκείνη όσοι τη γνώρισαν. Κομβικό πρόσωπο στη ζωή της και μεγάλος της έρωτας ο Πάτρικ, Ιρλανδός, που σκοτώθηκε σε στρατιωτική επιχείρηση( στην απόβαση της Νορμανδίας). Η Ιρλανδική, λοιπόν, κοινότητα στο Κολόμπους αποδεικνύεται ενδιαφέρον περιβάλλον  πληροφοριών για τη ζωή της Μίκας. Συνδετικός κρίκος μεταξύ του Κοσμά και της ιρλανδικής κοινότητας ο Ηλίας, πλοηγός του Κοσμά και στην διερεύνηση της ελληνικής κοινότητας στο Κολόμπους, καθηγητής  του Πανεπιστημίου, ειδικευμένος στα θέματα της μετανάστευσης των Ελλήνων, Σμυρνιός και ο ίδιος. «Η δική της Σμύρνη και η δική μου απέχουν μόνο τριάντα χρόνια. Εκεί που η Μίκα είδε τη ζωή της να γκρεμίζεται εγώ έζησα ανέμελα παιδικά χρόνια» μονολογεί ο Ηλίας. Το ενδιαφέρον του για τους Έλληνες μετανάστες θα βοηθήσει αποτελεσματικά τον Κοσμά.

Έτσι ,  ενώ ο Κοσμάς αναζητεί τα ίχνη της Μίκας και ο αναγνώστης συνθέτει το ψηφιδωτό της μορφής και της ζωής της , ταυτόχρονα και αθόρυβα, όπως κινούνται οι σκιές , σκιαγραφείται και ο ίδιος ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής, ο Κοσμάς. Ποιον πραγματικά  αναζητεί ο Κοσμάς όσο ακολουθεί τα ίχνη της Μίκας στην Αμερική ; Τον εαυτό του. Όπως κάθε ταξίδι έτσι και το ταξίδι της αναζήτησης της Μίκας είναι για τον Κοσμά μια διαδικασία αυτογνωσίας, αυτοπροσδιορισμού και κυρίως μεταμόρφωσης/της  δικής του μεταμόρφωσης. Παράλληλα και ταυτοχρόνως με τα ίχνη της Μίκας ο Κοσμάς διερευνά  τα ίχνη  της δικής του μεταναστευτικής πορείας στην Αμερική.

Ο Κοσμάς,

 εγκλωβίζεται συναισθηματικά στην αναζήτηση  της Μίκας καθώς την χρησιμοποιεί ως όχημα διαφυγής από τη δική του καθημερινότητα που φαίνεται να μη  τον γεμίζει. Σ΄ αυτή τη ρωγμή εμφιλοχωρεί η ερωτική του σχέση με τη Μάργκαρετ , συνεργάτιδά του στην εταιρεία και σημαντική συμπαραστάτη στο πρότζεκτ του Κοσμά, θέσει και φύσει. Θέσει, γιατί ως αμερικανίδα κοινωνιολόγος  γνωρίζει σε βάθος τους μηχανισμούς λειτουργίας της Αμερικανικής κοινωνίας, τους τόπους και τα πρόσωπα κλειδιά, ώστε να προφυλάξει  τον Κοσμά.  Φύσει, καθώς η προφανώς ελκυστική εμφάνισή της δικαιολογεί μια ευρύτητα κοινωνικών επαφών, πολύ χρήσιμη ως πηγή πληροφοριών για τον Κοσμά, παράλληλα με την ψυχολογική στήριξη που του παρέχει σε κάθε στιγμή δειλίας του. Η Μάργκαρετ είναι η καλή μάγισσα του Κοσμά, βοηθός στην αναζήτηση της Μίκας ,βοηθός στην αναζήτηση του εαυτού του ,κομμάτι του νέου εαυτού του όπως διαμορφώνεται κατά τη διάρκεια της διπλής αυτής αναζήτησης. Όμως, όσο πιο πολύ προσεγγίζει τη Μίκα ο Κοσμάς, τόσο περισσότερο απομακρύνεται από την ως τότε δομή της ζωής του. Η Μίκα και η Μάργκαρετ από τη μία πλευρά  , η σύζυγός του, Μαρία Τερέζα  από την άλλη. Τρεις γυναίκες .Γι’ αυτό, ίσως, Τρίκαρδος; Συνεπώς διαμοιρασμένος σε τρεις δυνατότητες;Αν δεχτούμε  ότι από την διαρκή  αναζήτηση της Μίκας εκείνο που προκύπτει  κάθε φορά είναι η σκιά της, μπορούμε να υποθέσουμε πως και από την ενδοσκόπηση που επιχειρεί ο Κοσμάς το εύρημα είναι η σκιά της ευτυχισμένης ζωής του στην Αμερική. Το τέλος της ιστορίας σε ό,τι αφορά  τη ζωή του Κοσμά , παραμένει από τον συγγραφέα,  ανοιχτό, όπως σε  κάθε μοντέρνο αφήγημα.

Τα διλήμματα

Υπάρχει ευτυχία μακριά από τις πατρογονικές εστίες ή μήπως μόνο επαγγελματική επιτυχία και κοινωνική κατοχύρωση ; Αλλά και αυτό, λίγο είναι; Ή  δεν αποτελεί άραγε  προυπόθεση ευτυχίας;

Όταν η γενέτειρα σε πληγώνει, το ανθρωποκεντρικό αίσθημα της αυτοσυντήρησης, δεν σε ωθεί σε νέες εστίες; Θα καταφέρεις ποτέ να πεισθείς πως έκανες την καλύτερη  επιλογή ή θα βρίσκεσαι πάντα σε ένα μεταίχμιο και θα συγκρίνεις κάθε εκδήλωση ή έκφραση της ζωής σου, εδώ, στην Αμερική, ή όπου αλλού,  με το, εκεί, στην Ελλάδα , στην Πρέβεζα ,στο Συρράκο , στη Σμύρνη, ή όπου αλλού; Σε ένα κομβικό σημείο της ιστορίας ο Κοσμάς  προκειμένου να φωτίσει την έρευνά του , αποφασίζει να παρακολουθήσει τη θεία λειτουργία της Κυριακής, στην εκκλησία του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στο Κολόμπους, όπου συνάντησε  ακμάζουσα ελληνική κοινότητα . Στο κεφάλαιο αυτό ο καθηγητής λαογραφίας- συγγραφέας  Βαγγέλης Αυδίκος με την οξυδέρκειά  του οξυμμένη και ενισχυμένη από την επιστημονική κατάρτιση του λαογράφου, μάς δίνει πολύτιμες σελίδες με ενδιαφέρον  υλικό για τους Ελληνοαμερικανούς. Η αίσθηση που εμείς  αποκομίζουμε διαβάζοντας το κεφάλαιο για την ελληνική κοινότητα στο Κολόμπους του Οχάιο είναι απολύτως θετική και αισιόδοξη .

Ωστόσο τον Κοσμά κάτι τον ξενίζει.

 «Θα περίμενες να βρεις μια άλλη Ελλάδα εδώ , έτσι δεν είναι;» ρωτά τον Κοσμά ο Ηλίας. «Δεν ξέρω αν είναι αμαρτωλή η σκέψη μου, αλλά κάτι με ξενίζει.Όλα είναι οργανωμένα άψογα ,όμως κάτι λείπει που δε νοστιμίζει τη συνταγή.» απαντά ο Κοσμάς που κάτι δεν τον πείθει στο άκουσμα των ύμνων της θείας λειτουργίας στα Αγγλικά. Εύστοχα  επισημαίνει ο συνομιλητής του πως «το τζετ λαγκ του Κοσμά διαρκεί ακόμη, παρόλο που έχει αρκετά χρόνια στην Αμερική»

Αφήγηση και επικαιρικότητα

Η αρχή της αφήγησης ταυτίζεται με την αναζήτηση ενός τάφου που όσο παράδοξο κι αν ακούγεται θα δώσει πληροφορίες για τη ζωή. Πρόκειται για μια οξεία και μακάβρια αντίθεση, αλλά το βεβαιώνουν οι αρχαιολόγοι που χαίρονται όταν ανασκάπτουν τάφους γιατί από αυτούς αντλούν πολλές πληροφορίες για τη ζωή. ( συμπτωματικά έχει μια επικαιρικότητα αυτή η παρατήρηση λόγω των ευρημάτων της ανασκαφής  στην  Αμφίπολη) . Ακόμη στην αρχή της έρευνάς του ,στην πρώτη ένδειξη ότι βρίσκεται στη σκιά της Μίκας, ο Κοσμάς κρατάει στα χέρια του  ένα χειρόγραφο σημείωμα της Μίκας το οποίο ανακάλυψε στα αρχεία του μουσείου για τους μετανάστες  στο Έλλις Island. Εδώ ανοίγει πάλι μια ωραία και επίκαιρη συζήτηση για την αξία των αρχείων και για τη σημασία που έχουν για τον ερευνητή εντός και εκτός οποιασδήποτε μυθοπλασίας.

Συνοψίζοντας και καταλήγοντας

Το αφήγημα έχει δομή αστυνομικού μυθιστορήματος  με τον ομοδιηγητικό αφηγητή να γνωρίζει κάθε φορά λιγότερα από τα διάφορα πρόσωπα που συναντά και να βρίσκεται πάντα ένα βήμα πριν την οριστική  εύρεση των κληρονόμων της Μίκας. Το θρίλερ εξελίσσεται, η αγωνία συντηρείται με επιβραδύνσεις χάρη στις ενδιαφέρουσες ιστορίες που παρεμβάλλονται και  τροφοδοτείται τακτικά, με συνεχείς ανατροπές και  απροσδόκητες εξελίξεις μέχρι την τελευταία σελίδα. Ένα πολυπρόσωπο αφήγημα από το οποίο περνά  ο κύκλος της ζωής των μεταναστών σε διαφορετικές χρονικές, ιστορικές συνθήκες , με όρους ρεαλιστικούς ,με προüποθέσεις αληθοφάνειας και πειστικότητας, μυθιστόρημα πόλης ,σύγχρονο , επιβεβαιώνει μια αγαπημένη φράση των Αμερικανών και ταυτόχρονα βασικό συστατικό του τρόπου ζωής τους,  αλλά όχι αποκλειστικά  της δικής τους, πιθανόν και αρκετών  από εμάς: anything goes, δηλαδή όλα είναι δυνατόν να συμβούν, στα μυθιστορήματα, όπως και στη ζωή.

Μαρία Σιώζου.

29/11/2014