Γρηγόρης Αυδίκος*, Λαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία και εκτελεστικός νόμος, ΕΦΣΥΝ, 6-7 ΦΕΒΡΟΥΑΡΊΟΥ 2021

Η λαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία είναι ένα χρήσιμο εργαλείο που έρχεται να συνδράμει τις δημοκρατικές διαδικασίες στη χώρα μας.

Στις 25 Νοεμβρίου 2019 ολοκληρώθηκε η πρόσφατη διαδικασία της αναθεώρησης του Συντάγματος. Ενα από τα άρθρα που αναθεωρήθηκαν -με μεγάλη μάλιστα συναίνεση- είναι το αρ. 73, καθώς σε αυτό προστέθηκε η παράγραφος 6, η οποία εισάγει, στο Σύνταγμά μας, για πρώτη φορά ⁽¹⁾, τον θεσμό της λαϊκής νομοθετικής πρωτοβουλίας.

Σύμφωνα με τη διάταξη, για την ενεργοποίηση της λαϊκής νομοθετικής πρωτοβουλίας απαιτείται η συγκέντρωση πεντακοσίων χιλιάδων υπογραφών πολιτών. Το Σύνταγμα προβλέπει, περαιτέρω, ότι τους όρους και τις προϋποθέσεις εφαρμογής της λαϊκής πρωτοβουλίας ορίζει εκτελεστικός του Συντάγματος νόμος. Η εισαγωγή του θεσμού είναι θετική, καθώς τέτοιοι θεσμοί ενισχύουν τον δημοκρατικό χαρακτήρα του Συντάγματος.

Από την άλλη, μέχρι σήμερα (δηλαδή ένα και πλέον έτος μετά την ολοκλήρωση της αναθεώρησης) δεν έχει ψηφιστεί ο σχετικός εκτελεστικός νόμος του Συντάγματος. Δεν είναι η πρώτη φορά που ο κοινός νομοθέτης αδρανεί ή καθυστερεί να ψηφίσει τον εκτελεστικό νόμο.

Ενδεικτικά παραδείγματα αποτελούν η ψήφιση μόλις το 2011 (ν. 4023/2011) του αναγκαίου ⁽²⁾ εκτελεστικού νόμου για τον νέο τύπο δημοψηφίσματος που προβλέφθηκε με την αναθεώρηση του 1986, καθώς και η ψήφιση του ν. 4703/2020 που ρυθμίζει το δικαίωμα συνάθροισης για πρώτη ⁽³⁾ φορά στη Μεταπολίτευση.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, το κρίσιμο ερώτημα είναι αν, ενόψει της αδράνειας του κοινού νομοθέτη να ψηφίσει εκτελεστικό του Συντάγματος νόμο για την εξειδίκευση της διαδικασίας της λαϊκής νομοθετικής πρωτοβουλίας, υπάρχει δυνατότητα ενεργοποίησης και ολοκλήρωσης της λαϊκής νομοθετικής πρωτοβουλίας;

Οι εκτελεστικοί νόμοι είναι τυπικοί νόμοι, των οποίων την ύπαρξη προβλέπει το ίδιο το Σύνταγμα. Στόχο έχουν να εξειδικεύσουν τις διατάξεις του Συντάγματος και να ρυθμίσουν μέσα στο πλαίσιο που το ίδιο θέτει διάφορα μερικότερα θέματα, είτε αυτά αφορούν τη ρύθμιση της οργάνωσης και άσκησης της κρατικής εξουσίας είτε αφορούν την άσκηση και προστασία των συνταγματικών δικαιωμάτων ή/και των περιορισμών τους ⁽⁴⁾.

Το συνταγματικό δικαίωμα -αντίθετα με τους περιορισμούς αυτού- δεν παραμένει ανενεργό χωρίς την ύπαρξη του εκτελεστικού νόμου και αναπτύσσει το κανονιστικό του περιεχόμενο ⁽⁵⁾. Και αυτό διότι, αντίθετα με αντιλήψεις που κυριαρχούσαν παλαιότερα, το Σύνταγμα είναι ισχύον δίκαιο και δεν έχει «προγραμματική φύση» ⁽⁶⁾.

Εξάλλου, η αντίθετη άποψη θα είχε το δικαιικά μη αποδεκτό αποτέλεσμα της εκ των πραγμάτων ανενέργειας του κανονιστικού περιεχόμενου του ίδιου του Συντάγματος, καθώς στην περίπτωση αυτή το νομοθετικό Σώμα, διά της παράλειψής του να θέσει σε ισχύ εκτελεστικό νόμο, στην ουσία αντιστρατεύεται τη βούληση του αναθεωρητικού ή συντακτικού νομοθέτη και τελικά τη βούληση του κυρίαρχου λαού.

Κι αν τα παραπάνω φαντάζουν μια πληκτική θεωρητική αναζήτηση, η ίδια η πραγματικότητα αποδεικνύει το αντίθετο. Προσφάτως, έχει δημοσιοποιηθεί η έναρξη της πρωτοβουλίας μιας ομάδας πολιτών (με το όνομα ΚΛΙΜΑ500) ⁽⁷⁾ που ενδιαφέρονται, αξιοποιώντας τη διαδικασία της λαϊκής νομοθετικής πρωτοβουλίας, να καταθέσουν πρόταση νόμου στη Βουλή με την οποία θα επιδιώκεται η ψήφιση ενός κλιματικού νόμου για την Ελλάδα που θα έχει ως στόχο την τοποθέτηση της προστασίας της φύσης ως προτεραιότητας της κοινωνίας και των θεσμών.

Αν, για παράδειγμα, η παραπάνω πρωτοβουλία (ή κάποια άλλη πρωτοβουλία) κατόρθωνε δόκιμα να συγκεντρώσει πεντακόσιες χιλιάδες υπογραφές πολιτών για την κατάθεση μιας συγκεκριμένης πρότασης νόμου στη Βουλή, θα ήταν σύμφωνο με μια τελολογική ερμηνεία του Συντάγματος η Βουλή να απορρίψει την πρόταση αυτή επικαλούμενη τυχόν διαδικαστικό απαράδεκτο, μιας και δεν έχει ψηφιστεί ο σχετικός εκτελεστικός νόμος, ο οποίος να καθορίζει την προσήκουσα διαδικασία;

Θέλω να πιστεύω πως όχι, για τους λόγους που ήδη αναπτύχθηκαν και επιπλέον γιατί μια τέτοια ενέργεια θα στερούνταν πολιτικής νομιμοποίησης και θα μπορούσε ενδεχομένως, υπό κάποιες περιστάσεις, να έδειχνε σοβαρή περιφρόνηση στις δημοκρατικές διαδικασίες.

Σε κάθε περίπτωση, ακόμα και αν κάποιος, εμμένοντας σε μια τυπολατρική προσέγγιση του ζητήματος, εστίαζε στην απουσία του εκτελεστικού νόμου, θεωρώ ότι η Βουλή θα όφειλε όχι να απορρίψει τη σχετική πρόταση, αλλά να σπεύσει το ταχύτερο δυνατό να καλύψει το κενό ψηφίζοντας τον εκτελεστικό νόμο με μεταβατική μάλιστα πρόβλεψη.

Επιλογικά, σημειώνεται ότι η λαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία είναι ένα χρήσιμο εργαλείο που έρχεται να συνδράμει τις δημοκρατικές διαδικασίες στη χώρα μας. Θα ήταν ευχής έργο, η Κοινωνία των Πολιτών με σοβαρότητα αλλά θαρρετά να κινηθεί προς την ενεργοποίηση του θεσμού και αντίστοιχα ο νομοθέτης να καλύψει το νομοθετικό κενό ψηφίζοντας τον εκτελεστικό νόμο.

Ο νόμος αυτός θα ήταν σκόπιμο να περιέχει διατάξεις που στόχο θα έχουν την αποτελεσματικότερη ενεργοποίηση ενός θεσμού που έχει να προσφέρει πολλά, αν μη τι άλλο διαμορφώνοντας μια νέα γενιά πολιτών που δεν βλέπουν τη νομοθετική διαδικασία ως κάτι ξένο ή ελιτίστικο, αλλά ως ένα γεγονός που τους αφορά και στο οποίο μπορούν να συμβάλλουν, έστω με τις προτάσεις τους.

*Διδάκτωρ Νομικής

---

(1) Παπαδοπούλου Λ., Θεσμοί «άμεσης δημοκρατίας» στο Σύνταγμα, Ευρασία, Αθήνα, 2014, σ. 229.
(2) Βλ. Αιτιολογική έκθεση του ν. 4023/2011, σ. 1.
(3) Μανιτάκης Α., Το δικαίωμα των διαδηλωτών και τα δικαιώματα των άλλων, προσβάσιμο σε www.constitutionalism.gr, πρόσβαση 8.1.2021.
(4) Γεωργόπουλος Κ., Επίτομο Συνταγματικό Δίκαιο, Αθήνα, Σάκκουλας, 2001, σ. 142.
(5) Βενιζέλος Ε., Μαθήματα Συνταγματικού Δικαίου, Αθήνα, Σάκκουλας, 2008, σ. 153.
(6) Δημητρόπουλος Α., Γενική Συνταγματική Θεωρία, Αθήνα, Σάκκουλας, 2004, σ. 382.
(7) Βλ. για περισσότερες πληροφορίες στον ιστότοπο της πρωτοβουλίας