Είναι δικαίωμα του βουλευτή να συμμετέχει στα ρογκατσάρια και να
μεταμφιέζεται, είπαν πολλοί δημοσιογράφοι και άλλοι που πήραν θέση για το είδος
του δρώμενου που επέλεξε ο βουλευτής Καστοριάς για τη συμμετοχή του στη
σπουδαία λαϊκή γιορτή της Καστοριάς: τα ρογκατσάρια. Δεν μεταφέρονται εδώ
αυτολεξεί τα λεχθέντα. Οσα προηγήθηκαν είναι η συνισταμένη των όσων ειπώθηκαν.
Δεν ήταν όμως και τα μόνα. Διαφωνώ όμως από αισθητική άποψη, πρόσθεταν αρκετοί.
Και το καρπούζι κόβεται στη μέση, ακριβώς. Και δεν αποδοκιμάζεται η πράξη και
διαφωνία εκδηλώνεται. Δύο σε ένα. Ενας καλός τρόπος, για να είναι
ικανοποιημένοι όλοι οι τηλεθεατές. Και οι πιστοί που ικανοποιήθηκαν από τις
δηλώσεις της Εκκλησίας αλλά και οι οπαδοί του Διαφωτισμού, που ομνύουν στα
ατομικά δικαιώματα, ου μην και της αριστοφάνειας ανατροπής κανόνων και
συμπεριφορών.
Το κείμενο, ωστόσο, δεν προτίθεται ν’ ασχοληθεί με όλο το εύρος των
δηλώσεων. Eστιάζει στην επίκληση της αισθητικής ως επιχειρήματος για τη
διαφοροποίηση από την πράξη του βουλευτή. Σε ποια αισθητική αναφέρθηκαν όσοι
χρησιμοποίησαν αυτό το επιχείρημα; Προφανώς, υπονοούσαν τη μεταμφίεση του
«Παπα-Σούρα». Είναι τα ρούχα που επέλεξε ο βουλευτής για να στήσει το δρώμενο
που είχε σχεδιάσει. Αναμφίβολα, οι θιασώτες της υψηλής ραπτικής θα χαρακτήριζαν
το ενδυματολογικό σύνολο ως καρακιτσαριό. Ρούχα βγαλμένα από μπαούλα, ξεχασμένα
σε κάποια συρτάρια. Ρούχα αταίριαστα μεταξύ τους, που αν κάποιος τα φόραγε στην
καθημερινότητά του εύκολα θα προκαλούσε τη χλεύη των υπολοίπων. Ομως, είναι το
λαϊκό δρώμενο που δίνει νόημα στη μεταμφίεση. Είναι το πνεύμα της ανατροπής και
του σαρκασμού, που υπηρετείται από τα όσα λέγονται αλλά και όσα φοριούνται. Ετσι,
γίνεται παντού σε παρόμοιες τελετουργίες. Δεν αποτελεί παρέλαση ενδυματολογικών
επιλογών. Εκεί βρίσκεται και η ουσία του λαϊκού πολιτισμού, των λαϊκών δρωμένων
της υπαίθρου. Σ’ αυτό το σημείο εντοπίζεται και η διαφορά τους από τις
μεταμφιέσεις στα σύγχρονα καρναβάλια των πόλεων ή τα μεταλλαγμένα της υπαίθρου.
Αυτό φαίνεται στην παρέλαση σύγχρονων αστικών καρναβαλιών. Οι συμμετέχοντες
εστιάζουν την προσοχή τους στις στολές. Αγοράζουν υφάσματα με σκοπό να
ξεχωρίσουν με την αισθητική αρτιότητα. Για να επαινεθούν -και να βραβευτούν-
για το θέμα και, πρωτίστως, για τα κοστούμια.
Πρόκειται για μια αστική αισθητική. Στον αντίποδα βρίσκεται η αισθητική του
λαϊκού πολιτισμού. Πάνω απ’ όλα η χρηστικότητα. Ολα υπηρετούν την ουσία που
βρίσκεται στην προσπάθεια του ανθρώπου να απαντήσει στους φόβους του, να
υποστηρίξει τις ελπίδες του, να ενισχύσει τη συλλογικότητα. Στα λαϊκά δρώμενα,
όπως και σε κάθε μορφή τέχνης, η «ευπρέπεια» είναι λέξη άγνωστη. Ολοι βγάζουν
τη γλώσσα στον καθωσπρεπισμό. Κι ακόμη, ο λαϊκός πολιτισμός έχει εσωτερική
δύναμη. Δεν πετάει τίποτε. Δεν έχει το μυαλό του στο ξόδεμα των πόρων. Για τον
λόγο αυτό και η μεταμφίεση -χώρια που λείπουν τα χρήματα-αξιοποιεί τα παλιά.
Ανακυκλώνει ο λαϊκός άνθρωπος τα πάντα. Εκεί βρίσκεται η δύναμή του. Γιατί αυτό
που επιδιώκεται είναι η επιτέλεση. Η γιορτή, για να υπάρχει γεροσύνη, και να
έχουν μπερεκέτια. Τα ρούχα δεν υπάρχουν ξέχωρα. Δεν αποκτούν αυτονομία, όπως
συμβαίνει στις παρελάσεις των αστικών καρναβαλιών.
Οσοι, λοιπόν, επικαλέστηκαν την αισθητική ως αιτία της διαφωνίας τους με
την ενέργεια του βουλευτή, επανέφεραν στον δημόσιο διάλογο τη χιλιοειπωμένη
διάκριση ανάμεσα στον αστικό/ανώτερο και τον λαϊκό/κατώτερο πολιτισμό. Πάνω σ’
αυτό ακούμπησε η υποτίμηση της αισθητικής του λαϊκού πολιτισμού. Είναι «χυδαίος»,
χωρίς καλλιτεχνική αξία, ισχυρίστηκαν κάποιοι. Το είπαν για τα ρεμπέτικα, για
τη λαϊκή ζωγραφική, για το δημοτικό τραγούδι και για πολλά άλλα.
Η διολίσθηση σ’ αυτό το ξεπερασμένο σχήμα είναι πολύ εύκολη στις αρχές του
21ου αιώνα, που πολλές μορφές της λαϊκής τέχνης έχουν υποχωρήσει. Ενίοτε, αυτό
οφείλεται στο κενό της μνήμης που διαμορφώθηκε με τις καινούργιες αντιλήψεις
για την αισθητική, ή στη λήθη που σκέπασε τις παλιές μνήμες.
Και επειδή τα τελευταία χρόνια με την κρίση ο λόγος για τον λαό και τον
πολιτισμό του τροφοδοτεί καθημερινά τη δημόσια συζήτηση, ίσως χρειάζεται
περισσότερη εξοικείωση με κάποια ξεχασμένα πράγματα.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………..
*
Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου