Μελετώντας την παρουσία του Συρράκου στο χώρο και το χρόνο

Ο παρών τόμος, που άντλησε το υλικό του από τις ανακοινώσεις στο συνέδριο που οργανώθηκε στο Συρράκο ,το καλοκαίρι του 2012, με αφορμή τα 100 χρόνια από την απελευθέρωση του Συρράκου[1], κινείται  σε δύο επίπεδα: 1. Η οργάνωση του χώρου και της κοινωνίας. Τα δημοσιευόμενα άρθρα διευκολύνουν την κατανόηση της οργάνωσης του χώρου. Για παράδειγμα, εξετάζεται το αξιοζήλευτο σύστημα επικοινωνίας και μεταφορών(μουλαρόδρομοι), που αποδεικνύει την ευρηματικότητα των Συρρακιωτών αλλά και το δυναμική εξωστρέφεια της εμπορευματοποιημένης οικονομίας(Πίκουλας). Έτσι, το περιβάλλον υποτάσσεται στη ριζοσπαστικότητα των Συρρακιωτών, που επικοινωνούν και συνεργάζονται, ζώντας σε μια αετοφωλιά. Σ’ αυτό το  περιβάλλον κατάφεραν να οργανώσουν εμπορικά δίκτυα(Νταλαούτης) και να αναδειχτούν έμποροι με δικτύωση στην ευρύτερη περιφέρεια Συρράκου(Μαλακάσι, Τζουμέρκα). Η εμπορευματοποίηση των πρώτων υλών του Συρράκου(μάλλινα) και της γύρω περιοχής συνέβαλε στην εισροή πόρων και την οικονομική άνθηση του χωριού, που αποτυπώνεται στα οικοδομήματα που κτίζονται(εκκλησίες, γεφύρια, σπίτια). Επιπλέον, η διακριτή οικονομική και οικιστική παρουσία του Συρράκου προκάλεσε το ενδιαφέρων πολλών λογίων που ασχολούνται τόσο με τη σύσταση του οικισμού όσο και με την καταγωγή του πληθυσμού(Σκουλίδας). Πρόκειται για ένα θέμα που διογκώθηκε το 19^ο αιώνα-αλλά και τις αρχές του 20^ου-, σε μια εποχή που βασικός προβληματισμός ήταν η κατάρρευση της οθωμανικής αυτοκρατορίας και η ένταξη των υπόδουλων στο νεοελληνικό κράτος. Ο Συρράκο, όμως, συμμετέχει σε επαναστατική κίνηση που προκάλεσε την καταστροφή και την εγκατάλειψή του από τους κατοίκους, που έφυγαν για να αποφύγουν τις εκδικητικές ενέργειες των Τούρκων. Παρ’όλα αυτά, επιστρέφουν πολλοί στο Συρράκο και η εμπορευματική του δραστηριότητα γίνεται ο τροφοδότησης της ανασυγκρότησής του. Η εμπορική ακμή , τόσο πριν όσο και μετά την καταστροφή, αποτυπώνεται στις εκκλησίες του Συρράκου, που κοσμούνται με εικόνες από σημαντικά εργαστήρια αγιογραφίας. Έτσι, η έρευνα στο Συρράκο οφείλει να στραφεί και σ’ αυτή την υποτιμημένη θεματολογία. Η εστίαση σ’ αυτή θ’ αναδείξει το Συρράκο σε αξιοσημείωτο κέντρο για τη σχέση οικονομίας, αγιογραφίας και αλληλεπιδράσεων(Μεράντζας).

      2. Η απελευθέρωση, η παρακμή και η επιστροφή. Η απελευθέρωση του χωριού κλείνει έναν κύκλο. Ως στρατιωτικό και πολιτικό γεγονός είναι ευδιάκριτο. Οι εφημερίδες της εποχής κάνουν ειδικές αναφορές για τη  απελευθέρωση της ‘πόλης’ ή ‘πολίχνης’, απόδειξη της θέσης που είχε κατακτήσει το Συρράκο(Αυδίκος). Η απελευθέρωση(23 Νοεμβρίου 2012) οφείλεται στο πείσμα, την αυτοθυσία και τη γενναιότητα των Σωμάτων Κρητών, που ήταν παρόντες σ’ αυτή τη γιγάντια προσπάθεια που κατέβαλε ο Στρατός της Ηπείρου(Παπαδάκης). Η ενότητα αυτή συνεχίζεται στη μεταπολεμική περίοδο, όταν οι  Συρρακιώτες εγκαταλείπουν το χωριό και εγκαθίστανται στον κάμπο(Άρτας) και στις παρυφές πόλεων(Πρέβεζα, Φιλιππιάδα και αργότερα μετακινούνται στα Ιωάννινα). Εκεί, καταβάλουν προσπάθειες, ιδίως οι νεότερες γενιές, προσαρμογής στο νέο περιβάλλον, μια διαδικασία που παρεμποδίζεται από τη φτώχεια, τη γλώσσα αλλά και τα ενδυματολογικά(μάλλινα) και οικιστικά πρότυπα(καλύβες, χεριώνες). Από τη διαδικασία του 1980 κι ύστερα, οι Συρρακιώτες που είχαν οργανωθεί σε συνδέσμους , είχαν κτίσει εκκλησίες(Αγία Ειρήνης Πρέβεζας) και είχαν σπουδάσει αρχίζουν τη διαδικασία επανακάλυψης του Συρράκου και δημιουργίας δομών(εφημερίδες, εκδηλώσεις, συνέδρια) που συγκροτούν τη νέα συρρακιωτικότητα(Γκαρτζονίκα-Κώτσικα). Κεντρικό στοιχείο της νέας ταυτότητας ήταν η θέση της βλάχικης γλώσσας σ’ αυτό το νέο περιβάλλον. Αναμφίβολα, οι εκπαιδευτικοί θεσμοί και τα αρνητικά στερεότυπα ανάγκασαν πολλούς γονείς-αλλά και νέους και νέες του Συρράκου- να αδιαφορήσουν για τη γλώσσα(Μαγκλάρα), καθώς θεωρήθηκε στοιχείο πολιτισμικής ‘υπανάπτυξης’. Ενώ λοιπόν συνέβαιναν αυτά στον κάμπο, μια ομάδα επιστημόνων, ο ομάδα του Ψυχογιού, έφτανε στο χωριό, στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Οι απόψεις τους(Ψυχογιός, Καυταντζόγλου) είναι ένας συνδυασμός επιστημονικού νηφάλιου λόγου αλλά και συναισθηματικής κατάθεσης. Το Συρράκο τους οφείλει πολλά και η παρουσία τους στο συνέδριο ήταν η οφειλόμενη τιμή για τους επιστήμονες που ανέδειξαν μέρος της πολιτισμικής ιστορίας του Συρράκου.

        Τέλος, στον παρόντα τόμο εντάσσονται οι εντυπώσεις της Άννας Δαμιανίδη, που παρακολούθησε το συνέδριο. Το κείμενό της επέχει θέση εναλλακτικών συμπερασμάτων. Προτιμήσαμε να μην κλείσουμε τον τόπο με συμβατικό τρόπο: γράφοντας δηλαδή συμπεράσματα. [Πιστεύουμε πως το συνέδριο αυτό ήταν μια πρώτη προσπάθεια. Χρειάζεται να συνεχιστεί. Οι καλοκαιρινές εκδηλώσεις αποκτούν σταδιακά διαφορετικό νόημα. Και τα ερωτήματα αλλά και τα υπό διερεύνηση θέματα στο Συρράκο είναι πολλά. Σ’ αυτή την κατεύθυνση χρειάζεται η κοινή στόχευση.

---

[1] Την ευθύνη του Συνεδρίου είχε Οργανωτική Επιτροπή, που συστάθηκε με απόφαση του Δήμου Βορείων Τζουμέρκων. Συμμετείχαν οι:

 Σπύρος Νταλαούτης, Αντιπρόεδρος Ο.Π.Α.Π.Μ. Δήμου Βορείων Τζουμέρκων

Ευάγγελος Γρ. Αυδίκος, καθηγητής Λαογραφίας Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, επιστημονικός συνεργάτης

Νίκος Γκίζας ,τοπικός εκπρόσωπος κοινότητας Συρράκου

Σωτήρης Νταλαούτης, πρόεδρος Σ. Σ. Αθηνών

Μανώλης Μαγκλάρας , πρόεδρος Σ .Σ .Πάτρας

Γιάννης Ευαγγέλου, μέλος Σ .Σ .Πρέβεζας      

Έλλη Ηλιοπούλου, πρόεδρος Σ .Σ . Φιλιππιάδας

Θεόδωρος Σούλτης,  δικηγόρος, τέως πρόεδρος κοινότητας Συρράκου

Βασίλης Κίστης ,δημοτικός υπάλληλος, τέως πρόεδρος Σ .Σ. Ιωαννίνων