Οι λέξεις μεταφέρουν φορτίο. Κουβαλάνε πολιτισμικό κεφάλαιο. Γίνονται συχνά οβίδες στις λεκτικές αντιπαραθέσεις αλλά και εκφραστές προκαταλήψεων, κοινωνικού αποκλεισμού, έμφυλων και κοινωνικών κατηγοριοποιήσεων, τιμωρητικής προδιάθεσης για την αναπαραγωγή του κοινωνικού και πολιτισμικού συστήματος.
Αν στο παρελθόν η ανάδειξη συγκεκριμένων λέξεων σε σύμβολα για την έκφραση όσων προηγήθηκαν ήταν μια μακρόσυρτη διαδικασία, καθώς η επικοινωνία δεν ήταν άμεση, στις μέρες μας οι συνθήκες έχουν αλλάξει. Η τηλεόραση, το ραδιόφωνο, οι διαδικτυακοί τόποι και τα άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μεταφέρουν το μήνυμα ταχύτατα, γεγονός που ευνοεί την ανάδειξη κάποιων λέξεων σε πυκνωτές του διαλόγου και των κοινωνικών αντιπαραθέσεων.
Οι λέξεις-πυκνωτές στην εποχή του Μνημονίου είναι ο λαϊκισμός και η μιζέρια. Οι δυο λέξεις αποτυπώνουν τον διαφορετικό τρόπο νοηματοδότησης και πρόσληψης των κοινωνικών και οικονομικών φαινομένων. Στη μια πλευρά βρίσκονται όσοι περιγράφουν την ανθρωπιστική κρίση που έχει προκληθεί στην Ελλάδα μετά την απόφαση για την υπογραφή μνημονιακών συμβάσεων που οδήγησαν στην οικονομική εξαθλίωση και κοινωνική περιθωριοποίηση ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού πληθυσμού. Για όλους αυτούς η λέξη μιζέρια ταυτίζεται με το υψηλό ποσοστό ανεργίας, τους αστέγους, την ανησυχητική αύξηση των αυτοκτονιών, την εγκατάσταση της κατάθλιψης στην ελληνική κοινωνία, την ανασφάλεια που προκαλείται από την ανασφάλιστη εργασία και τις επαπειλούμενες ομαδικές απολύσεις και τον μετεωρισμό στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, την αίσθηση ότι στενεύει ο ορίζοντας για όνειρα και σχεδιασμούς. Η λέξη λαϊκισμός, με τη σειρά της, αναφέρεται στην απόπειρα των πολιτικών εκείνων που επιχειρούν να εμφανίσουν ως αναπότρεπτα αυτά τα μέτρα, τα οποία ωστόσο μακροπρόθεσμα θα φέρουν την ανάπτυξη και τη διάσωση της χώρας. Ο λαϊκισμός προφανώς είναι η λέξη που χρησιμοποιείται από όσους ασκούν εξουσία. Από τους βουλευτές που στα τηλεοπτικά παράθυρα εμφανίζονται ως δήθεν φιλολαϊκοί, ενώ στις κρίσιμες ψηφοφορίες στη Βουλή επικαλούνται το καλό της πατρίδας. Υψώνουν τον τόνο της φωνής τους στις τηλεοπτικές συζητήσεις υποστηρίζοντας τα λαϊκά δίκαια. Στη Βουλή όμως γίνονται γάτες Αγκύρας. Μιζέρια και λαϊκισμός, στην περίπτωση αυτή, περιγράφουν τις οδυνηρές συνέπειες μιας άφρονος πολιτικής, καθώς και την αγωνιώδη προσπάθεια που καταβάλλεται από τους υπεύθυνους να μερεμετίσουν την κατάσταση.
Οι ίδιες λέξεις, ωστόσο, χρησιμοποιούνται και από τους υποστηρικτές των μνημονίων. Κάποιος δε από τους υπουργούς διεκδίκησε τον κότινο της αυτοθυσίας για όσους συνυπέγραψαν ή ψήφισαν τη φτωχοποίηση της χώρας. Λαϊκισμός γι’ αυτούς είναι όσοι υποστηρίζουν ότι τα μνημονιακά μέτρα προκάλεσαν δυστυχία. Λαϊκιστές είναι όσοι αντιτίθενται σ’ αυτά τα μέτρα. Είναι οι απεργοί και οι άστεγοι. Είναι οι νέοι άνεργοι. Οι διαμαρτυρόμενοι για την καταστροφή του περιβάλλοντος. Αυτοί που περιγράφουν με μελανά χρώματα τόσο το παρόν όσο και την προοπτική του μέλλοντος. Και τότε βγαίνει από το οπλοστάσιο η δεύτερη λέξη-οβίδα. Μιζέρια η αναφορά στην οικονομική εξαθλίωση. Μιζέρια η απουσία προοπτικής. Μίζεροι και όσοι ασχολούνται με τα όσα έγιναν. Τα θεωρούν αναπότρεπτα. Προτείνουν να τα αφήσουμε πίσω μας. Να ασχοληθούμε με το παρόν. Να συμβιβαστούμε. Διαφορετικά, βγαίνει η λέξη-οβίδα που απαξιώνει την άλλη πλευρά.
Αυτή η τακτική δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο των πολιτικών. Είναι φίλτατη τακτική πολλών δημοσιογράφων. Πρόθεσή τους ενδεχομένως να είναι η ανάταξη της ψυχολογίας, που έχει πέσει στα Τάρταρα αυτό τον καιρό. Γι’ αυτό θέλουν «χρώμα» στη ζωή. Αισιοδοξία. Ωστόσο, αυτό δημιουργεί προϋποθέσεις για την εμφάνιση ενός μεταμοντέρνου ρεαλισμού, στον οποίο θα απεικονίζονται χαρωπά πρόσωπα, αποφασισμένα να χτίσουν τη νέα κοινωνία. Η φτώχεια, ο πόνος, η πολιτική της κοινωνικής ευαισθητοποίησης, το ισοπεδωμένο σύστημα υγείας, όλα αυτά είναι «εμμονικές» εκδηλώσεις ενός «φαύλου» παρελθόντος.
Το σύνδρομο της ορχήστρας του Τιτανικού έχει προσβάλει μια μερίδα της δημοσιογραφίας και της πολιτικής. Κλείνουν τα μάτια στην ανθρωπιστική κρίση και ανάγουν το πολιτικό και οικονομικό πρόβλημα σε αισθητικό. Η μιζέρια είναι ένα οικονομικό και κοινωνικό αποτέλεσμα. Αν υποβαθμίζεται αυτή η διάσταση, τότε είναι ορατός ο κίνδυνος να γίνει η μιζέρια μηχανισμός πολιτικής παθητικοποίησης όσων πλήττονται, με απάνθρωπο τρόπο, από την κρίση.
………………………………………………………………………………………………….
* Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου