Συνέντευξη στην Κρίστυ Κουνινιώτη, εφημερίδα Πελοπόννησος(Πάτρα), 9 Νοεμβρίου 2014)

1.Γράψατε ένα βιβλίο για τους μετανάστες, τα όνειρά τους, τις πληγές τους, τα διλήματά τους. Ποιο το φιτίλι που πυροδότησε την έμπνευσή σας;

Ζούμε σε μια εποχή που η μετακίνηση πληθυσμών έχει αυξηθεί σε σημείο που έχει αλλάξει τον τρόπο σκέψης των ανθρώπων, την πολιτική συμπεριφορά αλλά και έχει δημιουργήσει συνθήκες πολυπολιτισμικότητας που θέτουν το ζήτημα  της ειρηνικής συνύπαρξης, στις δυτικές κοινωνίες, ανθρώπων από διαφορετικά περιβάλλοντα. Αυτό το γενικό πλαίσιο αλλά και το εκπαιδευτικό μου ταξίδι στην Αμερική πριν από μερικά χρόνια μου έδωσαν την ευκαιρία να γνωρίσω τους Ελληνοαμερικανούς και ν’ ακούσω ιστορίες για τη ζωή τους, τις αγωνίες τους, την προσπάθεια να πετύχουν.

2.Ξετυλίγετε την ιστορία της Μίκας, Ελληνίδας από τη Σμύρνη μετανάστριας στην Αμερική, τα χνάρια της οποίας αναζητά ο Κοσμάς, επίσης μετανάστης στη χώρα των ευκαιριών, για σπουδές αυτός, ωστόσο. Τους χωρίζει μισός αιώνας. Διαφορετικό παρελθόν, αλλά πολλές ομοιότητες. Είναι κάτι που θέλατε να τονίσετε;

Πέρα από το μισό αιώνα που χωρίζει τους δύο ήρωες, τους ενώνει η ξενιτιά. Βρέθηκαν και οι δύο μετανάστες σε μια ξένη χώρα με τη φιλοδοξία να πετύχουν, να ανέβουν κοινωνικά. Οι διαφορές υπαρκτές. Η Μίκα βρέθηκε στην Αμερική καραβοτσακισμένη από την καταστροφή στη Μικρασία, ενώ ο Κοσμάς μεταναστεύει, στις αρχές του 21^ου αιώνα,  για σπουδές. Στο βάθος όμως η ξενιτιά είναι πάντα ίδια. Είναι ξερίζωμα. Είναι ο αγώνας για προσαρμογή και αποδοχή. Είναι η επιφύλαξη και η εχθρότητα.

3.«Αγαπάω την Ελλάδα πιο πολύ από ’δω», ομολογεί ένας μετανάστης που επέστρεψε στην πατρίδα για να «σπάσει τα μούτρα του» στα «στραβά» της, με αποτέλεσμα να ξαναγυρίσει στην Αμερική. Τελικά, υπάρχει φάρμακο στον νόστο: Η σκέψη του «πόσο χειρότερα είναι εκεί πίσω».  Αποτελεσματικό, αλλά πικρό, ίσως;

Ο μετανάστης της πρώτης γενιάς κουβαλάει σ’ όλη του τη ζωή τον τόπο του στην ξενιτιά. Ο νόστος της επιστροφής είναι ισχυρός. Είναι απόλυτα φυσιολογικό να υπάρχει αυτό το αίσθημα. Οι άνθρωποι όσο μεγαλώνουν ή απομακρύνονται από τον γενέθλιο τόπο τόσο πιο πολύ τον εξιδανικεύουν και ζουν μαζί του δημιουργώντας ένα υποκατάστατό του στον καινούργιο τόπο. Αυτό το υποκατάστατο είναι οι εθνοτοπικοί σύλλογοι, με μέλη άτομα από ένα χωριό, μια γεωγραφική ενότητα, μια περιφέρεια. Ο νόστος σ’ αυτή την περίπτωση αποτελεί την αφετηρία για να δημιουργηθούν προϋποθέσεις και να ενισχυθεί η διαδικασία ενσωμάτωσης στο νέο τόπο. Ο σύλλογος, η ενορία και οι χοροεσπερίδες και οι φιλανθρωπικές ή εορταστικές εκδηλώσεις έχουν ως αφετηρία τον κοινό νόστο. Ωστόσο, ο νόστος δεν περιορίζεται στη σχέση με τον γενέθλιο τόπο. Γίνεται δύναμη προσαρμογής μέσω της συστράτευσης των μελών του συλλόγου στη διεμβόλιση του νέου τόπου ή την ανάπτυξη δικτύων επικοινωνίας που θα διευκολύνουν τον τελικό στόχο της μετανάστευσης που είναι η επιτυχία.

4.Ο άντρας που ερωτεύτηκε η Μίκα, ο Ιρλανδός Πάτρικ, θέλησε να πολεμήσει για να ξεπληρώσει μέρος του χρέους του, στη νέα του πατρίδα. Τελικά πατρίδα είναι η γενέτειρα ή ο τόπος που ανοίγει την αγκαλιά του να μας υποδεχτεί;

Πατρίδα είναι ο γενέθλιος τόπος, οι άνθρωποι, οι κοινωνικές σχέσεις. Η παιδική μας ηλικία, που οργανώνει τη μνήμη μας και συχνά επηρεάζει τον τρόπο σκέψης. Για τον μετανάστη πρώτης γενιάς αυτό δεν αλλάζει και γι’ αυτό είναι τόσο έντονος ο νόστος. Ωστόσο, ο τόπος που μας υποδέχεται και μας δίνει τη δυνατότητα να ανελιχθούμε κοινωνικά και οικονομικά μπορεί να γίνει μια δεύτερη πατρίδα, δεδομένου ότι , με την κινητικότητα, το ανθρώπινο είναι συγκροτείται από επάλληλα στρώματα.

5.Είναι κάτι αντίστοιχο, θα λέγατε, με τους θετούς γονείς και τα υιοθετημένα παιδιά; Μιας και θίγετε κι αυτό το θέμα στο βιβλίο σας.

Σαφώς και η γονεϊκή ιδιότητα αποκτιέται με την ανατροφή. Δεν αρκεί η βιολογική σχέση.

6.Ο ερευνητής Κοσμάς αναζήτησε ένα καλύτερο μέλλον μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος της Αμερικής. Εσείς, ως καθηγητής Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, πώς βλέπετε αυτή την τάση των νέων να φεύγουν στο εξωτερικό;  Εσείς μπήκατε ποτέ σ’ αυτόν τον πειρασμό;

Οι νέοι που μεταναστεύουν σήμερα έχουν πολλά προσόντα κι αυτό διαφοροποιεί τη σημερινή μετανάστευση. Όσον αφορά δε την αξιολόγηση αυτής της τάσης , τι μπορεί να πει κανείς. Να κατηγορήσει τους νέους; Ασφαλώς όχι. Οι εργασιακές συνθήκες είναι απογοητευτικές για τους νέους, οι οποίοι δεν μπορούν να εργαστούν σε θέσεις που μπορεί να ικανοποιήσουν τους εαυτούς τους αλλά και να συμβάλουν στην ανάπτυξη της χώρας. Είναι τραυματική η εμπειρία από τη γνωριμία με νέους επιστήμονες που εργάζονται εκτός γνωστικού αντικειμένου, υποαμείβονται  και χωρίς ασφάλιση. Αιμορραγεί η χώρα και στενεύει η προοπτική της όταν δεν είναι αποδοτική η επένδυσή της στην εκπαίδευση των νέων. Βλέπω με ανησυχία αυτή την εξέλιξη. Σε ό,τι με αφορά με απασχόλησε η αναζήτηση νέων ευκαιριών στην αρχή της κρίσης. Όμως, υπάρχουν άλλες δεσμεύσεις που ανέστειλαν την επιθυμία.

7.Κατά πόσο το εδώ εκπαιδευτικό σύστημα τους παρέχει τη δυνατότητα να ανοίξουν τα φτερά τους στον τόπο τους, και τι ευκαιρίες, ιδίως σήμερα, τους δίνονται;

Οι ευκαιρίες στην Ελλάδα είναι λιγοστές. Οι επιχειρήσεις κλείνουν, διορισμοί δεν γίνονται στην εκπαίδευση. Υπάρχουν πολλοί σπουδαίοι νέοι επιστήμονες , που βρίσκουν τις πόρτες κλειστές. Δεν προκηρύσσονται νέες θέσεις στα πανεπιστήμια και τα πανεπιστημιακά τμήματα συρρικνώνονται, δεδομένου ότι οι συνταξιοδοτούμενοι δεν αναπληρώνονται. Δεν γίνεται επιστημονική ανανέωση και αυτό σταδιακά, αν δεν γίνει ανάσχεση αυτής της τάσης, θα έχει σοβαρές επιπτώσεις στην επιστημονική έρευνα.

8.Στα χρόνια της κρίσης -μιλώντας με τους φοιτητές σας- σε τι επίπεδα, διακρίνετε, να κυμαίνεται η αισιοδοξία τους, η όρεξή τους για ζωή; Η δική σας συμβουλή;

Οι νέοι πάντα έχουν την αισιόδοξη πλευρά. Ωστόσο, η κρίση έχει επηρεάσει τόσο τις συνθήκες φοίτησης όσο και τις αντιλήψεις τους για τις προοπτικές επαγγελματικής διασφάλισης. Σε γενικές γραμμές, η κρίση έχει αλλάξει τη σχέση των φοιτητών/τριών με το πανεπιστήμιο και τη γνώση. Η ανεργία των γονέων και η δραματική μείωση του οικογενειακού προϋπολογισμού εξωθεί πολλούς φοιτητές, ιδίως τα τελευταία χρόνια, να εγκαταλείπουν τη μόνιμη διαμονή και τη συστηματική παρακολούθηση των μαθημάτων.

9.Τα παλιότερα χρόνια, αν και δυσκολότερες οι συνθήκες, οι Ελληνες είχαν όραμα. Σήμερα τι έχουν;

Είναι αλήθεια ότι το όραμα του νεοέλληνα, στη μεταπολιτευτική περίοδο, ταυτίστηκε με την υπερσυσσώρευση , μη αναγκαίων συχνά, υλικών αγαθών και την αγωνία για απόκτηση προσωπικού νοήματος μέσα από τη συνεχή απόκτηση αντικειμένων.

   Η κρίση κονιορτοποίησε το καταναλωτικό μοντέλο και, παρά τον πόνο και την απελπισία που έχουν εμφιλοχωρήσει στην ελληνική κοινωνία, ωριμάζει το παλιό ανθρωπιστικό ιδεώδες. Δεν μπορεί να επαναληφθεί το παρελθόν. Ο        ι καιροί αλλάζουν. Μένει αμετάβλητη , όμως, η ανάγκη για την ουσία των πραγμάτων. Για ανθρώπινες σχέσεις, για αλληλεγγύη, για σεβασμό του περιβάλλοντος. Οι Έλληνες αναθεωρούν σήμερα τις προτεραιότητές τους. Πρόκειται για μια μακρόχρονη διαδικασία. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι ηγέτες-σ’ όλους τους τομείς –που θα δώσουν το παράδειγμα για μια άλλη σχέση. Για άλλο όραμα.

10.Ποια η αχίλλειος πτέρνα του ελληνικού λαού, κατά τη γνώμη σας;

Η ‘αχίλλειος πτέρνα’ του ελληνικού λαού είναι ότι εύκολα ξεχνάει και παρασύρεται από δημοκόπους. Τα τελευταία χρόνια προστέθηκε και ο ατομικισμός. Πρόκειται για ιδιότητες δηλαδή που οφείλονται στο ευρύτερο πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο, στις κοινωνικές και πολιτικές πρακτικές που κυριάρχησαν τις τελευταίες δεκαετίες.

11.Οι πολιτικοί μας τι συναισθήματα σας εμπνέουν;

Δεν μου αρέσουν οι γενικεύσεις. Δεν είναι όλοι οι πολιτικοί  ίδιοι. Δυστυχώς, το πολιτικό μας σύστημα που είναι αρχηγικοκεντρικό δεν διευκολύνει τη διατύπωση ελεύθερων απόψεων. Οι εξαρτήσεις οδηγούν πολλούς πολιτικούς σε σιωπή και άλλους σε χειραγώγηση του πολιτικού συστήματος για ίδιο όφελος.

12.Ελληνική κοινωνία επί κρίσης. Σε ποια σημεία τη βρίσκετε βελτιωμένη -σε σχέση με το «επίπλαστα πλούσιο» παρελθόν- και σε ποια απαράλλακτα ίδια;

Οι νοοτροπίες δεν αλλάζουν εύκολα. Η κατάρρευση των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών δεν μεταβάλλει άμεσα τον τρόπο σκέψης των ανθρώπων. Γι’ αυτό και παρατηρούμε να επιβιώνουν παλιότερες αντιλήψεις, ενώ κάποια κόμματα συνεχίζουν να κτίζουν πελατειακά συστήματα προωθώντας ημετέρους. Σε ό,τι αφορά την αλλαγή σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν αυτή εστιάζεται στην εγκατάλειψη, αναγκαστικά, του καταναλωτισμού, παρόλο που αυτή η αλλαγή οδηγείται στην καταβύθιση πολλών ανθρώπων στην ανεργία και στην ανθρωπιστική κρίση.

13.Υπάρχει, θεωρείτε, σωσίβια λέμβος γι’ αυτή την ταλαιπωρημένη χώρα;

Αλλοίμονο, αν δεν πιστεύουμε σ’ ένα καλύτερο μέλλον. Αυτό όμως δεν θα γίνει από τον καναπέ και την κατάχρηση της παρακολούθησης του τηλεοπτικού λόγου. Όλοι μας, ιδίως οι μεγαλύτεροι, οφείλουμε να ασχοληθούμε με τις δημόσιες υποθέσεις και να μην περιοριζόμαστε μόνο σε άγονη κριτική. Προσωπικά, έχω εμπιστοσύνη στους νέους και περιμένω την αντίδρασή τους, η οποία επωάζεται. Ας μην ξεχνάμε ότι ήδη διατυπώνεται ένας ρωμαλέος λόγος από τους νέους στη λογοτεχνία, το θέατρο, τον κινηματογράφο και αλλαχού.

14.Ποιες είναι οι εντυπώσεις σας από τη γνωριμία με την Αμερική

Η Αμερική είναι μια χώρα που θυμίζει τη ρωσική κούκλα μπαμπούσκα. Υπάρχουν πολλές Αμερικές αν αναφερόμαστε σε νοοτροπίες, συμπεριφορές, μουσικές και πολιτισμούς. Η επίσκεψή μου στην Αμερική διευκόλυνε τη βαθιά κατανόηση αυτής της αλήθειας. Συχνά, ο φανατισμός ταυτίζει τον πολιτικό αντίπαλο με τους λαούς και τους πολιτισμούς τους κι αυτό ήταν κυρίαρχο στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης και των μεγάλων διαδηλώσεων ενάντια στη συμπεριφορά της παγκόσμιας υπερδύναμης που ευθύνεται για πολλά δεινά και αντιδημοκρατικής παρεκβάσεις στην Ελλάδα μετά τον Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.Δεν άλλαξα άποψη για την πολιτική συμπεριφορά της υπερδύναμης. Ωστόσο, μπόρεσα να κατανοήσω την πολυπλοκότητα του αμερικανικού φαινομένου με τις πολλαπλές αντιφάσεις αλλά και τον πλούτο της μουσικής τους. Στην Αμερική, ιδίως στη Νέα Υόρκη ,έχεις την αίσθηση ότι όλος ο πλανήτης έχει μαζευτεί στο Μανχάταν. Ακόμη, παρακολούθησα έκπληκτος τα έντονα συναισθήματα που προκάλεσε η εκλογή Ομπάμα στους Αφροαμερικανούς. Είχα την εντύπωση ότι υποδέχτηκαν την εκλογή ως ένα πολύ σημαντικό γεγονός γι ‘ αυτούς.

15.Στην Αμερική «ευδοκιμούν οι αλήθειες που συμφέρουν» ισχυρίζεται έτερη ηρωίδα του βιβλίου σας. Στην Ελλάδα ποιες αλήθειες ευδοκιμούν;

Τα τελευταία χρόνια κυριάρχησε ο ατομικισμός. Ο Ιανός εξέφρασε την αλήθεια της διπροσωπίας στις ανθρώπινες σχέσεις. Υπ’ αυτή την έννοια, δεν υπήρχε διαφορά από την Αμερική. Άρχισαν να ξεθωριάζουν οι παλιές αλήθειες.

16.Η δική σας αλήθεια;

Η πίστη στη νεολαία και στην ανάγκη να αγωνιστούμε για μια καλύτερη Ελλάδα.

17.Λογοτεχνία-λαογραφία. Τι σας έχει χαρίσει η σχέση σας μαζί τους;

Ισορροπία. Η λαογραφία μού έδωσε την ευκαιρία να γνωρίσω τον πολιτισμό της χώρας, τους ανθρώπους της. Η λογοτεχνία μού πρόσφερε τη δυνατότητα ν’ αφηγηθώ ιστορίες, να μιλήσω για όσα με απασχολούν πλησιάζοντας ένα ευρύτερο ακροατήριο.

18.Ετοιμάζετε κάτι καινούργιο αυτή την εποχή;

Κάθε γέννα στην επιστήμη και τη λογοτεχνία είναι προάγγελος για μια νέα κύηση. Σ’ αυτή τη φάση βρίσκομαι.