Αρχαιότητα και Νεο-ελληνικά στερεότυπα

Το τελευταίο εξάμηνο εισέβαλε στο δημόσιο λόγο η Αμφίπολη. Τα ΜΜΕ καλλιεργούσαν, για αρκετό διάστημα από τον Αύγουστο και μετά,  ατμόσφαιρα αντίστοιχη με τις προσδοκίες των προφητειών για την έλευση του Μεσσία , που θα έσωζε την ανθρωπότητα από τη βαθύτατη κρίση. Ο ‘ένοικος’ του τάφου στον λόφο Καστά αντιμετωπίστηκε ως  ο Μεσσίας της μνημονιακής Ελλάδας, που θα αναδείκνυε τη σπουδαιότητα-και τη συνέχεια- του πολιτισμού της χώρας  τόσο προς τον βαλκανικό βορρά όσο και προς τη Δύση που αμφισβητούσε την αξιοπιστία των Νεο-ελλήνων και τη δυνατότητά τους να σταθούν όρθιοι χωρίς τα μνημονιακά δεκανίκια και την ασφυκτική θηλιά των δανείων.

     Η κυβέρνηση και αρκετοί που διατυμπανίζουν-συχνά με το αζημίωτο-τον υπερπατριωτισμό διόγκωναν την προσμονή προσδίδοντας στο ανασκαφικό γεγονός διαστάσεις τηλεοπτικής παραγωγής. Μεμονωμένες φωνές της Αριστεράς άρχιζαν να αρθρώνουν λόγο για πολιτική σκοπιμότητα. Προφανώς, δεν ήταν απαλλαγμένος ο τρόπος προβολής όσων η  αρχαιολογική σκαπάνη ανακάλυπτε από την κυβερνητική ιδιοτέλεια. Ωστόσο, το ανασκαφικό γεγονός αφεαυτού είχε ιδιαίτερη βαρύτητα για την αρχαιολογία, την ιστορία, τον πολιτισμό.

      Και οι δύο αντιδράσεις, όμως, επανέφεραν ένα παλιό θέμα, τη σχέση δηλαδή των Νεο-ελλήνων με τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό. Πέρασε κοντά ενάμισης αιώνας από τότε που ο Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός, πρόεδρος της Αρχαιολογικής Εταιρείας απαξίωσε το νέο-ελληνικό πολιτισμό αναδεικνύοντας τη σημαντικότητα του Παρθενώνα και στιγματίζοντας το Βυζάντιο. Ο Φαλμεράυερ και η άποψή του ότι οι Νεο-έλληνες δεν είχαν σχέση με την Αρχαία Ελλάδα στοίχειωσε την ελληνική επιστήμη και ιστορία , που επιχείρησαν να αποκρούσουν τα επιχειρήματά του αντλώντας ιδέες από τον ευρωπαϊκό κλασικισμό.

      Έχουμε ανάγκη σήμερα απ’ αυτή τη σχέση; Ασφαλώς όχι. Είναι ανώφελη η άγονη εμμονή με την αρχαιότητα και η αδιαφορία για τη σύγχρονη Ελλάδα. Επίσης, η Αριστερά οφείλει να αφήσει πίσω της τη φοβική σχέση  με τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό. Η σύγχρονη Ελλάδα, ωστόσο, έχει ανάγκη από μια ανατοποθέτηση της σχέση με την αρχαία Ελλάδα. Είναι ένα κρίσιμο σημείο, που στη μεταπολιτευτική περίοδο, πρωτίστως, συνέβαλε στη διαμόρφωση ανελαστικών στερεοτύπων για την ιστορική κληρονομιά του αρχαιοελληνικού πολιτισμού. Το διαπίστωσα σε συζήτηση, πριν από αρκετά χρόνια, με Άγγλο επιστήμονα, που ζήτησε την άποψή μου για το πώς θα αντιμετωπιζόταν η πρόθεσή του να συγγράψει μελέτη για τη σχέση του Νέο-ελληνικού με τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό. Φοβόταν την προκατάληψη των ομοτέχνων του. Είχε τη βεβαιότητα σχεδόν ότι θα τον κατηγορούσαν για εθνικιστή.

     Έχω την εντύπωση ότι δεν τόλμησε να προχωρήσει στην υλοποίηση του εγχειρήματός του. Η διαίσθησή του τον απέτρεψε και είχε δίκιο , καθώς στην Ελλάδα ένα μεγάλο μέρος των κοινωνικών επιστημόνων και των επιστημών του ανθρώπου απέφυγαν να εστιάσουν στη σύζευξη αναγνωρίζοντας τους σημερινούς Έλληνες ως διαδόχους του λαμπρού αρχαιοελληνικού πολιτισμού. Δέσμια αυτής της αντίληψης ήταν και ένα μέρος της Αριστεράς.

      Έτσι, διάβασα με μεγάλο ενδιαφέρον το κείμενο του Αριστείδη Μπαλτά(Αυγή, 16 Νοεμβρίου 2014), που είναι εμποτισμένο στο συναίσθημα αναφερόμενος στον αρχαιοελληνικό πολιτισμό. . Ο Μπαλτάς διερμηνεύει ένα μεγάλο της Αριστεράς, που έμαθε να νιώθει άβολα με τους Αρχαίους Έλληνες. Σαν να κρατούσε αναμμένα κάρβουνα στα χέρια της. Αφετηρία για αναθεώρηση της οπτικής αποτέλεσε η έρευνα  του ισπανού φιλολόγου Πέντρο Ολάγια για την οφειλή των Ισπανών στον αρχαιοελληνικό πολιτισμό. Ο Μπαλτάς ως διανοούμενος της Αριστεράς έχει τη δύναμη να αναστοχαστεί για τη σχέση των Νέο-ελλήνων Τίτλος του κειμένου του «μια περίεργη συγκίνηση».

       Όλο το βάρος πέφτει στο επίθετο ‘περίεργη’. Η συγκίνηση λειτουργεί λυτρωτικά. Ανοίγει το δρόμο για μια δημιουργική σχέση χωρίς αγκυλώσεις και στερεοτυπικές εμμονές και φοβίες. Για την Αριστερά είναι καιρός, στις  νέες συνθήκες που διαμορφώνονται,  να επανεξετάσει τα στερεότυπά της. Οφείλει, λοιπόν, να απαλλαγεί  από το ενοχικό σύνδρομο για τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό και την αναπαράστασή του ως προπατορικού αμαρτήματος. Είναι    καιρός να αντιμετωπίσει τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό ως μέρος της ιστορικής κληρονομιάς των Ελλήνων, που αποτελούν ακρογωνιαίο λίθο για την ενίσχυση του ανθρωπιστικού ιδεώδους στην άνυδρη εποχή του μνημονίου.