Ο Χαβιέρ Θέρκας δεν είναι ένας τυχαίος συγγραφέας. Έχει να επιδείξει μερικά πολύ δυνατά βιβλία, τα οποία τον έκαναν γνωστό κι εκτός Ισπανίας, αφού μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες όπως στα ελληνικά. Ο ένοικος (1987) μας συστήνει τον συγγραφέα, ο οποίος επανεισάγει το θέμα Φράνκο, οι Στρατιώτες της Σαλαμίνας (2001) είναι ίσως το πιο γνωστό του έργο, όπου συνδυάζει τη μυθοπλασία με τα ντοκουμέντα, ένα είδος non-fiction, για να μιλήσει για τα ηθικά διλήμματα του Εμφυλίου, ενώ και Οι νόμοι των συνόρων (2012) δείχνουν έναν δεινό αφηγητή, που απλώνει τους προβληματισμούς του σε ποικίλα πεδία.
Έχουμε δηλαδή έναν άνθρωπο που έπλασε τον μυθοπλαστικό εαυτό του, όχι στις σελίδες ενός μυθιστορήματος, αλλά μέσα στη ζωή και στην κοινωνία, η οποία δεν μπορούσε να ξεχωρίσει την αλήθεια από το ψέμα, ώσπου ένας ιστορικός αποκάλυψε την πραγματικότητα.
Στον Απατεώνα αναπηδάς από τις πρώτες σελίδες, καθώς συναντάς εξ αρχής δύο πολύ ευοίωνα ευρήματα για το μέλλον της ανάγνωσης. Πρώτον, αφηγητής είναι ο ίδιος ο συγγραφέας –δεδομένο πλέον σε πολλά βιβλία, αλλά λογοτεχνικά πετυχημένο–, ο οποίος προσπαθεί να ξεπεράσει τα ψυχολογικά του προβλήματα μέσω της μυθοπλασίας· «η πραγματικότητα σκοτώνει, η μυθοπλασία σώζει», λέει χαρακτηριστικά ο ίδιος. Δεύτερον, επιλέγει (ή τον επέλεξε) ως ήρωα τον Ενρίκ Μάρκο, έναν Βαρκελωνέζο που ναι μεν βρέθηκε στις φυλακές της Γερμανίας μέσα στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά όχι σε στρατόπεδο συγκέντρωσης (στο Φλόσενμπεργκ) ως Δημοκρατικός αιχμάλωτος, όπως αυτός διατυμπάνιζε για τριάντα περίπου χρόνια. Χάρη σ’ αυτήν την πλαστή φήμη, κέρδιζε για τρεις δεκαετίες τιμές, έγινε πρόεδρος των Ισπανών Εκτοπισμένων στα ναζιστικά στρατόπεδα, εκφωνούσε λόγους και προέβαλλε το εγώ του πάνω σ’ αυτό το θεμελιώδες ψέμα. Έχουμε δηλαδή έναν άνθρωπο που έπλασε τον μυθοπλαστικό εαυτό του, όχι στις σελίδες ενός μυθιστορήματος, αλλά μέσα στη ζωή και στην κοινωνία, η οποία δεν μπορούσε να ξεχωρίσει την αλήθεια από το ψέμα, ώσπου ένας ιστορικός αποκάλυψε την πραγματικότητα.
Το μυθιστόρημα του Χαβιέρ Θέρκας στηρίζεται σε ένα πραγματικό γεγονός και σε ένα πραγματικό πρόσωπο. Έτσι, η μυθοπλασία του αγκαλιάζει μια πραγματικότητα, η οποία με τη σειρά της είχε εγκολπωθεί ένα ζωτικό ψεύδος. Σ’ αυτό το πλαίσιο έχει μια ιστορική και μια μυθιστορική-αυτοαναφορική βάση. Από τη μία, αναφέρεται στην Ιστορία όπως τη βίωσε ο Μάρκο, μέσα από τις μαρτυρίες του αλλά και μέσω της προσπάθειας του αφηγητή να επιβεβαιώσει όσα λέει ο υπερήλικος «απατεώνας», καθώς αυτός είναι ήδη σεσημασμένος ψεύτης και δεν είναι δυνατόν να γίνει εύκολα πιστευτός, τόσο για τις διώξεις του όσο και για άλλες πτυχές της ζωής του: από τη συμμετοχή του στον Εμφύλιο με το μέρος των Δημοκρατικών Καταλανών εναντίον του Φράνκο το 1938-1939 μέχρι μια πλειάδα λεπτομερειών και βιογραφικών στοιχείων, που τίθενται σε αμφισβήτηση.
Το έργο έχει αυτοαναφορική βάση, καθώς αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο συντίθεται, στον τρόπο έρευνας του Χαβιέρ Θέρκας, τον τρόπο συγκέντρωσης και επιβεβαίωσης του υλικού του, τις σκέψεις του μέχρι να ξεκινήσει αλλά και καθώς ετοίμαζε το μυθοπλαστικό του βιβλίο.
Από την άλλη, το έργο έχει αυτοαναφορική βάση, καθώς αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο συντίθεται, στον τρόπο έρευνας του Χαβιέρ Θέρκας, τον τρόπο συγκέντρωσης και επιβεβαίωσης του υλικού του, τις σκέψεις του μέχρι να ξεκινήσει αλλά και καθώς ετοίμαζε το μυθοπλαστικό του βιβλίο, την όλη πορεία κοσκινίσματος των ιστορικών-βιογραφικών δεδομένων και της μετατροπής τους σε μυθιστόρημα. Η αφήγηση για τον Μάρκο συμπλέκεται με την αυτοαφήγηση για τον ίδιο τον Θέρκας.
Η Ιστοριογραφία, λένε πλέον οι ειδικοί, είναι κι αυτή μια αφήγηση, μια λεκτική προσπάθεια να αποδοθεί το παρελθόν, το οποίο δεν είναι αυτό καθαυτό μια αντικειμενική πραγματικότητα. Το ίδιο κι η λογοτεχνία είναι η προσπάθεια να καταγραφεί μια ερμηνεία του παρελθόντος, να δοθούν ιδεολογικές βάσεις, να διακριβωθεί η αλήθεια, που, όσο κι αν αναζητείται, συχνά μένει μετέωρη κι απρόσιτη. Ο Χαβιέρ Θέρκας μάς βάζει στο παιχνίδι της έρευνας επί της μαρτυρίας του Ενρίκ Μάρκο, χωρίς να ξέρουμε αν ο ίδιος ο συγγραφέας πλάθει τις δικές του αλήθειες, παίζει με το παρελθόν και τις εκατέρωθεν αντιφατικές απόψεις, φτιάχνει περαιτέρω τη δική του μυθοπλασία –πώς αλλιώς αφού είναι μυθιστόρημα;–, αναζητώντας την πραγματικότητα και το ψέμα στη ζωή του πρωταγωνιστή του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου