Μίνα Π. Πετροπούλου, H δικαίωση της εντιότητας, EFSYN, 21-22 Δεκεμβρίου 2019

Ο Ευάγγελος Αυδίκος στο μυθιστόρημα «Οδός Οφθαλμιατρείου» καταπιάνεται με την ιστορία του Ηπειρώτη Κώστα Κρυστάλλη, δημιουργού που μίλησε με αυθεντικότητα για τις αλήθειες μας.

Στο εξώφυλλο η αποτύπωση του δαιδαλώδους σχεδίου των Αθηνών προοιωνίζεται ίσως και τον σκληρό αγώνα επιβίωσης του ήρωα σε όλα τα μέτωπα. Ισως γι’ αυτό και επιλέγει έναν αντιλυρικό και αντιποιητικό τίτλο!

Οδός Οφθαλμιατρείου: τίτλος σημαδιακός, αλλά όχι προκλητικός. Ούτε καν εμπορικός. Για να τον κατανοήσει ο αναγνώστης απαιτείται έρευνα και γνώση – όπως ακριβώς χρειάζεται ενδελεχής μελέτη για να αντιληφθεί κανείς το πνευματικό διαμέτρημα του Κρυστάλλη.

Advertisement

Οδός Οφθαλμιατρείου: παλαιότερη ονομασία της οδού Εδουάρδου Λω, όπου στη συμβολή της με τη Σταδίου υπήρχε το υπόγειο τυπογραφείο του Παπαγεωργίου. Οταν το 1889 ο νεαρός Κρυστάλλης θα έρθει στην πρωτεύουσα διωκόμενος από τις οθωμανικές αρχές της σκλαβωμένης ακόμα Ηπείρου, θα βρει εκεί εργασιακό αποκούμπι, με τη «βοήθεια» του ευεργετημένου από τον πατέρα του, πολιτικάντη Σπυρίδωνα Λάμπρου.

Ο Αυδίκος προστρέχει στον συμβολισμό του τόπου και των τοπωνυμίων, του χώρου: το ανήλιαγο τυπογραφείο Παπαγεωργίου συμβολίζει τον τόπο όπου θα αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση για τον ασθενικό σωματικά Κώστα Κρυστάλλη. Θα είναι η αρχή του τέλους. Γιατί άραγε επιλέγει να σηματοδοτήσει το έργο του με τον τόπο εργασίας και ταυτόχρονα καθημερινού μαρτυρίου του ποιητή; Mήπως ως ένδειξη διαμαρτυρίας, μια και ο σωματικός θάνατος δεν επέφερε και τον πνευματικό, αλλά λειτούργησε ως μπούμερανγκ στο λογοτεχνικό κατεστημένο της εποχής; Μήπως γιατί υπονοεί πως η αληθινή δημιουργία είναι θέμα ταλέντου και ψυχής κόντρα σε οποιεσδήποτε αδυσώπητες συγκυρίες;

Το ευφάνταστο του μυθιστορήματος έχει να κάνει με την ευρηματικότητά του στη δόμηση της πλοκής: ένας νεκρός και ένας ζωντανός με κοινή ρίζα καταγωγής συνυπάρχουν παρότι τους χωρίζει ενάμισης αιώνας ζωής.Ο σύγχρονος Κρυστ επιστρέφει στην Ελλάδα αναζητώντας το νόημα της δικής του ζωής πέρα από το σύνηθες, το αυτονόητο, την επαγγελματική αποκατάσταση. Το ανερχόμενο στέλεχος-αστέρι σε εταιρεία οικονομικής διαχείρισης ανθίσταται στη «λογική», προκαλώντας τους γονείς και τη μοίρα του. Επιδιώκει να φωτίσει τα μέσα σκοτάδια του με ανατρεπτικές αποφάσεις: εγκαταλείπει την Αμερική, επαναπατρίζεται σε μια άγνωστή του Ελλάδα, με γνώμονα τα λόγια του θείου του Ιανού και την πνευματική συνδρομή του έργου του Κρυστάλλη. Το ιδιαίτερο της μυθιστορήματος είναι ότι ο νεαρός ήρωας Κρυστ ξυπνά από τον εφησυχασμό και τη νάρκη της στρωμένης του ζωής και -ή κυρίως- συνειδητοποιώντας τον βαθμό δυσκολιών της ζωής του Κρυστάλλη.

Δεν μένει μόνο στα ποιήματα και στα πεζογραφήματα του δημιουργού. Επηρεάζεται από τις καταστάσεις τής σκληρά ανελέητης ζωής του. Από τις αντίξοες συνθήκες, που αυτόν τον ισχνό ανθρωπάκο, τον κοντούλη, τον κατακεραυνωμένο σωματικά, όχι μόνο δεν πτοούν, αλλά εξοργίζουν. Εμπνέεται από τον άνθρωπο που πιστεύει στη δύναμη του λόγου∙ που διεκδικεί ό,τι η ζωή τού χρωστά∙ που οι εποχές οικονομικής ευημερίας δεν τον έφθειραν, όταν κάποτε τις βίωνε∙ που δεν λούφαξε ενώ μπορούσε ως αρχοντόπουλο των Ιωαννίνων∙ που διεκδίκησε το δικαίωμα της φωνής του και το υπερασπίστηκε με κάθε τρόπο. Ακόμα κι όταν οι Ζαπτιέδες τον κυνηγούσαν και η μάνα του έκρυβε τα γραπτά του.

Εμπνέεται από το χωριατόπαιδο που εμφανίζεται στην πρωτεύουσα, αυτός ένας σκλαβωμένος, που θέλει να αρθρώσει λόγο στα αθηναϊκά σαλόνια της διανόησης. Θα τα βρει θεόκλειστα και εχθρικά. Ακόμα και οι οθωμανικές αρχές κατανοούν από την πρώτη κιόλας έκδοση της ποιητικής του συλλογής, «Αι Σκιαί του Αδου», πόσο καταλυτική είναι η δύναμη της γραφής του και γι' αυτό τον διώκουν. Το λογοτεχνικό σινάφι όμως και η κοινωνία της Αθήνας εθελοτυφλεί. Εσκεμμένα; Ενας κυνηγημένος πρόσφυγας [σας θυμίζει κάτι;- τολμά να προσδοκά υποστήριξη και ανάδειξη λογοτεχνική;

Πρέπει να έχεις πολύ φως για να μη φοβάσαι το φως του Αλλου. Αυτός, «σπαρακτικός και σπαραγμένος» (σ. 61), παιδί της υπαίθρου, των ψηλών βουνών, των δυνατών ποταμιών, της ζωντανής και αφτιασίδωτης φύσης που του έχουν χαρίσει καθάριο βλέμμα, δεν φοβάται. Ξέρει πως «η τέχνη είναι ασκητική. Δεν είναι πανηγύρι. Εχει σωματικό πόνο. Και ψυχικό. Σαν γέννα» (σ. 14). Δεν σκιάζεται. Ξέρει πως οι άνθρωποι δεν αναγνωρίζουν εύκολα, δεν παραχωρούν τα «χωράφια» τους, ούτε τα πνευματικά. Θέλει απλώς να τους δείξει ότι έχει δικά του -τους ανθρώπους της υπαίθρου και τον σταυραετό του- και να τους αποδείξει ότι έχουν και λόγο ύπαρξης και φωνή που αντέχει στο διηνεκές.

Κι ας μην έχει να φάει... κι ας έχει δοθεί όλη η πατρική περιουσία για τον αγώνα απελευθέρωσης της Ηπείρου και της ένωσης με την Ελλάδα… κι ας του κρύβονται όσοι ευεργετήθηκαν από τον πατέρα του και στήσανε στις πλάτες του μέρος της πολιτικής τους καριέρας με μεγαλοστομίες και ψέματα.

Αμεση η σύνδεση με το τώρα. Δεν μαθαίνουμε απλώς την ιστορία του Κρυστάλλη, ούτε τι σημαίνει έμπνευση για νεότερους μέσα από γραπτά προγενέστερων. Δεν επιβεβαιώνουμε απλώς το πόσο ο κόσμος τούτος δεν είναι όμορφα και αγγελικά πλασμένος. Μετέχουμε στον αγώνα ενός λαού ενάντια σε οποιοδήποτε κατεστημένο. Οικονομικό, εθνικιστικό, πολιτικό, ακόμα και πνευματικό. Είναι ένα βιβλίο που με αφορμή τη ζωή του Κρυστάλλη μιλά για τον αγώνα, τη διεκδίκηση του αυτονόητου, την πάλη ενάντια στους βολεμένους και την αδικία της ζωής.

Η περίπτωσή του μέσα από τη δύναμη του έργου του και με έργα αναφοράς σε εκείνον, όπως το «Οδός Οφθαλμιατρείου», είναι πάντα ηχηρό και αιώνιο ράπισμα στους έχοντες τα ηνία της πνευματικής ζωής και εξουσίας, τότε και τώρα. Είναι ένας καταπέλτης δικαιοσύνης στον ανηλεή πόλεμο και στην αναλγησία που κατά καιρούς δέχτηκαν ή δέχονται αληθινά σημαντικοί δημιουργοί, που δεν είχαν διασυνδέσεις ή οικονομικούς ευεργέτες να τους στηρίξουν.

Ο Κρυστάλλης είναι η προσωποποίηση της αγωνιστικότητας σε καιρούς χαλεπούς, ο Κρυστ είναι η προσωποποίηση της μαχητικότητας σε επίσης δύσκολους καιρούς. Βροντοφωνάζουν οι ήρωες του Αυδίκου, πραγματικοί και φανταστικοί: Μη σταματάτε να διεκδικείτε, έχει ο καιρός γυρίσματα! Ακόμα και οι νεκροί επιστρέφουν «όταν νιώθουν αγάπη. Κι από παράπονο»(σ. 43). Και όταν ξέρουν πως τους χρωστούν. Αλλωστε ό,τι κι αν κάνουν οι «βουλιμικοί ηγεμόνες» πάσης φύσεως εξουσίας, η Ιστορία δικαιώνει τους έντιμους. Κι αυτή είναι η μεγαλύτερη εκδίκηση.

Το συγκεκριμένο βιβλίο «είναι ένα μυθιστόρημα-σπονδή στην τρυφερότητα και στην αγωνία του δημιουργού», όπως έχει γραφεί. Είναι όμως και μια κραυγή διαμαρτυρίας για την αδικία πάσης φύσεως. Και ο Ευάγγ. Αυδίκος ξέρει να διαμαρτύρεται καλά. Γι’ αυτό κερδίζει επί της ουσίας!