ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ Βιβλίο: Τα συνταγματικά θεμέλια του δημόσιου χώρου Συγγραφέας: Σταυρούλα Γεωργίου, Δικηγόρος, Δ.Ν. Στοιχεία Έκδοσης: Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα – Θεσσαλονίκη, 2017

 

 

            Το βιβλίο της Σταυρούλας Γεωργίου, «Τα συνταγματικά θεμέλια του δημόσιου χώρου», το οποίο αποτελεί μια επεξεργασμένη έκδοση της ομώνυμης διδακτορικής της διατριβής, είναι μια πρόσφατη έκδοση, η οποία αξίζει να αντιμετωπισθεί με τη δέουσα προσοχή. Και αυτό για δύο κατά βάση λόγους. Πρώτον, διότι αποτελεί μια πραγματικά πρωτότυπη μονογραφία σε ένα θέμα που η βιβλιογραφία έχει περιορισμένο μόνο αποτύπωμα και δεύτερον, διότι το θέμα της, ο δημόσιος χώρος και η αυταξία του, είναι ένα εξαιρετικά επίκαιρο ζήτημα, σήμερα που αυτός τείνει να εγκλωβιστεί ανάμεσα στις συμπληγάδες των αναγκών της ασφάλειας.

            Εισαγωγικά θα πρέπει να σημειωθεί ότι, κατά βάση, αντικείμενο του βιβλίου είναι η μελέτη της έννοιας, του περιεχομένου και της σημασίας του δημόσιου χώρου ως πεδίου της άσκησης των συνταγματικών δικαιωμάτων.

Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη και εννέα κεφάλαια. Το πρώτο μέρος της μελέτης (Αναζητώντας τον δημόσιο χώρο στην υποκειμενική διάσταση της συνταγματικής προστασίας των προσωπικών δεδομένων) επιχειρεί, με αφορμή το νομοθετικό και συνταγματικό πλαίσιο των διατάξεων για την προστασία των προσωπικών δεδομένων και της ιδιωτικής ζωής, καθώς και την εφαρμογή του πλαισίου αυτού στην πράξη, να αναλύσει τις δυνατότητες (αλλά και τα όρια και τα ελλείματα) της παραδοσιακής αμυντικής προστασίας του προσώπου μέσα στον δημόσιο χώρο. Χαρακτηριστικά αναφέρεται, ως ενδιάμεσο συμπέρασμα, στη μελέτη ότι το έννομο αγαθό του δημόσιου χώρου, αν και συνδέεται αναπόσπαστα με την έννοια της προσωπικότητας, δεν περιορίζεται, ούτε ταυτίζεται με αυτή (σελ. 216), αλλά επεκτείνεται και στην ίδια την λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Το δεύτερο μέρος της μελέτης (Η συναγωγή των συνταγματικών θεμελίων του δημόσιου χώρου μέσα από την αντικειμενική διάσταση της συνταγματικής προστασίας του δημόσιου χώρου) αναλύει την αντικειμενική έννοια του δημόσιου χώρου και προβάλλει την συνταγματική αξία του ως πεδίου πραγμάτωσης ατομικών και συλλογικών ελευθεριών που άρρηκτα συνδέονται με το δημοκρατικό πολίτευμα (σελ. 10).

Ως διδακτορική διατριβή, το βιβλίο δεν στέκεται μόνο στην ανάλυση του ισχύοντος νομικού πλαισίου αλλά διατυπώνει, κριτικά, μια πρόταση. Η μελέτη έχει ως βάση την υπόθεση εργασίας που αφορά τη διάκριση δύο όψεων στη συνταγματική ανάλυση και θεμελίωση του δημόσιου χώρου, σύμφωνα με το ισχύον δίκαιο: α) την υποκειμενική, η οποία εξετάζει την έννοια του δημόσιου χώρου, όπως αναδύεται μέσα από το πλαίσιο προστασίας των προσωπικών δεδομένων, εστιάζοντας στην προσωποκεντρική αντίληψη των δικαιωμάτων, και β) την αντικειμενική, η οποία συνδέεται με τον κοινόχρηστο χαρακτήρα του δημόσιου χώρου ως αναπόσπαστου όρου άσκησης θεμελιωδών συνταγματικών ελευθεριών. Εν τέλει, η μελέτη υποστηρίζει την αναγνώριση ενός δικαιώματος στο δημόσιο χώρο, με βάση τη ρεπουμπλικανική παράδοση, αλλά με φιλελεύθερα χαρακτηριστικά, δικαίωμα το οποίο σκόπιμο είναι να κατοχυρωθεί συνταγματικά. Υπό αυτή την έννοια το δικαίωμα στον δημόσιο χώρο δεν εμπεριέχει μόνο την πτυχή της αρνητικής και αμυντικής ελευθερίας αλλά στοχεύει στην αποφασιστική συμμετοχή του ατόμου στη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος (σελ. 431).

Από τη μελέτη προκύπτει ότι η συγγραφέας διαθέτει στέρεη νομική παιδεία, την οποία μεταφέρει στο βιβλίο της με γνήσιο κριτικό πνεύμα, που αποτελεί, κατ’ εμέ, την ουσιαστική αποστολή της νομικής επιστήμης. Η πραγμάτευση του θέματος είναι εξαντλητική και επιτυγχάνει σε ένα τόσο πολυδιάστατο πεδίο να συνθέσει με επιτυχία την έννοια του δημόσιου χώρου, ως αυτή υπάρχει στη νομοθεσία και τη νομολογία, καθώς και ως αυτή θα έπρεπε να είναι. Παράλληλα η μελέτη συνδυάζει την τεχνική αρτιότητα της ανάλυσης του δικηγόρου με τη θεωρητική και φιλοσοφική σκέψη που συνδυάζει ερεθίσματα, μεταξύ άλλων, από κλασσικά έργα, το συνταγματικό δίκαιο, τη φιλοσοφία του δικαίου και την πολιτική επιστήμη. Η έμφαση που το βιβλίο δίνει στα προσωπικά δεδομένα είναι όχι μόνο  δικαιολογημένη δεδομένου ότι εκεί εντοπίζονται ραγδαίες εξελίξεις τα τελευταία χρόνια, οι οποίες απειλούν άμεσα την συνταγματική αυταξία του δημόσιου χώρου αλλά αναγκαία καθώς μέσα από την διερεύνηση της επάρκειας ή μη της βάσης προστασίας των προσωπικών δεδομένων για την προστασία του προσώπου στον δημόσιο χώρο, προκύπτει ότι η προσωποκεντρική θεώρηση της προστασίας των δικαιωμάτων είναι ελλειμματική. Το βιβλίο βασίζεται σε πλούσια βιβλιογραφία και αρθρογραφία (κυρίως ελληνική και αγγλική αλλά και κατά περίπτωση, γαλλική και γερμανική ). Από το βιβλίο δεν λείπει η συγκριτική εξέταση κάποιων επιμέρους ζητημάτων, γεγονός που διευκολύνει τον αναγνώστη να αντιληφθεί, μεταξύ άλλων, την οικουμενικότητα των διλημμάτων που έχουν οι πραγματοποιούμενες στο ζήτημα αυτό σταθμίσεις. Το βιβλίο είναι, επίσης, καλογραμμένο και διαβάζεται εύκολα, παρά τη συνθετότητα των ζητημάτων που αντιμετωπίζει, ενώ μπορεί να φανεί χρήσιμο και σε κάποιο μη νομικό που τον ενδιαφέρει, κυρίως, το ζήτημα της προστασίας των προσωπικών δεδομένων στον δημόσιο χώρο. Δεν έχει την απόλυτα πρακτική διάσταση (π.χ. αναφορά σχετικών ενδίκων βοηθημάτων και μέσων, ανάλυση των δικονομικών ζητημάτων, υποδείγματα κ.λπ.) που θα αναζητούσε ένας δικηγόρος, αλλά παρόλα αυτά μπορεί κάλλιστα να είναι εξαιρετικά χρήσιμο σε δικηγόρους με  στοιβαρό νομικό υπόβαθρο που δεν αναζητούν εύκολες λύσεις.

Εν κατακλείδι, το βιβλίο αυτό είναι εξαιρετικά χρήσιμο για δύο κυρίους λόγους. Κατ’ αρχήν διότι χαρτογραφεί και αναλύει τις δαιδαλώδεις, ακόμη και για ένα νομικό, οδούς της άσκησης των συνταγματικών δικαιωμάτων στον δημόσιο χώρο, ενώ παράλληλα ανοίγει με δυναμικό τρόπο (και με συγκεκριμένη πρόταση) το δημόσιο διάλογο για την ανάγκη αναγνώρισης ενός ρητού συνταγματικού δικαιώματος στον δημόσιο χώρο.

Το ζήτημα δε αυτό δεν αποτελεί μια νομική πολυτέλεια θεωρητικού χαρακτήρα αλλά έχει μια απόλυτα πρακτική και καθημερινή διάσταση τόσο εξαιτίας του τεράστιου ειδικού ιστορικού του βάρους όσο και εξαιτίας της παρακαταθήκης που αυτό μπορεί να θέσει για τις μεγάλες δημοκρατικές στιγμές του μέλλοντος. Η παγκόσμια ιστορία της δημοκρατίας και των ελευθεριών έχει γράψει μερικές από τις πιο σημαντικές σελίδες της στους δημόσιους χώρους. Από τη Βαστίλλη το 1789, στην πλατεία Συντάγματος το 1843, στην Ακρόπολη το 1941, στην πλατεία Tiananmen το 1976 μέχρι τις μεγάλες ιστορικές στιγμές του σήμερα υπάρχει ένα κοινό νήμα, ένα νήμα που προϋποθέτει το δημόσιο χώρο ως ελεύθερο και δυναμικό πεδίο έκφρασης των μεγάλων ιστορικών αλλαγών. Και ναι μεν η ασφάλεια είναι εξαιρετικά σημαντική αλλά η προσπάθεια για εξασφάλιση ασφαλών συνθηκών ζωής δεν πρέπει να γίνεται σε βάρος της δημοκρατίας.   

Γρηγόριος Αυδίκος

Δικαστικός Πληρεξούσιος Ν.Σ.Κ., Δ.Ν.