Φοίβος Γκικόπουλος, Ο βιβλιοπώλης, τα βιβλιοπωλεία και τα βιβλία, ΕΦΣΥΝ/ΝΗΣΙΔΕΣ, 15-16 Οκτ. 2022

 

Υπάρχουν σήμερα πολλά σημαντικά βιβλία για τα οποία ούτε που υποψιαζόμαστε την ύπαρξή τους και που ποτέ δεν θα βρεθούν εκτεθειμένα στην πρώτη γραμμή ενός βιβλιοπωλείου. Τελικά, είναι ο βιβλιοπώλης που καθορίζει την ορατότητα ενός βιβλίου;

Η φιγούρα του βιβλιοπώλη έχει αλλάξει σήμερα κι ο βιβλιοπώλης δεν μπορεί, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, να ασχοληθεί με το να δίνει συμβουλές και να καθοδηγεί τους πελάτες όπως έκανε παλιά.

Σήμερα ο βιβλιοπώλης μιλά μέσα από τη θέση που έχουν τα βιβλία στα ράφια και στη βιτρίνα του βιβλιοπωλείου, και από αυτή τη θέση φαίνεται η σπουδαιότητα που δίνεται στο ένα ή στο άλλο βιβλίο, σ’ εκείνη ή στην άλλη σειρά, στο ένα ή στο άλλο είδος.

Είναι βέβαια αλήθεια ότι αυτή η θέση εξαρτάται, τις περισσότερες φορές, από περιπτώσεις όχι του γούστου ή από την επιθυμία του βιβλιοπώλη, αλλά, ειδικά στα μεγάλα βιβλιοπωλεία, τα σύγχρονα και καλά εξοπλισμένα, και από τις πιεστικές ανάγκες της αγοράς, που κι αυτές εξαρτώνται από τη διαφήμιση, από τη γενική κουλτούρα και από την εκδοτική πίεση.

Ετσι, σχεδόν ποτέ δεν λαμβάνεται υπόψη η λογοτεχνική αξία ενός βιβλίου, αν και θα έπρεπε να είναι προφανές ότι η λογοτεχνική αξία ενός βιβλίου καταλήγει νικηφόρα με το πέρασμα του χρόνου, όπως αποδεικνύει η εμπορική επιτυχία του Τζόις και του Κάφκα, του Προυστ ή της Γουλφ και του Καλβίνο, του Καζαντζάκη και του Σεφέρη και τόσων άλλων σημαντικών συγγραφέων υπέροχων λογοτεχνικών βιβλίων – αλλά αυτό ισχύει ακριβώς για τις πιστοποιημένες αξίες, ή για τους κλασικούς, και όχι για αξίες που θα πρέπει επιβεβαιωθούν.

Σήμερα το τοπίο που κυριαρχεί σε ένα οποιοδήποτε βιβλιοπωλείο χαρακτηρίζεται από τα βιβλία της επικαιρότητας, μετά τα best sellers της στιγμής, και ύστερα από τα βιβλία των δημοσιογράφων που γνωρίζουν τα πάντα, των αναλυτών της κάθε άποψης, των σκεπτόμενων τραγουδιστών, των «πεφωτισμένων» πολιτικών, των ηθικολόγων κωμικών, των ηθοποιών του μονόλογου, των τηλεοπτικών προσωπικοτήτων.

Ολα αυτά τα βιβλία όχι μόνο επιπλέουν και καθιστούν αόρατα τα βιβλία των συγγραφέων, αλλά τα περιθωριοποιούν. Το μήνυμά τους είναι: ο καθένας μπορεί να γίνει συγγραφέας, και το πιστοποιεί και η θέση του στις προθήκες των βιβλιοπωλείων. Για να γίνει κάποιος συγγραφέας δεν είναι αναγκαίο να τυραννιέται πάνω σε μια σελίδα, σε μια φράση, σε μια γραμμή, όπως θέλουν να σας κάνουν να πιστεύετε. Φτάνει να πάρεις χαρτί και μολύβι και ν’ αρχίσεις να γράφεις. Αλλά αν είναι έτσι, αν κάθε βιβλιοπωλείο πρέπει να εμφανίζεται ως ο χώρος όπου απομυθοποιείται η λογοτεχνία, δεν θα άξιζε τον κόπο να ανοίξουμε εξειδικευμένα βιβλιοπωλεία που εκθέτουν και καθιστούν ορατά μόνο τα βιβλία των συγγραφέων;

Νομίζω ότι τα παραπάνω αποτελούν έναν λογικό τρόπο να παρουσιάζεις τα πράγματα σε μια κοινωνία όπου αυτό που φαίνεται μετρά περισσότερο από αυτό που είναι, και ακριβώς γι’ αυτό η ορατότητα γίνεται η ψυχή του εμπορίου, ακόμη και στο εμπόριο των βιβλίων. Πρέπει να ξεκινήσουμε από την προϋπόθεση ότι όποιος μπαίνει σ’ ένα βιβλιοπωλείο και ξέρει ήδη ποιο βιβλίο ν’ αγοράσει είναι κάτι το διαφορετικό από εκείνον που διαμορφώνει την άποψη ποιο βιβλίο ν’ αγοράσει αφού πρώτα παρατηρήσει και περιεργαστεί τα ράφια.

Αυτός ο τύπος αγοραστή μπορεί να είναι και ένας μορφωμένος άνθρωπος, αλλά προτιμά να περιφέρεται ανάμεσα στις προθήκες και να οδηγείται από τις προκλήσεις, από τις προσκλήσεις ή από τις εκθειάσεις που έρχονται από τα εκτεθειμένα βιβλία∙ άρα, η τοποθέτηση των συγκεκριμένων βιβλίων είναι εξαιρετικά σημαντική. Η ορατότητα στα βιβλιοπωλεία είναι ένας έμμεσος τρόπος διαφήμισης που λειτουργεί δωρεάν για ορισμένα βιβλία, για ορισμένες σειρές, για ορισμένους εκδότες, σε σύγκριση με άλλους, και συχνά με καλό σκοπό, με συνέπεια στη λογική της αγοράς και με το επίπεδο της υπάρχουσας κουλτούρας.

Είναι σε όλους προφανής η αλλαγή, η αναστάτωση, που επήλθε στα βιβλιοπωλεία από την υπερβολική και πιεστική ορατότητα, υπακούοντας σε μόδες και σε κοινούς τόπους, οδηγούμενοι από τους βιβλιοπώλες σ’ αυτό το ακαθόριστο μείγμα των βιβλίων επικαιρότητας και best sellers του συρμού, αλλά και από την απειλητική πλημμύρα ψευτοβιβλίων, του οποιουδήποτε και με οποιοδήποτε περιεχόμενο.

Αυτό το είδος των βιβλίων, με την προσθήκη των DVD, των ιλουστρασιόν εικόνων, των posters και άλλων σκουπιδιών, όχι μόνο άλλαξε αισθητικά το αυστηρό πέρασμα από τα βιβλιοπωλεία μιας άλλης εποχής, αλλά αμαύρωσε ολόκληρα κομμάτια λογοτεχνικής ιστορίας τοποθετώντας τα σε περιοχές μακριά από την ορατότητα, όπως συνέβη με πολλά αξιόλογα βιβλία.

*Ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ