ΦΩΤΟ5: Η Σχολή Γλώσσας, Ιστορίας και Γεωγραφίας. Ιδρύθηκε το 1936, στεγάστηκε στο κτήριο αυτό το 1940

ΦΩΤΟ 4:Με την νυν πρόεδρο του Τμήματος Ντάμλα Ντεμέροζου και στο κέντρο την ιδρύτρια του Τμήματος, εξέχουσα μελετήτρια της Οθωμανικής περιόδου στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία, καθηγήτρια Μελέκ Ντελίλμπασι

ΦΩΤΟ 3: Οι διδάσκοντες του τμήματος

Δεύτερη, από αριστερά, η Ντάμλα Ντεμίρογου, πρόεδρος του Τμήματος. Ακόμη, εικονίζονται ο Ιμπραχίμ(λέκτορας με καταγωγή από τις Σάππες Ροδόπης), πρώτος από αριστερά. Πρώτος από δεξιά είναι ο Δημήτρης Δεμερτζής, αποσπασμένος-φιλόλογος, με καταγωγή από την Ίμβρο

ΦΩΤΟ 2: Οι τεταρτοετείς φοιτητές του Τμήματος

ΦΩΤΟ 1:Γνωριμία με τεταρτοετείς φοιτητές πριν αρχίσει το μάθημα.

Η κάμερα της εκπομπής Balkan Express που βρισκόταν στην Άγκυρα την ίδια περίοδο βιντεοσκόπησε  κάποια στοιχεία από τις πρώτες συναντήσεις

Ο ασυμβίβαστος ποιητής Ο. Ελύτης. Μια λοξή ματιά στην ελληνικότητα

Το ταξίδι στην Άγκυρα(16 με 20 Μαΐου 2011) έγινε στο πλαίσιο διμερούς συμφωνίας με το Πανεπιστήμιο της Άγκυρας για την ανταλλαγή φοιτητών και διδασκόντων. Η σύμβαση έγινε με την Σχολή Γλώσσας, Ιστορίας και Γεωγραφίας , στο οποίο ανήκει και το Τμήμα Γλώσσας και νεοελληνικής λογοτεχνίας. Υπάρχουν τρία συνολικά τμήματα στην Τουρκία(Άγκυρα, Αδριανούπολη, Κωνσταντινούπολη) που διδάσκουν Ελληνικά σε Τούρκους φοιτητές.Μια μέρα μετά την άφιξή μου , με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Ελύτη έγινε ημερίδα στο Αμφιθέατρο της Σχολής όπου συμμετείχα κι εγώ με το κείμενο που ακολουθεί.Η ομιλία έγινε παρουσία του Έλληνα πρέσβη στην Άγκυρα Φ. Ξύδα.

 Συζητώντας με τον πρέσβη κ. Φώτη Ξύδα περιμένοντας την έναρξη της εκδήλωσης

                                         

Θα ξεκινήσω από τις λέξεις του τίτλου που διαμορφώνουν το πλαίσιο για όσα θα πω. Είναι τα επίθετα ασυμβίβαστος και λοξή και το ουσιαστικό ελληνικότητα. Πώς συνδέονται αυτά τα τρία;Τι σημαίνει ασυμβίβαστος; Πώς ταιριάζει αυτό με έναν ποιητή με αστική καταγωγή, που δεν είχε ποτέ οικονομικά προβλήματα. Που δεν είχε προβλήματα επιβίωσης όπως οι περισσότεροι από τους ομοτέχνους του στο Μεσοπόλεμο , τη δεκαετία του 1930, που πρωτοξεκίνησε; Έπειτα, γιατί λοξή ματιά στην ελληνικότητα;Πώς γίνεται αυτό;Η φράση λοξή ματιά πιστώνεται στον Πεντζίκη και αναφέρεται σε μια άλλη, διαφορετική προσέγγιση. Σε μια ματιά που αμφισβητεί τον ως τότε τρόπο όρασης. Στόχος λοιπόν είναι να διερευνήσουμε αν υπάρχει και σε τι συνίσταται αυτή η λοξή, η ανατρεπτική ματιά στην ελληνικότητα που ενδεχομένως δικαιολογεί και τον χαρακτηρισμό του ποιητή ως ασυμβίβαστου. Με άλλα λόγια, στόχος μου είναι να εντοπίσω πώς αντιλαμβάνεται ο Ελύτης την ελληνικότητα.Ποια είναι τα στοιχεία που τη συγκροτούν και πώς αυτή η ματιά συνδέεται με το πώς τοποθετείται ο Ελύτης απέναντι στην ποίηση ως μια καλλιτεχνική δημιουργία, άρα και απέναντι στον ποιητή ως δημιουργό.

       Για να αναπτύξω τις σκέψεις μου προτίθεμαι να κάνω δύο αρχικές, αφετηριακές επισημάνσεις.1.Η πρώτη αφορά  την εικόνα που έχει διαμορφωθεί για τον Ελύτη. Υπάρχει η αναπαράσταση του ποιητή ως υμνωδού της θάλασσας και του φωτός. Είναι λοιπόν,λένε, ο ποιητής του Αιγαίου. «ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ είναι  σαν να κοιτάς αιγαιοπελαγίτικο τοίχο το  καταμεσήμερο. Θαμπώνεσαι. Κατεβάζεις τα μάτια». Δεν έχει άδικο ο Νίκος Δήμου. Ο Ελύτης είναι ο ποιητής που έχει γράψει εκπληκτικούς στίχους για το Αιγαίο, τα νησιά, τα χρώματά.

     ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ το κύμα που αγριεύει

και σηκώνεται πέντε οργιές και επάνω

(Άξιον Εστί, 82)

    Οι λέξεις του ποιητή στους πιο πάνω στίχους μετατρέπονται σε χρωστήρα που γεμίζει χρώματα.Που σε μεταφέρει σε μια αιγαιοπελαγίτικη ακρογιαλιά την ώρα που το κύμα παίζει δείχνοντας το ανάστημά του

   Αναμφίβολα ο Ελύτης  έχει μια ιδιαίτερη σχέση με τη θάλασσα, όπως όλοι οι θαλασσινοί, ιδίως οι νησιώτες. Γεννήθηκε στο Ηράκλειο με καταγωγή από τη Λέσβο. Έτσι, ήταν αναπόφευκτος αυτός ο δεσμός. Η θάλασσα γίνεται ισοϋψής, μέσω της ποίησης του Ελύτη, με τα βουνά της στεριανής Ελλάδας που τραγουδήθηκαν και δοξάστηκαν στα δημοτικά τραγούδια.

Ο έρως

Το αρχιπέλαγος

Κι η πρώρα των αφρών του

Κι οι γλάροι των ονείρων του

Στο πιο ψηλό κατάρτι του ο ναύτης ανεμίζει

Ένα τραγούδι

(Προσανατολισμοί, 13)

Ο ίδιος δε χάνει την ευκαιρία να τονίσει, να υπογραμμίσει τη βαθιά, υπαρξιακή σχέση με τη θάλασσα που προσδιορίζει τους όρους ύπαρξης και κατανόησης του κόσμου.

Γράφει ο ίδιος. «Εάν πω στα ελληνικά, π.χ. «ελιά» ή «θάλασσα», αυτές οι λέξεις έχουν ολωσδιόλου διαφορετική σημασία για εμάς από ό,τι έχουν π.χ. για έναν Αμερικανό. Η θάλασσα είναι για μας κάτι πολύ οικείο και διόλου άγριο»

     Αυτή ήταν όμως η ελληνικότητα του Ελύτη; Περιοριζόταν στη φύση, σ’ έναν οικολογικό ντετερμινισμό όσον αφορά τη διαμόρφωση του πολιτισμού;Με άλλα λόγια , πίστευε πως ο πολιτισμός ήταν δημιούργημα του τόπου και μόνο; Η ποίησή του ήταν φυσιολατρική δοξολογώντας τις ομορφιές της; Προφανώς όχι.

    2.Η δεύτερη συσχετίζεται με την εποχή στην οποία γαλουχήθηκε ως ποιητής. Γεννήθηκε το 1911. Ως ποιητής όμως πρωτοεμφανίζεται  το 1935. Είναι 23 ετών και τα ποιήματά του δημοσιεύεται στο περιοδικό ΝΕΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ και εντάσσεται στον κύκλο των Κατσίμπαλη, Καραντώνη, Σεφέρη και Θεοτοκά, οι οποίοι επηρέασαν καθοριστικά τη λογοτεχνική παραγωγή, ιδίως την ποίηση του Μεσοπολέμου.

       Αν θέλουμε να κατανοήσουμε σε βάθος τη σχέση του ποιητή με την ελληνικότητα αλλά και την ίδια τη ποιητική του ιδιοσυστασία, θα πρέπει να φωτίσουμε την εποχή του Μεσοπολέμου και να τοποθετήσουμε τον Ελύτη στα ιστορικά και πολιτικά συμφραζόμενα αυτής της εποχής. Η εποχή που στη λογοτεχνία αποδίδεται με τον όρο «γενιά του   ’30» ξεκινά το 1931 με τη δημοσίευση της ποιητικής συλλογής  «Η στροφή» του Σεφέρη που σταδιακά αναδεικνύεται σε γενάρχη. Ο Σεφέρης απέδωσε ποιητικά αυτό που όλοι αποζητούσαν: τη στροφή, την αλλαγή, την απομάκρυνση από κάτι. Η στροφή, η αλλαγή ρότας αφορούσε τους πάντες: το ελληνικό κράτος, τον ελληνικό πολιτισμό, την τέχνη. Για την ποίηση ήταν η απεξάρτηση από τον καρυωτακισμό, τον απαισιόδοξο τόνο που είχε εισαγάγει ο Καρυωτάκης. Ήταν όμως και η αναζήτηση ενός άλλου ποιητικού σύμπαντος, ενός άλλου ποιητικού οράματος. Το ποιητικό όραμα όμως συμπλέει, αντλεί από ένα άλλο όραμα(πολιτισμικό, κοινωνικό) κι όταν δεν υπάρχει το δημιουργεί^. έστω με ποιητικούς όρους.

       Τα όσα συμβαίνουν λοιπόν στη δεκαετία του 1930 έχουν τη ρίζα τους στο 1922 και τις επιπτώσεις του συνολικά στη νεοελληνική ιδεολογία. Η Μεγάλη Ιδέα βυθίζεται στα παράλια της Σμύρνης, η Ελλάδα γεμίζει με πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και όλοι συζητούν για το νέο όραμα. Πάντα , σε περιόδους εθνικής, πολιτικής και κοινωνικής κρίσης το κεντρικό ζήτημα είναι η ταυτότητα. Ποιοι είμαστε; Από πού ερχόμαστε και πού πάμε; Ποιος είναι ο στόχος μας, τι ονειρευόμαστε και με τι υλικά θα τροφοδοτήσουμε τα όνειρά μας; Το όραμά μας.

       Αυτή η νέα ταυτότητα στην οποία όλοι αναφέρονται ονομάζεται ελληνικότητα. Η Μεγάλη Ιδέα εξάντλησε τη δυναμική της. Χρειαζόταν να βρεθεί κάτι άλλο. Γύρω από την ελληνικότητα έγινε μεγάλη συζήτηση. Ουσιαστικά, ήταν μια πολιτική συζήτηση. Μια συζήτηση για τον πολιτισμό. Για τη σχέση της Ελλάδας με το παρελθόν και το                                                                                                                                                                                                         παρελθόν και το παρόν, την Ανατολή και τη Δύση.

       Στη δεκαετία του 1930, κυρίως, έγινε μεγάλη συζήτηση για την ταυτότητα της Ελλάδας, για το περιεχόμενο της ελληνικότητας. Υπήρχαν δύο μεγάλοι κύκλοι: ο μαρξιστικός και ο φιλελεύθερος. Ο Ελύτης ανήκει στο δεύτερο, παρόλο που κάποια μέλη αυτού του κύκλου ανέπτυξαν  στενές σχέσεις με τη δικτατορία του Μεταξά που προπαγάνδιζε τη δημιουργία του Τρίτου Ελληνικού Πολιτισμού, στοιχεία του οποίου ήταν η αναβίωση της αρχαίας Ελλάδας, ο αντιδυτικισμός, η αποστροφή δηλαδή προς οτιδήποτε ερχόταν από τη Δύση, η στροφή στον ελληνικό πολιτισμό με εστίαση στη λαϊκή τέχνη και το φυσικό της περιβάλλον. Στον αντίποδα αυτής της άποψη ήταν ο κύκλος των ΝΕΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ. Ήταν φιλοευρωπαϊστές. Πίστευαν ότι η ελληνικότητα έπρεπε να ενισχυθεί με εξωστρέφεια, με σχέσεις με τη Δύση. Αυτό πίστευε και ο Σεφέρης που ήταν ο αρχηγέτης, όσον αφορά την τέχνη, του κινήματος για επικοινωνία με δημιουργούς της Δύσης..

   Και ο Ελύτης; Προφανώς, δεν θα μπορούσε να αρνηθεί αυτή την εξωστρέφεια. Καταγόταν από αστική οικογένεια και είναι γνωστή η ποιητική του σχέση με τους γάλλους ποιητές. Όμως, ο Ελύτης δεν ικανοποιούνταν από αυτό το δίπολο που πλαισίωνε τη συζήτηση για την ελληνικότητα. Με άλλα λόγια, δεν μπορούσε να ανήκει κάπου. Καταλάβαινε πως δεν τον ικανοποιούσε αυτό. Έχανε ένα κομμάτι της ιστορίας και του πολιτισμού. Αδυνατούσε να χωρέσει την ελληνικότητα σε ένα στενό κύκλο.Ένιωθε ακρωτηριασμένος. Για το λόγο αυτό δεν συμβιβάζεται με τις ποιητικές μορφές που χρησιμοποιούνταν τότε στην Ελλάδα. Είναι ασυμβίβαστος . Και γι’ αυτό προσφεύγει στον υπερρεαλισμό . Λέγει σε μια συνέντευξή του. «Θεωρώ την ποίηση σαν μια πηγή αθωότητας, γεμάτη επαναστατικές δυνάμεις. Η αποστολή μου είναι να συγκεντρώσω αυτές τις δυνάμεις σ’ έναν κόσμο που δεν μπορεί να αποδεχτεί η συνείδησή μου. Με τρόπο ώστε μέσα από διαδοχικές μεταμορφώσεις να μεταφέρω τον κόσμο σε πλήρη αρμονία με τα όνειρά μου. Αναφέρομαι εδώ σ’ ένα σύγχρονο τύπο μαγείας, του οποίου ο μηχανισμός οδηγεί στην αποκάλυψη της αληθινής μας πραγματικότητας».      

       Ο Ελύτης, όπως εξομολογείται στη συνέντευξη, θεωρεί την ποίηση μια επαναστατική πράξη, μια μαγική διαδικασία. Ως τέτοια τον διευκολύνει να ξεφύγει από τον τρόπο που γινόταν η συζήτηση για την ελληνικότητα και την ποίηση, για τη σχέση με το παρελθόν και για το πώς οραματιζόταν το μέλλον. Ο ίδιος έχει πλήρη συναίσθηση ότι είναι ένας ‘μάγος’, ένας ποιητής δηλαδή που οφείλει να ανακαλύψει την αληθινή πραγματικότητα, αυτή που κρύβεται πίσω από ψευτοδιλήμματα και αντιτιθέμενους πόλους.   Αυτή η στάση και η πίστη σε μια μαγική λειτουργία της ποίησης τον φέρνουν σε αντιπαράθεση με το δυτικό ορθολογισμό που πνίγει τη φαντασία, το πέταγμα ανάμεσα στα κενά, τη χαρά της λεπτομέρειας και την ηδονή της απρόβλεπτης πορείας. Αυτό νιώθει πως μπορεί να του το προσφέρει ο υπερρεαλισμός.      

       Η αντιδυτική του στάση ξενίζει πολλούς μελετητές του. Δεν μπορούν να την κατανοήσουν. Γράφει ο Βαγενάς. «Η θητεία του Ελύτη σ’ ένα υπερρεαλιστικό ιδεώδες απαλλαγμένο από στοιχεία αταίριαστα με το δικό του όραμα της ποιητικής καθαρότητας, τον κάνει να δυσφορεί προς ό,τι θα μπορούσε να εμποδίσει την άμεση πρόσβαση στο θαύμα, οδηγώντας τον σε μια κανονιστικής φύσεως (αρχαιο)ελληνοκεντρική(για την ακρίβεια ιωνοκεντρική) στάση, εχθρική προς το δυτικό πνεύμα, την οποία ο νηφαλιότερος Σεφέρης δεν συμμερίζεται.

    Ο Βαγενάς δεν μπορεί να κατανοήσει τον αντιδυτικισμό του Ελύτη. Ίσως γιατί εστιάζει μόνο στο ένα σκέλος του ποιητικού κόσμου του Ελύτη. Είναι εναντίον κάθε μορφής χειραγώγησης, κάθε μεγάλης αφήγησης, κάθε θεωρητικού σχήματος που εγκλωβίζει τη σκέψη του σε συγκεκριμένα καλούπια που του στερούν τη δυνατότητα να δοκιμάσει όλες τις γεύσεις, όλη τη γνώση. Ο Ελύτης αναζητεί την πραγματικότητα που νιώθει ότι τη σκιάζουν τόσο ο τυφλός φιλοδυτικισμός όσο και η στείρα προσκόλληση στην παράδοση. «Ο Ελύτης εξεγείρεται ενάντια στην ορθολογική δυτική προσέγγιση της Ελλάδας, ενάντια στην ιστορική και την αρχαιοελληνική ψυχρότητα, αλλά και ενάντια στην κενοδοξία, την απομίμηση και την προγονολατρία. Ο Υπερρεαλισμός τον βοήθησε να αποκαλύψει την αληθινή ταυτότητα της Ελλάδας, πέρα από δόγματα και «κατεψυγμένες αλήθειες». Πέτυχε, έτσι, να προσδώσει στον Υπερρεαλισμό ένα πρόσωπο ελληνικό και στην Ελλάδα μια καινούργια άποψη για την ταυτότητά της, για το μύθο για την πραγματικότητά της.

    Η πραγματικότητα του Ελύτη εδράζεται στην ταύτιση του Έλληνα με το γεωπολιτιστικό του χώρο, στην ενότητα ανάμεσα στην αισθητή, τη μυθική και τη φανταστική διάσταση μιας καθ’ όλα υπαρκτής πραγματικότητα, γεμάτης μυστήρια, αινίγματα, εικόνες και αισθήσεις».

       Ο Ελύτης λοιπόν δεν εγκλωβίζει το όραμά του σε σχήματα. Σε μορφές. Τον ενδιαφέρει η ουσία.Η συνομιλία με όσους πέρασαν. Παίρνει αυτό που τον ενδιαφέρει. Δεν εξετάζει πού ανήκει.Σε ποια εποχή. Στην αρχαία Ελλάδα, στο Βυζάντιο, στην Οθωμανοκρατία.Η ελληνικότητα γι’ αυτόν δεν είναι επιφάνεια. Ένα δέρμα που φοριέται. Σαν τα πουκάμισα των φιδιών που αλλάζουν με τις εποχές. Είναι κάτι πιο βαθύ. Είναι καταβύθιση στον ανθρώπινο πολιτισμό. Είναι άσκηση κατανόησης της δημιουργίας. Της ανθρώπινης φύσης σε τελική ανάλυση.Έτσι, οι ταξινομήσεις του φαίνονται ατελέσφορα σχήματα. Εξυπηρετούν απόψεις και όχι τη βαθύτερη γνώση. Για το λόγο προσπερνάει τον χαρακτηρισμό «εθνικιστής» που του καταλόγισαν.

     «Θα ήθελα να συζητήσω μαζί σας ένα άλλο ζήτημα, εννοώ την ελληνικότητά μου. Δεν είναι για μένα μια υπόθεση εθνική ή τοπική. Ουδέποτε και με οποιονδήποτε τρόπο ήμουν σωβινιστής. Η Ελλάδα συμβολίζει για μένα ορισμένες αξίες και στοιχεία που μπορούν παντού να εμπλουτίζουν τα παγκόσμια πνεύματα. Όντας Έλληνας, πασχίζω να δείξω αυτές ακριβώς τις αξίες σ’ ένα παγκόσμιο επίπεδο. Δεν είναι ροπή εθνικιστική ό,τι με εμψυχώνει να κάνω αυτό το πράγμα.

       Αυτή είναι η ελληνικότητα του Ελύτη. Πώς το τοπικό συνδέεται με το παγκόσμιο. Αυτό ισχύει βεβαίως με κάθε εθνικό πολιτισμό. Η τάση αυτή γίνεται πολιτισμικός εθνικισμός όταν πιστεύεις ότι αυτό σε κάνει ανώτερο άνθρωπο. Ο Ελύτης είναι μακριά από τέτοιες αντιλήψεις. Ως ποιητής προσπαθεί να συλλάβει την ουσία του πολιτισμού, του ελληνικού μια και είναι Έλληνας. Στην εποχή του αλλά και όχι μόνο, ενοχοποιήθηκε η μελέτη του αρχαιοελληνικού πολιτισμού επειδή χρησιμοποιήθηκε από τον Μεταξά. Ο λαϊκός πολιτισμός αντιμετωπίστηκε παθητικά. Από τη μια μεριά υπήρχαν αυτοί που μαϊμούδιζαν επιχειρώντας να αντιγράψουν και να αναβιώσουν έναν πολιτισμό, πράγμα αδύνατο, κι από την άλλη όσοι έστρεψαν την πλάτη σ’ αυτούς τους πολιτισμούς επιλέγοντας αυτή τη στροφή. Ο Ελύτης επιλέγει τον πιο δύσκολο δρόμο .Τη σύνθεση. Παρόλο που κατηγορήθηκε ως αντιδυτικιστής ο ίδιος έχει επηρεαστεί βαθύτατα από τη γαλλική ποίηση από όπου δανείστηκε τον υπερρεαλισμό.

       Ακολούθησε λοιπόν ο Ελύτης ένα δύσκολο δρόμο. Είναι η αξιοποίηση της κληρονομιάς.Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα  από το «Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου» (1985).

«Πέμπτη, 16

Σ’όλους το ψιλόβροχο κάτι λέει. Σε μένα τίποτε. Σφάλισα τα τζάμια κι άρχισα να καλώ αλφαβητικά: Τον Άγγελο της Αστυπαλαίας^.την Βρησιίδα^.τα Γαυγάμηλα^.τον δούλο του Κριναγόρα^.τον Ελλήασποντο^.τα Ζαγόρια^.τον Ηλία τον Προφήτη^.τον Θεόδωρο Νεομάρτυρα Μυτιλήνης^.την Ισσό^. τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο^.τη Λαιδα^.τον Μαστρ’-Αντώνη^.τον Νικία^.την ξέρα της Αγίας Πελαγίας^.τον Όμηρο(μαζί με ολόκληρη την Ιλιάδα του)^.τους Πελασγούς^.τη Ρωξάνη^.τη Σθεναλαΐδα^.τα Ταταύλα^.τον Ίβυκο(ερωτομανέστατο)^. τις Χοηφόρες^.τα Ψαρά^.και τον Ωριγένη.

Ξημερώθηκα έχοντας διατρέξει την ιστορία του θανάτου της  Ιστορίας Ή μάλλον της ιστορία της Ιστορίας του Θανάτου(και αυτό δεν είναι λογοπαίγνιο)».

       Από μια πρώτη ματιά φαίνεται ακατανόητη η παράθεση ονομάτων από τόπους και πρόσωπα της ελληνικής ιστορίας. Ωστόσο, οι δύο τελευταίες γραμμές του κειμένου περιέχουν την πεμπτουσία της ποιητικής φιλοσοφίας του Ελύτη. Της ελληνικότητάς του. Στην πρώτη περίπτωση αναφέρεται στην ιστορία του θανάτου της Ιστορίας. Για ποιον θάνατο και σε ποια ιστορία μιλάει; Είναι η ιστορία που αρνείται. Ο ίδιος φέρνει στην  επιφάνεια μια άλλη ιστορία όπου οι αποκλεισμοί, οι περιοδολογήσεις, οι ταξινομήσεις και οι ταμπέλες δεν έχουν καμιά σημασία. Γιατί ο Ελύτης βλέπει στα πρόσωπα τα καθημερινά, στα τοπία, στους φιλοσόφους και τους καλλιτέχνες την απόδειξη ότι ο θάνατός τους νικιέται από την ίδια την παρουσία τους.Από το έργο τους.

     Η ελληνικότητα του Ελύτη συνομιλεί με τον Ηράκλειτο και τον Πλάτωνα. Το φως, ο ήλιος, το νερό, η αέναη κίνηση προέρχονται από την αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Είναι η πίστη του στην ενότητα, στην πνευματική συνέχεια του πολιτισμού. Ο συνδετικός κρίκος αυτής της ενότητας είναι η γλώσσα, το κοινό γλωσσικό όργανο.

    ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ μου έδωσαν ελληνική^.

το σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου(Άξιον Εστι, 28)

Η ελληνικότητα του Ελύτη έχει μια πνευματικότητα και ολότητα που πηγαίνει πέρα από τις εποχές. Όσο κι αν το σπίτι είναι φτωχικό- και σήμερα σε περιόδους κρίσης η επισήμανσή του αποκτά ακόμη μεγαλύτερη αξία για την ευθύνη των ιθυνόντων απέναντι στον πολιτισμό , πέρα από σκοπιμότητες-η γλώσσα είναι αυτό που δίνει περιεχόμενο στην ελληνικότητα. Θα θυμίσω μια φράση του ιταλού  Αντόνιο Ταμπούκι. «Πατρίδα μου είναι η γλώσσα μου». Με άλλα λόγια, η γλώσσα είναι αυτή που μας ορίζει χωρίς διαχωρισμούς και αποκλεισμούς. Είναι η γλώσσα που ριζώνει στον τόπο.

Συρράκο 15 Αυγούστου 2009/ Syrrako 15 August 2009

Συρράκο.

Ο Μικές παντρεύεται μέρος 2ο

Ράδιο Αρβύλα - Γραφείο Συνοικεσίων "Καλό Ζευγάρωμα"

Η μουσική της νοηματικής

Ήταν κάποια ημέρα της εβδομάδας που πέρασε . Δεν έχει σημασία ποια. Οι μέρες επαναλαμβάνονται και αντιγράφουν η μία την άλλη ώσπου να συμβεί το ξεχωριστό. Αυτό που τους δίνει ιδιαίτερη θέση στη μνήμη.

   Το ίδιο συνέβη κάποιες μέρες πριν. Καφές στο κυλικείο λίγο πριν ξεκινήσει η μέρα. Και τότε έρχεται το αναπάντεχο.     Ένα σμάρι γυναίκες-φοιτήτριες υπέθεσα –κι ένα αγόρι. Συνήθως, οι μεγάλες νεανικές παρέες είναι θορυβώδεις. Ετούτοι εδώ ήταν περίεργα ήσυχοι. Κοίταξα προς τη μεριά τους. Με έτρωγε η περιέργεια.   Και τότε με συνεπήρε η μουσική της σιωπής. Η ποίηση των χεριών. Μαγεύτηκα από την αρμονία, την εκφραστικότητα, τα αισθήματα και τον ισχυρό λόγο που έβγαινε σφριγηλός από τη νοηματική γλώσσα της δασκάλας που στην αρχή την πέρασα για φοιτήτρια. Πρόσωπα προσηλωμένα στην πλαστικότητα της παλάμης, στις ευθείες των δαχτύλων, στις παύσεις που επέβαλε η απότομη κίνηση^. παύσεις που κάποιες φορές σχημάτιζαν θαυμαστικό. Το ένιωθες κι ας μην το άκουγες. Ανταποκρινόταν αμέσως στα δάχτυλα.

       Με συνεπήρε η ποίηση της νοηματικής γλώσσας. Πίστευα πως η ποίηση χρειάζεται λέξεις για να την χτίσεις. Όμως, υπάρχει και η ποίηση που φτιάχνεται με δάχτυλα, με κύκλους νοητούς, με ζωγραφιές και σχήματα που φτιάχνουν οι παλάμες. Πρώτη φορά παρακολουθούσα ένα τέτοιο ποιητικό γεγονός. Ποίηση της σιωπής. Ποίηση εκφραστική αλλά και αφαιρετική. Ποίηση που γράφεται με εικόνες που τις βλέπεις να σχηματίζονται μπροστά σου, να στέκουν για λίγο και μετά να χάνονται. Η  νοηματική γλώσσα έχει τεράστιες δυνατότητες.Είναι ένα ολόκληρο σύμπαν, ένας κόσμος ανοιχτός.Το μόνο που ζητάει από τους άλλους είναι  που  να ανοίξουν τις χορταριασμένες  καρδιές τους  και να ακούσουν  τα σήματα που στέλνει

       Στις μέρες μας που οι λέξεις έγιναν  επιθετικές , που άδειασαν από περιεχόμενο, η νοηματική γλώσσα μας θυμίζει την ευγένεια του σώματος όταν αναλαμβάνει την ευθύνη να μιλήσει για την ψυχή. Για τα αισθήματα που φιλοξενεί.

     Χρειαζόταν ένα απλό γεγονός για να αποκαλύψω τη μαγεία της νοηματικής γλώσσας.Για να συνειδητοποιήσω αυτό που μηχανικά αναμασάω κι εγώ, ότι δηλαδή το πανεπιστήμιο είναι κι αυτό που δε φαίνεται. Το έργο που γίνεται με δυσκολία.Σαν τη δασκάλα που έκανε το κυλικείο αίθουσα ξεπερνώντας τις δυσκολίες.Η ποίηση φυτρώνει παντού.Όσο πιο χαμηλόφωνη είναι τόσο πιο μαγευτική γίνεται.  

Ο Γ.Πάππας στον ΑΛΤΕΡ για τα γραφεία συνοικεσίων

ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΙΜΕΝΟ:Ελευθέρια και Ελευθερία

  Ο Μάης εθιμικά είναι για τη Θράκη ο μήνας της μνήμης . Είναι μια ευκαιρία να τιμήσουν οι Θρακιώτες τους μακρόχρονους αγώνες που οδήγησαν στην απελευθέρωση και στην ένταξή τους στον εθνικό κορμό.

  Ο  Μάης , έτσι κι αλλιώς, είναι μήνας των ψυχών . Για τους Θρακιώτες είναι ο μήνας των ψυχών που θυσιάστηκαν για την εθνική υπόθεση. Τιμούν οι Θρακιώτες τη Δόμνα Βισβίζη και τους άλλους, γνωστούς και μη, που ξεπέρασαν την ατομικότητά τους και έθεσαν τη βιολογική τους ύπαρξη στην υπηρεσία της συλλογικής υπόθεσης.

  Τα Ελευθέρια, λοιπόν, είναι εκδηλώσεις όπου, πρωταρχικά,τιμούνται οι θανόντες . Ακόμη, δοξολογείται το αγαθό της Ελευθερίας . Για τους παλιότερους , τα γεγονότα αυτά έχουν και προσωπικές αναφορές. Έζησαν οι ίδιοι ως πρωταγωνιστές ή τα άκουσαν από τους προγόνους τους που τα έζησαν.

  Για τους νεότερους, όμως, τα Ελευθέρια ως δοξολογία της Ελευθερίας καταντούν ένα κενό σχήμα, το οποίο επιδεινώνεται από την τυποποιημένη, συχνά, και στατική αντιμετώπιση των εορταστικών εκδηλώσεων. Ό, τι είναι ο σκόρος για τα ρούχα, είναι η χωρίς φαντασία προσέγγιση εθνικών ή άλλων επετείων. Συχνά, ο κύριος άξονας των εκδηλώσεων είναι οι σχοινοτενείς ομιλίες, που δεν ελκύουν τους νεότερους . Κατάθεση στεφανιών, ομιλία και παρέλαση είναι απαραίτητα στοιχεία μιας εθνικο - απελευθερωτικής επετείου. Αν , όμως, είναι το βασικό πλαίσιο των εκδηλώσεων, κινδυνεύουν να χαρακτηριστούν ως μια άνευρη δραστηριότητα, που δε βοηθάει στη μεταφορά χρήσιμης γνωστικής ύλης στις νεότερες γενιές. Πρόκειται για ένα απλό μνημόσυνο , χωρίς καμιά προβολή του παρελθόντος στο παρόν και αξιοποίησή του.

    Τα Ελευθέρια, λοιπόν, χρειάζονται . Στη Θράκη, μάλιστα, δεν περιορίζονται στην επετειακή ημέρα . Καλύπτουν σχεδόν 10 μέρες. Κατά καιρούς, μάλιστα, έχουν γίνει σπουδαίες εκδηλώσεις μουσικού , θεατρικού ή άλλου πολιτισμικού χαρακτήρα. Ωστόσο, οι νεότερες γενιές λείπουν . Δεν είναι στις προθέσεις μου ούτε η τεκμηρίωση αυτής της αποχής ούτε ο επιμερισμός ευθυνών.

  Η αναφορά στο θέμα αυτό αφορμάται από τις δύσκολες στιγμές που ζούμε στα Βαλκάνια αλλά και τα ποιοτικά στοιχεία της εποχής μας. Έτσι και αλλιώς, ο καιρός που ζούμε ξεθωριάζει τη μνήμη και αδυνατίζει τη διάθεση. Το δεδομένο αυτό χειροτερεύει στην περίπτωση των νέων γενιών, που βρίσκονται αρκετά μακριά από τα γεγονότα . Χρειάζονται λοιπόν τη γνώση εκείνη που θα τους βοηθήσει να φτιάξουν την προσωπική τους μνήμη και να ενταχθούν μέσω αυτής σε μια ευρύτερη συλλογική συνείδηση , η οποία έρχεται από το παρελθόν και δοκιμάζεται στο παρόν.

  Η ελευθερία ως αγαθό συλλογικό και ατομικό αποκτά αφαιρετική διάσταση στην εποχή μας. Οι νέοι δεν μπορούν - και είναι απόλυτα φυσικό αυτό - να την ψαύσουν στα τραύματα της ψυχής και του σώματός τους. Πιο πολύ την έχουν γνωρίσει ως δοκιμιακό είδος στις εισαγωγικές εξετάσεις για τα πανεπιστήμια.

  Έτσι, τα Ελευθέρια, όπως και όλες αυτού του είδους οι επετειακές εκδηλώσεις, μπορούν να συμβάλουν στην κατασκευή της μνήμης.  Ελευθέρια , λοιπόν, είναι η αναζήτηση της Ελευθερίας, η οποία κάθε φορά είναι ζητούμενο και όχι σταθερό αγαθό. Ελευθερία σημαίνει γνώση και επικοινωνία με το παρελθόν, με έναν τρόπο που μεταστοιχειώνεται σε δράση στην καθημερινότητά μας. Ελευθέρια σημαίνει τροφοδοσία της δημιουργικότητας των νέων, μ` έναν τρόπο που οδηγεί σε επανάχρηση της ιστορικής παράδοσης και κληρονομιάς

ΠΡΩΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ :Γεύσεις μιας άλλης ζωής

    Στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1990, όταν υπηρετούσα στο Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών, συνεργάστηκα με την εφημερίδα της Αλεξανδρούπολης ΠΡΩΤΗ , στην οποία δημοσίευα χρονογραφήματα . Με την καινούργια στήλη θα επαναδημοσιεύσω στο ιστολόγιο τα περισσότερα από αυτά, τα οποία εκφράζουν μια σημαντική περίοδο της ζωής μου.Αρχίζω με τις ΓΕΥΣΕΙΣ ΜΙΑ ΑΛΛΗΣ ΖΩΗΣ που συνεχίζει να είναι πάντα επίκαιρο.

  Ζούμε στην εποχή του γρήγορου φαγητού, του προετοιμασμένου. Οι πόλεις έχουν γεμίσει από  μαγαζιά που σερβίρουν στο πόδι τους πελάτες τους. Είναι ένας τρόπος ζωής που εισέβαλε τελευταία στη δίαιτά  μας. Ιδίως για τη νεολαία, η ανατροπή του διαιτητικού προτύπου έχει επηρεάσει σημαντικά όχι μόνο το στρώσιμο του καθημερινού τραπεζιού στα νεοελληνικά σπίτια αλλά έχει και παρενέργειες στην αισθητική και την υγεία των Ελληνόπουλων. Οι ειδικοί μιλάνε για νέους με περιττά κιλά που δημιουργούν πάσης φύσεως ιατρικά προβλήματα. Από την άλλη μεριά φαγητά και συνταγές του παρελθόντος παραμερίστηκαν ως αντιβαίνοντα στα νέα πολιτισμικά πρότυπα. Έτσι, το τραπέζι του νεοελληνικού νοικοκυριού έχει χάσει τα χαρακτηριστικά του γνωρίσματα. Πίτσες και προψημένες πατάτες, προπαρασκευασμένα φαγητά και εδέσματα της νέας διατροφικής συνήθειας, της ταχυφαγίας, έχουν εκτοπίσει τη φασουλάδα και τη φακή, καθώς και άλλες συνταγές και υλικά που τάισαν γενιές ολόκληρες.

  Τελευταία όμως, παρατηρείται επιστροφή στις παλιές συνταγές. Τα μέσα ενημέρωσης μιλάνε για τη μεσογειακή δίαιτα. Δεν πρόκειται για μια μόδα, ή δεν είναι μόνο μόδα. Πρόκειται για ουσιαστική ανάγκη του ανθρώπου να επιστρέψει σε πιο υγιεινές διατροφικές συνήθειες. Ακόμη, είναι η ανάγκη να μη χάσει την επαφή με το πολιτισμικό του παρελθόν αλλά και η πίστη ότι μια τέτοια διατροφή υποστηρίζει και ενισχύει μορφές οικονομίας που αντιμετωπίζουν την προοπτική της εξαφάνισης.

  Όλες αυτές οι παράμετροι επιβάλλουν την επιστροφή σε παλιότερα διατροφικά πρότυπα. Σ` αυτή την προοπτική ανήκει και η βραδιά που οργάνωσε το Κέντρο Λαϊκών Δρωμένων στην Κομοτηνή. Το αποτέλεσμα ήταν αρκούντως ενθαρρυντικό. Οι καλεσμένοι γνώρισαν γεύσεις άγνωστες. Οι συνταγές αυτές δεν είναι μακριά. Δεν είναι δύσκολο να τις βρει κανείς. Αρκεί να απλώσει το χέρι του, να ρωτήσει τη γειτόνισσα , ή να πλησιάσει τη γιαγιά του.

  Ήταν μια βραδιά αυτογνωσίας για όλους αλλά και μια στάση υποστηρικτική της ποικιλίας, της διαφοράς, τελικά της γεύσης. Δεν ήταν μόνο πρόσκληση σε φαγητό αλλά και μια περιήγηση σε πολιτισμικές ομάδες, σε οικονομικές ιδιαιτερότητες, στο γεωγραφικό χώρο. Ήταν ένα ταξίδι σε ονόματα άγνωστα. Κάθε φαγητό φέρει μαζί του την ιστορία της περιοχής του και τα στοιχεία της ομάδας. Είναι ακόμη το όνομα του φαγητού ένα ίχνος, ένα αποτύπωμα που οδηγεί σε διατροφικά δάνεια και σε αλληλεπιδράσεις.

  ΟΙ γεύσεις αποτελούν μια χειροπιαστή απόδειξη για το πώς μπορεί το παρελθόν να γίνει παρόν με τρόπο ενεργό και όχι ως μουσειακό είδος. Το φαγητό είναι μια σπουδαία διαδικασία για τον άνθρωπο. Η βίαιη αστικοποίηση έριξε στον καιάδα τα φαγητά του παρελθόντος. Γρήγορα όμως, οι άνθρωποι κατάλαβαν ότι τα διατροφικά πρότυπα της νέας εποχής υπονομεύουν την υγεία τους. Γι ` αυτό κήρυξαν την επιστροφή σε παλιές διαιτητικές συνήθειες.

  Είναι αναγκαία, ωστόσο, μια διατροφική διαπαιδαγώγηση. Κάποιες συνταγές μπορούν  - και πρέπει- να φτάσουν όχι μόνο στα σπίτια αλλά και στα καταστήματα. Η Θράκη διαθέτει πλούτο διαφορετικών συνταγών. Είναι κρίμα να χαθούν. Ο καθένας μας ας κρατήσει την παράδοση της οικογενείας του. Συλλογικά, ας ενεργοποιηθούμε με τη διοργάνωση ανάλογων βραδιών ή με τη διάδοση των συνταγών.

 

Άρθρο στο Journal of American Folklore

"May the Devil Take Your Head and Brain": The Curses of Karpathos, Greece, Social Counterstructures, and the Management of Social Relations,Evangelos Avdikos, Journal of American Folklore Volume 124( 492) 2011, pp. 88-117.

summary: This article examines the nature of curses and their function by using specific ethnographic examples from the Greek island of Karpathos. In addition, curses are discussed as an interesting means of studying local worldview. Every society's main care is to safeguard its cultural capital, perceptions, and social relations as well as its daily and ritual behaviors, which guarantee its cohesion and facilitate its reproduction.

Για περισσότερα επισκεφτείτε τον ιστότοπο του περιοδικού http://www.afsnet.org/