Ο Ευάγγελος Αυδίκος μιλά στο Γιώργο Μουσγά για το μυθιστόρημά του «Οδός Οφθαλμιατρείου», με το οποίο ο Κώστας Κρυστάλλης επιστρέφει στο κέντρο της Αθήνας, εκεί όπου ο ποιητής έζησε τα πέντε τελευταία χρόνια της ζωής του.
Η παρουσίαση του μυθιστορήματος «Οδός Οφθαλμιατρείου;» έγινε την 1η Νοέμβρη 2019 στην κατάμεστη αίθουσα του Polis Art Café και είχε ως επίλογο δημοτικά τραγούδια στη βλάχικη γλώσσα από την Ομάδα τραγουδιού της Συντροφιάς Βλάχων της Αθήνας. Στο περιθώριο της παρουσίασης ο Ευ. Αυδίκος απάντησε στις ερωτήσεις του «Ατέχνως».
audikos3
  • Εκτός απ’ τις επετείους, της γέννησης και του θανάτου του, τι είναι αυτό που παρακινεί κάποιον να ασχοληθεί με τον Κώστα Κρυστάλλη;
Οι επέτειοι είναι η αφορμή. Δεν εμφανίζονται όμως από το πουθενά. Μπορούν να περάσουν απαρατήρητες ή να υποβαθμιστούν. Έτσι, η στάση μας απέναντι στα γεγονότα εξαρτάται από τις ιστορικές συνθήκες αλλά και τις προσωπικές ανάγκες όσων εμπλέκονται ενεργά. Συνεπώς, η δική μου ενασχόληση με τον Κρυστάλλη δεν αναδύεται εκ του μηδενός. Προηγήθηκε η περίοδος της απόρριψης στα νεανικά μου χρόνια, δεδομένου ότι ο Κρυστάλλης συμπύκνωνε ό,τι ήθελαν να απορρίψουν οι νεαροί, με καταγωγή από τα ορεινά, στην προσπάθειά τους να ενταχθούν στο νέο πολιτισμικό σύστημα: αυτό της πόλης.
Η συμφιλίωσή μου με τον Κρυστάλλη γίνεται στη δεκαετία του 1990 ως αποτέλεσμα της πνευματικής ωρίμανσης και συστηματικής μελέτης του έργου του. Η επέτειος των εκατό χρόνων από τον θάνατό του αποτέλεσε την αφορμή για διοργάνωση δύο συνεδρίων στην Πρέβεζα και την Άρτα, στα οποία είχα οργανωτική και επιστημονική σχέση. Η κορύφωση όλων αυτών ήταν ο εορτασμός των 150 ετών από τη γέννησή του, με ημερίδες σε Συρράκο,-υπό την αιγίδα και με την παρουσία του προέδρου της Δημοκρατίας-, Αθήνα, Πρέβεζα και Πάτρα.
Αν η επιστημονική σχέση μου με τον ποιητή και πεζογράφο εδράζεται στην ανάγκη μελέτης του έργου του, με αφορμή τις επετείους ή και απ’ αφορμή τους, η απόφαση να γράψω ένα μυθιστόρημα με ήρωα τον Κώστα Κρυστάλλη δεν προκύπτει, πρωτίστως, από την ανάγκη της επετείου, δεδομένου πως η κύηση του μυθιστορήματος διήρκεσε αρκετό χρονικό διάστημα, με υπόγειες διαδρομές και ασύνειδες εκτροπές.
Προφανώς, δεν ήθελα να γράφω τη μυθιστορηματική βιογραφία του Κρυστάλλη. Αυτό το έπραξε ο Μιχάλης Περάνθης (Ο τσέλιγκας). Ο λόγος που τελικά αποφάσισα να ασχοληθώ μυθιστορηματικά μαζί του είναι η προσωπικότητά του αλλά και τα ποιητικά και πεζογραφικά έργα του, που αποτελούν έναν καλό τρόπο να μιλήσει κάποιος για τα σύγχρονα ζητήματα. Η ζωή του υπήρξε σύντονη και περιπετειώδης. Κυνηγητό, από τα ψηλά στα χαμηλά, προσδοκίες για δημιουργία, η σκληρή πραγματικότητα, η απογοήτευση, ο αγώνας για λογοτεχνική αναγνώριση. Το έργο του, μ’ όλο που διάφοροι το ταυτίζουν με τον βουκολισμό και τη νοσταλγία, για μένα ήταν ευκαιρία να χρησιμοποιήσω αυτή τη διαρκή πάλη με τις δυσκολίες. Πάρε με απάνω στα βουνά τι θα με φάει ο κάμπος, γράφει «Στον Σταυραητό»… Σήμερα, η ανάγκη για αναμέτρηση με τους ¨κάμπους» είναι περισσότερο αναγκαία από κάθε άλλη φορά.
  • Ποια είναι η θέση του Κώστα Κρυστάλλη στα Ελληνικά Γράμματα ως ποιητή και πεζογράφου;
Άλλοι τον αποθέωσαν κι άλλοι τον απέρριψαν ή και τον απαξίωσαν. Ο Παλαμάς, ο Γαβριηλίδης, ο Μητσάκης, ο Ξενόπουλος τον υποδέχθηκαν με διθυραμβικό τρόπο εξαίροντας τη συμβολή του στην ανανέωση της ποίησης με τη δημοτική γλώσσα και τη στροφή του στα θέματα της ζωής, κόντρα στην εσωστρέφεια και το κλίμα της απαισιοδοξίας που διαπερνούσε ως τότε την ποίηση. Υπάρχουν όμως και οι άλλοι που τον κατηγόρησαν για έναν απλό μιμητή του δημοτικού τραγουδιού, χωρίς πνοή (Αποστολάκης, Άλκης Θρύλος, Φώτος Πολίτης, κ.λπ.).
Ο Κρυστάλης πέθανε νωρίς, στα 26 του χρόνια. Δούλεψε σε δυσχερείς συνθήκες, χωρίς επαρκή μέσα για επιβίωση. Δούλευε νυχθημερόν αρχικά στο τυπογραφείο και κατόπιν στον σιδηρόδρομο. Και μετά όλη νύχτα να διαβάζει και να γράφει. Είχε την έγνοια της δημιουργίας. Τον κατέτρωγε. Δεν μπορούμε να τον κατατάξουμε στις κορυφές του ελληνικού Παρνασσού. Ούτε όμως μπορούμε να τον απαξιώνουμε. Η ποίησή του και τα πεζά του διακρίνονται από ρωμαλεότητα. Δεν είναι ο Κρυστάλλης μόνο ο λογοτέχνης που κράτησε όρθιους τους ανθρώπους της υπαίθρου μιλώντας για τα βουνά και τη ζωή σ’ αυτά. Δεν είναι ένας ξεπερασμένος ποιητής. Η ποίησή του και η πεζογραφία του έχουν καθαρότητα. Αυτό που χρειάζεται σήμερα είναι να μελετηθεί χωρίς προκαταλήψεις. Και ο νεαρός αυτός που δεν πρόλαβε να μεγαλώσει, μπορεί να βοηθήσει τους σύγχρονους δημιουργούς ν’ απαλλαγούν από την εσωστρέφεια.
audikos

Απόσπασμα από το μυθιστόρημα

Βήμα το βήμα πιο κοντά στο χωριό σου. Το χωριό μας. Δεν ξέρω αν χρειάζεται να βρω το σγουρό μελισσοβότανο της μνήμης. Γυρεύω κι εγώ τη μνήμη μου, εκεί που φύτρωνε φλισκούνι κι άγρια μέντα. Στις μυρουδιές των φυτών. Στο μελισσοβότανο που σα να με περίμενε στη Λεύκα. Να μου σκαλίσει τις μνήμες των ιστοριών που άκουσα στη μητριά πατρίδα. Κι άρχισε να μου μιλά για το γκρίζο χωριό με την πέτρινη ρίζα. Αφέθηκα στη μαγεία του. Μου ψιθύριζε στ’ αυτί για το αχειροποίητο χωριό, για τον πετρίτη και τον Σταυραετό που ξεναγεί τους αμύητους στην ψυχή της πέτρας.
Σκαλί σκαλί κατεβαίνω στην ψυχή των απόντων, μνημόσυνη πεζοπορία στις σκιές. Στα ρουμάνια και τις βρύσες. Στους θρύλους και τις παραδόσεις, τους ήχους της φύσης και τα κρυφομιλήματα των τόπων. Σε όσα σου εκμυστηρεύτηκαν τα βουνά, οι σπηλιές, τα δέντρα, τα πρόβατα και οι άνθρωποι στις πολύχρονες περιπλανήσεις σου από πέτρα σε πέτρα, από μύλο σε νεροτριβή, από ρυάκια σε ποτάμια, από καλντερίμια σε πλατείες, βρύσες και κατώγια.
  • Ποια είναι η κεντρική ιδέα του μυθιστορήματός σου «Οδός Οφθαλμιατρείου;»
Πρώτα απ’ όλα ο τίτλος. Αναφέρεται στον δρόμο που ήταν το τυπογραφείο του Παπαγεωργίου, όπου πρωτοδούλεψε ο Κρυστάλλης. Εκεί που άρχισε η αντίστροφη μέτρηση για τη ζωή του. Το αντιμόνιο του έφαγε τα σωθικά.
Το μυθιστόρημα λοιπόν ξεκινάει από την Αμερική και την απόφαση ενός νεαρού, γιου μετανάστη από το Συρράκο, το χωριό του Κρυστάλλη στην Πίνδο. Έρχεται η ώρα που ο νεαρός διέρχεται κρίση προσωπικής ταυτότητας και μη ικανοποίησης από την τεχνοκρατική του εργασία ως οικονομολόγος. Ως αποτέλεσμα έρχεται στην Ελλάδα κι αρχίζει η αναζήτηση του εαυτού του. Σ΄αυτή την πορεία της αναζήτησης συναντιέται με τον Κώστα Κρυστάλλη και το έργο του. Αυτοί οι δύο είναι οι βασικοί άξονες γύρω από τους οποίους οργανώνεται όλο το μυθιστόρημα.
  • Ποια τα κριτήρια επιλογής του Κώστα Κρυστάλλη –και όχι κάποιου άλλου- ως συνομιλητή του Χρήστου, του κεντρικού ήρωα στο μυθιστόρημά σου;
Η ζωή του Κρυστάλλη, η αγάπη του για τον τόπο, η θεματολογία και η γλώσσα του διαμορφώνουν επαρκή δικαιολογία για κάποιον νεαρό που επιθυμεί να επιχειρήσει προσωπική καταβύθιση και να αναστοχαστεί για την ίδια τη ζωή του. Το έργο του Κρυστάλλη προσφέρεται. Αλλά και η ζωή του μπορεί να εμπνεύσει ένα νέο. Όλη του η ζωή ήταν ένας δρόμος προς την υπέρβαση τόσο της σωματικής του αδυναμίας όσο και των άλλων δυσκολιών που αντιμετώπισε στην Αθήνα. Δεν λιποψύχησε. Διψούσε για μάθηση και δεν επικαλέστηκε ποτέ ως δικαιολογία τα προβλήματα για να σιωπήσει.
  • Γιατί ένας πολίτης σήμερα να διαβάσει ποιήματα ή πεζά κείμενα του Κώστα Κρυστάλλη;
Άλλοι είναι οι λόγοι για τους δημιουργούς και άλλοι για τους πολίτες. Θα αναφερθώ στους τελευταίους, στους οποίους εστιάζει η ερώτηση. Η ποίησή του έχει δύναμη, γλωσσικό πλούτο, δυνατές εικόνες. Η ποίηση του Κρυστάλλη παρασύρει τον αναγνώστη της σε διαδρομές πνευματικές αποδεικνύοντας πως η ποίηση δεν είναι εσωστρεφής ούτε υπόθεση που αφορά μόνο τους ειδικούς. Ακόμη, η ποίηση και η πεζογραφία του τον εξοικειώνουν μ’ έναν κόσμο που στην εποχή μας αντιμετωπίζεται μόνο φολκλορικά ή τουριστικά. Είναι ο κόσμος των βουνών. Στους καιρούς μας που διαμορφώνονται συνθήκες επιστροφής στα βουνά, ο Κρυστάλλης είναι ένας ασφαλής οδηγός, για τη μέθεξη στα χρώματα, τη σοφία, τα συναισθήματα, τις πολιτισμικές αξίες.
  • Ο «Σταυραητός» μπορεί να αποτελέσει σήμερα σύμβολο της ανάτασης του ανθρώπου;
Αυτό καθιστά σημαντική την ποίηση του Κρυστάλλη-ειδικότερα σε σχέση με το συγκεκριμένο ποίημα. Διαψεύδει όσους διαβάζουν με επιφανειακό τρόπο την ποίησή του. Ο «Σταυραητός» του συναντά το ποίημα «Του Αιγάγρου» του Ανδρέα Εμπειρίκου κι όλων εκείνων των δημιουργών που χρησιμοποιούν διάφορα σύμβολα-πουλιά ή ζώα-για να μιλήσουν για τον αγώνα υπέρβασης των αδυναμιών μας. Στις μέρες μας που παλεύουμε σε πολιτισμικές και κοινωνικές τοξίνες έχουμε ανάγκη από την υπόμνηση τέτοιων συμβόλων. Χρειαζόμαστε τη λογοτεχνία να μας παρασύρει σε άλλους δρόμους.

Βιογραφικό

Ο Ευάγγελος Αυδίκος γεννήθηκε στην Πρέβεζα, με καταγωγή από το Συρράκο. Είναι ομ. καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και έχει γράψει έξι λογοτεχνικά βιβλία, πέραν των audikos5είκοσι επιστημονικών μελετών : Το βλέμμα στον τοίχο με τη μαντανία, διηγήματα, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2001, Ο δικός μου θεός, μυθιστόρημα, Ταξιδευτής, Αθήνα 2004, Η κίτρινη ομπρέλα, Μεταίχμιο, μυθιστόρημα, Αθήνα 2007(ήταν στη μικρή λίστα του περιοδικού Διαβάζω για το βραβείο μυθιστορήματος του 2008), Η σκιά της Μίκας, μυθιστόρημα, Ταξιδευτής , Αθήνα 2013, Οι τελευταίες πεντάρες, μυθιστόρημα, Ταξιδευτής 2016 και Οδός Οφθαλμιατρείου , Εστία 2019.
Πέραν του λογοτεχνικού έργου , έχει γράψει είκοσι επιστημονικά βιβλία, ενώ συνεργάζεται εβδομαδιαία με την Εφημερίδα των Συντακτών.