Ευάγγελος Αυδίκος, Αυτοάνοσες τοξίνες, ΕΦΣΥΝ, 3 Μαρτίου 2020

Με τα μέσα ενημέρωσης η ιατρική ορολογία εισάγεται στο καθημερινό μας λεξιλόγιο. Το αυτοάνοσο νόσημα είναι μια τέτοια περίπτωση. Με άλλα λόγια, είναι η περίπτωση εκείνη κατά την οποία το ανοσοποιητικό σύστημά μας παθαίνει βέρτιγκο και επιτίθεται σε μέρη του οργανισμού μας.

Διαβάζοντας ένα πρόσφατο άρθρο του Πολ Κρούγκμαν στην εφημερίδα «The New York Times», ο νους μου πετάρισε στο συγκεκριμένο νόσημα. Ο αρθρογράφος είχε την άποψη ότι για τον πρόεδρο Τραμπ όλα όσα ταλανίζουν τον κόσμο –και την Αμερική– αυτοδημιουργούνται. Δεν υπάρχουν κάποιοι εξωγενείς παράγοντες που προκαλούν οργανικές στρεβλώσεις. Συνεπώς, δεν χρειάζεται να ληφθούν μέτρα, θα χρειαστεί μόνο χρόνος για την αυτορρύθμιση...

Προφανώς, ο πρόεδρος Τραμπ δεν είναι αφελής. Πέρα από το πολιτικό του αξίωμα, είναι κι ένας επιτυχημένος μεγαλοεπιχειρηματίας, ιδιότητα που δεν δικαιολογεί ούτε κι επιτρέπει την αναγωγή των παθών της ανθρωπότητας σε αυτοάνοσο περιβάλλον.

Επαναλαμβάνεται μια παλιά γενίκευση, ο συσχετισμός των βιολογικών συστημάτων με τα κοινωνικά. Το έπραξε ο Δαρβίνος τον 19ο αιώνα, τότε που επιχείρησε να μεταφέρει τους νόμους της βιολογίας στην κοινωνία. Ο κανόνας της φυσικής επιλογής (το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό), παρατήρησε, ήταν η κοινή μοίρα όλων των έμβιων όντων. Σαν να λέμε, η φυσική επιλογή ήταν το αυτοάνοσο νόσημα της εποχής.

Η ίδια αντίληψη διαχέεται στη λογική Τραμπ. Ολα όσα συμβαίνουν (κορονοϊός, φαινόμενο θερμοκηπίου, περιφερειακοί πόλεμοι, πρόσφυγες/μετανάστες) είναι όψεις αυτοάνοσων νοσημάτων. Οφείλονται σε ατέλειες του κοινωνικού συστήματος. Ετσι, δεν χρειάζονται παρεμβάσεις, μόνο υπομονή για την ολοκλήρωση της αποκατάστασης.

Για να μην αδικώ τον Αμερικανό πρόεδρο, δεν είναι εξ ολοκλήρου άστοχος ο τρόπος που προσεγγίζει τα κοινωνικά φαινόμενα. Οντως, εξελίσσεται, κατά καιρούς, η εκδήλωση αυτοάνοσων κοινωνικών νοσημάτων, με τα οποία αποπειράται η «αυτορρύθμιση» των παθογενειών ή των σχέσεων ανάμεσα στους ισχυρούς και τις διεκδικήσεις τους στο μεταβαλλόμενο γεωστρατηγικό περιβάλλον.

Πρόκειται, όμως, για τη μισή αλήθεια· κι αν περιοριστούμε σ’ αυτήν, οδηγούμαστε στη στρέβλωση των όσων γίνονται, κάτι που κάνει τους ανθρώπους να περιμένουν παθητικά την τακτοποίηση των εσωτερικών αντιθέσεων.

Οι πόλεμοι και οι μετανάστες, οι πολυποίκιλοι ιοί, η καταστροφή του περιβάλλοντος, η υπερφόρτωση των εργαζομένων με βαρείς φόρους και η εργασιακή ανασφάλεια δεν αυτοδημιουργούνται. Προκύπτουν από τη μετατόπιση του ενδιαφέροντος από τον άνθρωπο στους αριθμούς. Ευημερούν οι στατιστικές, δυστυχούν οι πολίτες.

Η αντίληψη για τα αυτοάνοσα κοινωνικά νοσήματα είναι παρακολούθημα ενός σκληρού νεοφιλελευθερισμού, που συχνά καλλιεργεί τον κοινωνικό αυτοματισμό και τον τυφλό εθνικισμό.

Τέτοια φαινόμενα έχουν κάνει την εμφάνισή τους και στην Ελλάδα, με αφορμή, παλαιότερα, τα μνημόνια και τώρα το προσφυγικό/μεταναστευτικό. Λύση δεν είναι να κηρύξουμε τον πόλεμο στους κατατρεγμένους. Λύση είναι –έστω μισή– η κατανόηση του προβλήματος.