Τελικά μπορώ να μάθω ποια είναι τα μυθιστορήματα που σου αρέσουν; -με ρωτά με απότομο ύφος ένας νεαρός μου φίλος, εκνευρισμένος από τον ελάχιστο ενθουσιασμό μου για μερικά μυθιστορήματα αρκετά εγκεφαλικά που σ’ αυτόν φαίνονται ενδιαφέροντα.
Για να το απλοποιήσω, του απαντώ ότι υπάρχουν μεγάλα μυθιστορήματα που φαίνονται γραμμένα για όλους και μεγάλα μυθιστορήματα που απευθύνονται σε έναν συγκεκριμένο τύπο αναγνώστη περισσότερο καλλιεργημένο ή περισσότερο μέσα στα λογοτεχνικά πράγματα.
Αυτό βέβαια για μένα δεν σημαίνει μια διαφορά αξίας, μπορούν να υπάρχουν εξαιρετικά τόσο ανάμεσα στα πρώτα όσο και στα δεύτερα. Μόνο που αυτή την περίοδο προτιμώ τα πρώτα, εκείνα που φαίνονται γραμμένα για όλους, γιατί η γραφή τους μου είναι λιγότερο κουραστική και πιο ευχάριστη. Iσως κι εγώ, σε μια εποχή εξειδικευμένων μυαλών, προσπαθώ να κρατηθώ ως ένας μη ειδικός της ανάγνωσης και «αισθάνομαι να κατευθύνομαι προς μια μέση οδό συνειδητοποίησης, που να είναι προσιτή σε όλους» (Σάουλ Μπέλοου).
Τα μυθιστορήματα που φαίνονται γραμμένα για όλους δεν είναι τέτοια γιατί είναι εύκολα, αντίθετα απαιτούν αναγνώστες με αναπτυγμένη προσοχή και ευαισθησία και φυσικά κουλτούρα, γιατί η εμφανιζόμενη απλότητά τους σχεδόν πάντα κρύβει μια πολυπλοκότητα που επιτρέπει πολλαπλά επίπεδα ανάγνωσης.
Αυτά τα μυθιστορήματα εμφανίζονται με μια ταπεινότητα και ποτέ δεν έχουν υψηλές απαιτήσεις (σκέφτομαι τον τρόπο αφήγησης του Τσέχoφ, τα σύντομα μυθιστορήματα του Κόνραντ και πολλά άλλα του 20ού, ακόμη και του 21ου αιώνα)∙ η ιστορία, σημαντική ή ασήμαντη, και η πλοκή είναι πάντα η ουσία και μόνο μέσα από τις περιπέτειες του ενός ή του άλλου πρωταγωνιστή αναδεικνύονται τα συναισθήματα και οι προσδοκίες, η ψυχική τους κατάσταση και οι ιδέες τους που ο συγγραφέας θέλει να μεταφέρει στον αναγνώστη.
Από κάθε μεγάλο μυθιστόρημα, από κάθε μεγάλο διήγημα, αυτό που μένει αποτυπωμένο είναι στο τέλος μια κίνηση, ένα περιστατικό που δεν φαίνεται να έχει καμιά ιδιαίτερη σημασία όταν συμβαίνει, αλλά απλά συμβαίνει γιατί είναι απαραίτητο και σ’ εκείνη τη στιγμή πρέπει να συμβεί γιατί «έτσι είναι η ζωή».
Για παράδειγμα στον «Θάνατο του Ιβάν Ιλιτς» η κίνηση που κάνει ο πιστός υπηρέτης για να ανακουφίσει τον αφέντη, όταν του σηκώνει τα πόδια και τα ακουμπά στις πλάτες. Ή τη στιγμή όπου ο Μπάρτλεμπι, στο ομώνυμο διήγημα του Μέλβιλ, προφέρει τις λέξεις: «Προτιμώ όχι».
* ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου